Quản lý tài nguyên và môi trường tri thức cộng đồng dân tộc thiểu số Lai Châu ứng phó với thiên tai và biến đổi khí hậu

• Tác giả: Vũ Văn Cương
• Người hướng dẫn: GS. Trần Thục
• Trường học: Viện Khoa học Khí tượng Thủy văn và Biến đổi Khí hậu
• Chuyên ngành: Quản lý tài nguyên và môi trường
• Đề tài: Tri thức cộng đồng dân tộc thiểu số ở Lai Châu ứng phó với thiên tai và khí hậu cực đoan trong thích ứng hiệu quả với biến đổi khí hậu
• Loại tài liệu: luận án tiến sĩ
• Năm xuất bản: 2019
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• 1. MỞ ĐẦU
• 2. CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN, ĐỊA BÀN NGHIÊN CỨU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 1.1. Khái niệm/thuật ngữ sử dụng trong Luận án
• 1.2. Đặc điểm tri thức cộng đồng dân tộc thiểu số
• 1.3. Khái quát về các giải pháp thích ứng với biến đổi khí hậu
• 1.4. Lý thuyết nghiên cứu
• 1.5. Địa bàn nghiên cứu
• 1.6. Điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội tỉnh Lai Châu
• 1.7. Địa bàn cư trú và đặc điểm kinh tế - văn hóa của một số dân tộc thiểu số ở Lai Châu
• 1.8. Phương pháp nghiên cứu
• 1.8.1. Phương pháp nghiên cứu tài liệu
• 1.8.2. Phương pháp quan sát tham dự
• 1.8.3. Phương pháp phỏng vấn sâu
• 1.8.4. Phương pháp Delphi
• 3. CHƯƠNG 2: THỰC TIỄN TRI THỨC CỘNG ĐỒNG DÂN TỘC THIỂU SỐ Ở LAI CHÂU TRONG ỨNG PHÓ VỚI KHÍ HẬU CỰC ĐOAN VÀ THIÊN TAI
• 2.1. Khí hậu cực đoan và thiên tai ở Lai Châu
• 2.2. Xu thế thay đổi của khí hậu cực đoan và thiên tai ở Lai Châu
• 2.3. Tác động của khí hậu cực đoan và thiên tai đến tỉnh Lai Châu
• 2.4. Nhận thức của cộng đồng về tác động của khí hậu cực đoan và thiên tai
• 2.4.1. Nhận thức về tác động của khí hậu cực đoan và thiên tai đối với sức khỏe và nhà ở
• 2.4.2. Nhận thức về tác động của khí hậu cực đoan và thiên tai đối với sản xuất nông nghiệp
• 2.4.3. Nhận thức về tác động của khí hậu cực đoan và thiên tai đối với nguồn nước và tài nguyên rừng
• 2.5. Hệ thống tri thức cộng đồng ứng phó với khí hậu cực đoan và thiên tai
• 2.5.1. Tri thức cộng đồng trong bảo vệ tính mạng, sức khỏe và tài sản
• 2.5.2. Tri thức cộng đồng trong sản xuất lương thực, thực phẩm
• 2.5.3. Tri thức cộng đồng trong chăn nuôi
• 2.5.4. Tri thức cộng đồng trong quản lý, khai thác nguồn nước
• 2.5.5. Tri thức của cộng đồng trong quản lý tài nguyên rừng
• 2.6. Những hạn chế, khó khăn trong nhân rộng, ứng dụng tri thức cộng đồng ứng phó với khí hậu cực đoan và thiên tai
• 2.6.1. Kinh tế, văn hóa - xã hội của cộng đồng
• 2.6.2. Quyền sở hữu trí tuệ cho tri thức cộng đồng chưa xác lập
• 2.6.3. Thiếu hụt nguồn lực hỗ trợ phát triển tri thức cộng đồng
• 2.6.4. Cơ chế, chính sách
• 2.6.5. Hạn chế bên trong bản thân của tri thức cộng đồng
• 4. CHƯƠNG 3: PHÁT HUY TRI THỨC CỘNG ĐỒNG DÂN TỘC THIỂU SỐ TỈNH LAI CHÂU TRONG THÍCH ỨNG VỚI BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU
• 3.1. Biến đổi khí hậu và tác động đối với tỉnh Lai Châu
• 3.2. Kịch bản biến đổi khí hậu cho tỉnh Lai Châu
• 3.3. Tác động tiềm tàng của biến đổi khí hậu đến tỉnh Lai Châu
• 3.4. Các chính sách lớn liên quan đến ứng phó biến đổi khí hậu đang triển khai trong cộng đồng các dân tộc thiểu số ở Lai Châu
• 3.5. Phát huy tri thức cộng đồng trong thích ứng với biến đổi khí hậu
• 3.5.1. Tuyên truyền nâng cao nhận thức về giá trị của tri thức cộng đồng
• 3.5.2. Xác lập quyền sở hữu trí tuệ cho tri thức cộng đồng
• 3.5.3. Hỗ trợ nguồn lực cho phát triển tri thức cộng đồng
• 3.5.4. Lồng ghép tri thức cộng đồng trong chính sách phát triển kinh tế - xã hội ứng phó biến đổi khí hậu
• 3.5.5. Ứng dụng khoa học và công nghệ
• 5. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
• DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• 5.1. Tài liệu tiếng Việt
• 5.2. Tài liệu tiếng Anh
• PHỤ LỤC 1: BẢNG HỎI KHẢO SÁT (Vòng 1)
• PHỤ LỤC 2: BẢNG HỎI KHẢO SÁT (Vòng 2)
• PHỤ LỤC 3: DANH SÁCH THÀNH VIÊN THAM VẤN DELPHI

