Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh thị trường M&A tại Việt Nam phát triển nhanh chóng với tốc độ tăng trưởng 30-40% mỗi năm, việc ghi nhận và công bố thông tin về lợi thế thương mại (LTTM) và tài sản vô hình (TSVH) khác trong hợp nhất kinh doanh (HNKD) trở thành vấn đề cấp thiết. Giá trị giao dịch M&A tại Việt Nam đã đạt khoảng 4,3 tỷ USD vào năm 2015, phản ánh sự sôi động của thị trường này. Luận văn tập trung nghiên cứu việc ghi nhận và công bố thông tin về LTTM và TSVH khác trong HNKD tại Tập đoàn Vingroup, một trong những tập đoàn kinh tế lớn và tiên phong áp dụng chuẩn mực kế toán quốc tế (IFRS) song song với chuẩn mực kế toán Việt Nam (VAS). Phạm vi nghiên cứu bao gồm 22 giao dịch HNKD của Vingroup trong giai đoạn 2012-2016, nhằm đánh giá mức độ tuân thủ các chuẩn mực VAS 11 và IFRS 3, đồng thời đề xuất giải pháp hoàn thiện công tác kế toán hợp nhất kinh doanh tại Việt Nam. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao tính minh bạch, chất lượng thông tin tài chính, giúp nhà đầu tư và cơ quan quản lý có cái nhìn chính xác hơn về hiệu quả và bản chất các giao dịch HNKD.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai chuẩn mực kế toán chủ đạo về hợp nhất kinh doanh: Chuẩn mực kế toán Việt Nam số 11 (VAS 11) và Chuẩn mực báo cáo tài chính quốc tế số 3 (IFRS 3). Hai chuẩn mực này quy định các nguyên tắc ghi nhận và công bố thông tin về LTTM và TSVH khác trong HNKD, tuy nhiên có nhiều điểm khác biệt quan trọng. IFRS 3 nhấn mạnh việc xác định tài sản vô hình có thể tách biệt được từ LTTM và yêu cầu công bố thông tin chi tiết hơn, bao gồm cả các yếu tố định tính như lý do HNKD và cách thức đạt quyền kiểm soát. VAS 11 có quy định về ghi nhận LTTM và TSVH khác nhưng chưa hướng dẫn chi tiết về tiêu chí nhận biết tài sản vô hình và có cách tiếp cận khác về phân bổ chi phí LTTM. Các khái niệm chính bao gồm: lợi thế thương mại, tài sản vô hình có thể xác định, phương pháp mua trong hợp nhất kinh doanh, và các yêu cầu công bố thông tin theo chuẩn mực kế toán.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng. Về định tính, tác giả khảo cứu, phân tích và so sánh các quy định của VAS 11 và IFRS 3 về ghi nhận và công bố thông tin LTTM và TSVH khác. Về định lượng, dữ liệu thứ cấp được thu thập từ báo cáo tài chính hợp nhất của Tập đoàn Vingroup giai đoạn 2012-2016, bao gồm 22 giao dịch HNKD. Cỡ mẫu gồm toàn bộ các giao dịch hợp nhất được công bố trong giai đoạn này. Phương pháp phân tích sử dụng các công cụ thống kê mô tả và đánh giá mức độ tuân thủ các yêu cầu công bố thông tin theo từng chuẩn mực. Timeline nghiên cứu trải dài 5 năm, đủ để đánh giá tiến trình áp dụng và sự khác biệt trong ghi nhận, công bố thông tin giữa VAS và IFRS tại Vingroup.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ ghi nhận LTTM trong các giao dịch HNKD của Vingroup đạt trung bình khoảng 60-70% giá mua, tương đồng với các nghiên cứu quốc tế. Tỷ lệ này phản ánh phần lớn giá trị mua lại được phân bổ cho LTTM, cho thấy vai trò quan trọng của LTTM trong các giao dịch hợp nhất.

  2. Tần suất ghi nhận TSVH khác trong các giao dịch HNKD là khoảng 40-50%, với tỷ lệ giá trị TSVH khác so với giá mua chỉ chiếm khoảng 5-10%. Điều này cho thấy phần lớn tài sản vô hình được ghi nhận vẫn tập trung vào LTTM, trong khi các TSVH khác chưa được ghi nhận đầy đủ hoặc tách biệt rõ ràng.

  3. Mức độ tuân thủ yêu cầu công bố thông tin theo VAS 11 đạt khoảng 85%, trong khi theo IFRS 3 chỉ đạt khoảng 72%, phản ánh sự chênh lệch về yêu cầu công bố thông tin giữa hai chuẩn mực. IFRS 3 yêu cầu công bố nhiều thông tin định tính và chi tiết hơn, dẫn đến mức độ tuân thủ thấp hơn do tính phức tạp và yêu cầu cao hơn.

  4. Sự khác biệt trong cách ghi nhận LTTM giữa VAS 11 và IFRS 3 ảnh hưởng đến kết quả kinh doanh của Vingroup, khi VAS 11 cho phép phân bổ dần LTTM trong tối đa 10 năm, còn IFRS 3 không trích khấu hao mà chỉ đánh giá tổn thất hàng năm. Điều này làm cho lợi nhuận báo cáo theo IFRS 3 có xu hướng ổn định hơn và ít bị ảnh hưởng bởi chi phí khấu hao.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của mức độ ghi nhận LTTM cao là do các giao dịch HNKD tại Vingroup chủ yếu tập trung vào các thương vụ mua lại có giá trị lớn, trong đó LTTM phản ánh giá trị thương hiệu, khách hàng và các lợi thế kinh tế khác. Tần suất ghi nhận TSVH khác thấp hơn có thể do khó khăn trong việc xác định và đo lường giá trị hợp lý của các tài sản vô hình này, cũng như hạn chế trong hướng dẫn của VAS 11. Mức độ tuân thủ thấp hơn theo IFRS 3 phản ánh thách thức trong việc đáp ứng các yêu cầu công bố thông tin phức tạp và chi tiết hơn, đặc biệt là các thông tin định tính về bản chất giao dịch và các yếu tố ảnh hưởng đến LTTM. So sánh với các nghiên cứu quốc tế, kết quả của Vingroup tương đồng với các công ty Bồ Đào Nha và Italia, cho thấy xu hướng ghi nhận LTTM chiếm tỷ trọng lớn trong giá mua và mức độ tuân thủ công bố thông tin còn hạn chế. Việc trình bày dữ liệu qua biểu đồ tỷ lệ ghi nhận LTTM và TSVH khác theo từng năm, cũng như bảng so sánh mức độ tuân thủ các chỉ tiêu công bố thông tin theo VAS 11 và IFRS 3 sẽ giúp minh họa rõ nét hơn các phát hiện này.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện chuẩn mực kế toán Việt Nam về hợp nhất kinh doanh: Cần cập nhật VAS 11 theo hướng tiếp cận IFRS 3, đặc biệt là quy định chi tiết về xác định và ghi nhận tài sản vô hình có thể tách biệt, nhằm nâng cao tính minh bạch và so sánh của thông tin tài chính. Bộ Tài chính và các cơ quan liên quan nên hoàn thành việc sửa đổi trước năm 2025.

  2. Tăng cường đào tạo và hướng dẫn thực hiện cho các doanh nghiệp: Các công ty mẹ và đơn vị kế toán cần được tập huấn chuyên sâu về các quy định mới, kỹ thuật đo lường giá trị hợp lý và công bố thông tin chi tiết về LTTM và TSVH khác. Các khóa đào tạo nên được tổ chức định kỳ hàng năm, bắt đầu từ năm 2024.

  3. Xây dựng hệ thống kiểm soát nội bộ và giám sát việc ghi nhận, công bố thông tin: Do tính chủ quan cao trong đánh giá LTTM và TSVH, các doanh nghiệp cần thiết lập quy trình kiểm soát chặt chẽ, đồng thời cơ quan quản lý nhà nước tăng cường thanh tra, giám sát để đảm bảo tính trung thực và đầy đủ của thông tin tài chính.

  4. Khuyến khích áp dụng chuẩn mực quốc tế IFRS 3 song song với VAS 11: Đặc biệt với các tập đoàn lớn như Vingroup, việc áp dụng IFRS 3 giúp nâng cao uy tín và khả năng thu hút vốn đầu tư quốc tế. Các doanh nghiệp nên xây dựng lộ trình áp dụng IFRS trong vòng 3-5 năm tới.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà quản lý tài chính và kế toán tại doanh nghiệp lớn: Giúp hiểu rõ hơn về quy trình ghi nhận và công bố thông tin LTTM, TSVH trong hợp nhất kinh doanh, từ đó nâng cao chất lượng báo cáo tài chính.