I. Quản lý tài nguyên và môi trường tri thức cộng đồng dân tộc thiểu số Lai Châu

Luận án tập trung vào việc quản lý tài nguyên và môi trường tri thức của cộng đồng dân tộc thiểu số tại Lai Châu. Nghiên cứu nhấn mạnh vai trò của tri thức bản địa trong việc ứng phó với thiên tai và biến đổi khí hậu. Cộng đồng dân tộc thiểu số tại Lai Châu đã tích lũy kinh nghiệm qua nhiều thế hệ, giúp họ thích nghi với những thay đổi môi trường. Luận án đánh giá hiệu quả của các phương pháp truyền thống trong quản lý rủi ro thiên tai và bảo vệ môi trường.

1.1. Tri thức bản địa và ứng phó với thiên tai

Tri thức bản địa đóng vai trò quan trọng trong việc ứng phó với thiên tai như lũ lụt, hạn hán và sạt lở đất. Cộng đồng dân tộc thiểu số tại Lai Châu sử dụng các kỹ thuật truyền thống để dự đoán và giảm thiểu rủi ro. Ví dụ, họ dựa vào quan sát tự nhiên để dự báo thời tiết và điều chỉnh hoạt động sản xuất. Nghiên cứu chỉ ra rằng các phương pháp này có hiệu quả cao trong việc bảo vệ tính mạng và tài sản.

1.2. Quản lý tài nguyên thiên nhiên

Cộng đồng dân tộc thiểu số tại Lai Châu áp dụng tri thức bản địa trong quản lý tài nguyên thiên nhiên. Họ sử dụng các phương pháp bền vững để khai thác rừng và nguồn nước, đảm bảo sự cân bằng sinh thái. Nghiên cứu nhấn mạnh sự cần thiết của việc kết hợp tri thức truyền thống với khoa học hiện đại để đạt được phát triển bền vững.

II. Ứng phó với biến đổi khí hậu và thiên tai

Luận án phân tích tác động của biến đổi khí hậu và thiên tai đến đời sống và sản xuất của cộng đồng dân tộc thiểu số tại Lai Châu. Nghiên cứu chỉ ra rằng các hiện tượng thời tiết cực đoan như lũ quét, rét đậm và hạn hán đã gây thiệt hại nghiêm trọng đến nông nghiệp và cơ sở hạ tầng. Cộng đồng đã áp dụng các biện pháp thích ứng dựa trên tri thức bản địa để giảm thiểu rủi ro.

2.1. Tác động của biến đổi khí hậu

Biến đổi khí hậu đã làm gia tăng tần suất và cường độ của các hiện tượng thời tiết cực đoan tại Lai Châu. Nghiên cứu chỉ ra rằng nông nghiệp là lĩnh vực chịu ảnh hưởng nặng nề nhất, với sự suy giảm năng suất cây trồng và vật nuôi. Cộng đồng dân tộc thiểu số đã phải điều chỉnh phương thức canh tác để thích ứng với những thay đổi này.

2.2. Giải pháp thích ứng

Cộng đồng dân tộc thiểu số tại Lai Châu đã áp dụng các giải pháp thích ứng dựa trên tri thức bản địa. Ví dụ, họ sử dụng các giống cây trồng chịu hạn và kỹ thuật canh tác bền vững để giảm thiểu tác động của hạn hán. Nghiên cứu cũng đề xuất việc lồng ghép tri thức truyền thống vào các chính sách môi trường để tăng cường hiệu quả thích ứng.

III. Phát triển bền vững và bảo vệ môi trường

Luận án đề xuất các giải pháp phát triển bền vững và bảo vệ môi trường dựa trên tri thức bản địa của cộng đồng dân tộc thiểu số tại Lai Châu. Nghiên cứu nhấn mạnh sự cần thiết của việc bảo tồn đa dạng sinh học và quản lý tài nguyên thiên nhiên một cách bền vững. Các giải pháp được đề xuất bao gồm việc tăng cường nhận thức cộng đồng và hỗ trợ nguồn lực cho các sáng kiến địa phương.

3.1. Bảo tồn đa dạng sinh học

Bảo tồn đa dạng sinh học là một trong những trọng tâm của luận án. Cộng đồng dân tộc thiểu số tại Lai Châu đã áp dụng các phương pháp truyền thống để bảo vệ rừng và các loài động thực vật. Nghiên cứu đề xuất việc kết hợp tri thức bản địa với khoa học hiện đại để tăng cường hiệu quả bảo tồn.

3.2. Hỗ trợ phát triển cộng đồng

Luận án nhấn mạnh sự cần thiết của việc hỗ trợ phát triển cộng đồng thông qua các chính sách và nguồn lực. Nghiên cứu đề xuất việc tăng cường nhận thức về giá trị của tri thức bản địa và hỗ trợ các sáng kiến địa phương trong việc quản lý tài nguyên và ứng phó với biến đổi khí hậu.