  2. Cơ quan quản lý nhà nước và ban soạn thảo chuẩn mực kế toán: Cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để hoàn thiện các chuẩn mực kế toán Việt Nam, phù hợp với xu hướng hội nhập quốc tế.

  3. Nhà đầu tư và phân tích tài chính: Hỗ trợ đánh giá chính xác hơn về giá trị và rủi ro của các giao dịch hợp nhất kinh doanh thông qua thông tin minh bạch về LTTM và TSVH.

  4. Giảng viên và sinh viên ngành kế toán, tài chính: Là tài liệu tham khảo quý giá cho việc nghiên cứu, giảng dạy về kế toán hợp nhất kinh doanh và các chuẩn mực kế toán liên quan.

Câu hỏi thường gặp

  1. Lợi thế thương mại là gì và tại sao nó quan trọng trong hợp nhất kinh doanh?
    Lợi thế thương mại là phần giá trị mà bên mua trả vượt quá giá trị hợp lý của tài sản thuần bên bị mua, phản ánh các lợi ích kinh tế trong tương lai không thể xác định riêng biệt. Nó quan trọng vì ảnh hưởng đến giá trị tài sản và kết quả kinh doanh của doanh nghiệp hợp nhất.

  2. Sự khác biệt chính giữa VAS 11 và IFRS 3 trong ghi nhận LTTM là gì?
    VAS 11 cho phép phân bổ dần LTTM trong tối đa 10 năm, còn IFRS 3 không trích khấu hao mà chỉ đánh giá tổn thất hàng năm. IFRS 3 cũng yêu cầu công bố thông tin chi tiết hơn về các tài sản vô hình và các yếu tố ảnh hưởng đến LTTM.

  3. Tại sao mức độ tuân thủ công bố thông tin theo IFRS 3 thấp hơn VAS 11?
    Do IFRS 3 yêu cầu công bố nhiều thông tin định tính và chi tiết hơn, đòi hỏi doanh nghiệp phải có hệ thống kế toán và kiểm soát nội bộ tốt hơn, nên mức độ tuân thủ thường thấp hơn do khó khăn trong thực hiện.

  4. Làm thế nào để xác định tài sản vô hình có thể tách biệt trong hợp nhất kinh doanh?
    Theo IFRS 3, tài sản vô hình có thể tách biệt nếu có thể bán, chuyển nhượng hoặc tách riêng được khỏi doanh nghiệp, hoặc phát sinh từ hợp đồng pháp lý. Việc xác định dựa trên tiêu chí dễ tách riêng hoặc hợp đồng pháp lý.

  5. Tại sao việc công bố thông tin về LTTM và TSVH lại quan trọng đối với nhà đầu tư?
    Thông tin này giúp nhà đầu tư đánh giá chính xác giá trị thực của doanh nghiệp, hiểu rõ bản chất và hiệu quả của các giao dịch hợp nhất, từ đó đưa ra quyết định đầu tư hợp lý, giảm thiểu rủi ro.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ sự khác biệt giữa VAS 11 và IFRS 3 trong việc ghi nhận và công bố thông tin về lợi thế thương mại và tài sản vô hình khác trong hợp nhất kinh doanh.
  • Mức độ ghi nhận LTTM tại Vingroup chiếm tỷ trọng lớn trong giá mua, trong khi TSVH khác được ghi nhận với tỷ lệ thấp hơn.
  • Mức độ tuân thủ công bố thông tin theo VAS 11 cao hơn IFRS 3 do yêu cầu công bố thông tin của IFRS 3 phức tạp và chi tiết hơn.
  • Các đề xuất hoàn thiện chuẩn mực kế toán và nâng cao năng lực thực hiện nhằm tăng tính minh bạch và chất lượng thông tin tài chính được đưa ra.
  • Tiếp theo, cần triển khai các nghiên cứu mở rộng với mẫu lớn hơn và đa dạng ngành nghề để khái quát hóa kết quả, đồng thời thúc đẩy áp dụng IFRS tại các doanh nghiệp Việt Nam.

Hành động ngay: Các doanh nghiệp và cơ quan quản lý nên xem xét áp dụng các đề xuất trong luận văn để nâng cao hiệu quả quản trị tài chính và minh bạch thông tin trong hợp nhất kinh doanh.