Lạm Dụng Chức Vụ, Quyền Hạn Chiếm Đoạt Tài Sản Trong Luật Hình Sự Việt Nam

Theo từ điển tiếng Việt, "lạm dụng" là sử dụng quá mức hoặc vượt quá giới hạn quy định. "Chức vụ" là nhiệm vụ và quyền hạn tương ứng với vị trí công tác. "Quyền hạn" là giới hạn của quyền lực hoặc quyền lợi được xác định trong phạm vi cho phép. Như vậy, lạm dụng chức vụ, quyền hạn chiếm đoạt tài sản có thể hiểu là hành vi sử dụng vượt quá nhiệm vụ và quyền hạn được giao để chiếm đoạt tài sản.

Hành vi khách quan của tội này là hành vi chiếm đoạt tài sản, trong đó người có chức vụ, quyền hạn đã sử dụng quá quyền năng, vị trí của mình. Hành vi chiếm đoạt là hành vi chuyển dịch bất hợp pháp tài sản từ chủ sở hữu sang tài sản của bản thân, cơ quan, tổ chức hoặc người khác. Hành vi này được coi là tội phạm theo Điều 355 BLHS 2015.

Người phạm tội phải là người có chức vụ, quyền hạn. Nếu không có chức vụ, quyền hạn thì khó có thể thực hiện được hành vi phạm tội. Kết hợp các khái niệm trên, có thể định nghĩa tội lạm dụng chức vụ, quyền hạn chiếm đoạt tài sản theo Điều 355 BLHS 2015 sửa đổi bổ sung 2017 như sau: Lạm dụng chức vụ, quyền hạn chiếm đoạt tài sản là hành vi trái pháp luật hình sự của người có chức vụ, quyền hạn vì vụ lợi mà đã sử dụng quá giới hạn chức vụ, quyền hạn của mình để chiếm đoạt tài sản của người khác.

Tham nhũng gây ra hậu quả nghiêm trọng trên mọi lĩnh vực của đời sống xã hội. Về chính trị, nó cản trở quá trình đổi mới và làm suy giảm lòng tin của nhân dân đối với Đảng và Nhà nước. Về kinh tế, tham nhũng gây thiệt hại lớn về tài sản của Nhà nước, tập thể và công dân. Về xã hội, nó xâm phạm các chuẩn mực đạo đức, làm tha hóa cán bộ, công chức. Do đó, việc quy định tội lạm dụng chức vụ, quyền hạn chiếm đoạt tài sản trong luật hình sự là vô cùng quan trọng.

Cần phân biệt tội lạm dụng chức vụ, quyền hạn chiếm đoạt tài sản với các tội như tội tham ô tài sản, tội nhận hối lộ. Điểm khác biệt chính là mục đích của hành vi. Trong tội tham ô, người phạm tội chiếm đoạt tài sản mà mình có trách nhiệm quản lý. Trong tội nhận hối lộ, người phạm tội nhận lợi ích vật chất để làm hoặc không làm một việc gì đó có lợi cho người đưa hối lộ. Còn trong tội lạm dụng chức vụ, quyền hạn chiếm đoạt tài sản, người phạm tội lợi dụng chức vụ, quyền hạn để chiếm đoạt tài sản không thuộc quyền quản lý của mình.

Điểm khác biệt giữa tội lạm dụng chức vụ, quyền hạn chiếm đoạt tài sản và các tội chiếm đoạt tài sản thông thường (như trộm cắp, lừa đảo, cưỡng đoạt) là yếu tố "lạm dụng chức vụ, quyền hạn". Nếu một người không có chức vụ, quyền hạn mà thực hiện hành vi chiếm đoạt thì không cấu thành tội lạm dụng chức vụ, quyền hạn chiếm đoạt tài sản, mà có thể cấu thành các tội chiếm đoạt tài sản khác.

Việc xét xử các vụ án lạm dụng chức vụ, quyền hạn chiếm đoạt tài sản đã góp phần nâng cao nhận thức của người dân về pháp luật và tính nghiêm minh của pháp luật. Nhiều vụ án lớn, gây bức xúc trong dư luận đã được đưa ra xét xử công khai, thể hiện quyết tâm của Đảng và Nhà nước trong công tác phòng, chống tham nhũng.

Quá trình điều tra, truy tố, xét xử tội lạm dụng chức vụ, quyền hạn chiếm đoạt tài sản còn gặp nhiều khó khăn do tính chất phức tạp của vụ án, sự tinh vi của thủ đoạn phạm tội và sự cản trở của các đối tượng liên quan. Việc thu thập chứng cứ, xác định thiệt hại và chứng minh hành vi phạm tội gặp nhiều khó khăn. Đôi khi, việc áp dụng pháp luật còn chưa thống nhất, dẫn đến việc bỏ lọt tội phạm hoặc áp dụng hình phạt chưa tương xứng.

Cần rà soát, sửa đổi, bổ sung các quy định của BLHS về tội lạm dụng chức vụ, quyền hạn chiếm đoạt tài sản để đảm bảo tính minh bạch, rõ ràng, dễ hiểu và dễ áp dụng. Cần quy định cụ thể hơn về các yếu tố cấu thành tội phạm, các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ và khung hình phạt để đảm bảo tính công bằng, khách quan trong xét xử.

Ngoài việc hoàn thiện pháp luật, cần tăng cường công tác phòng ngừa, phát hiện và xử lý tội lạm dụng chức vụ, quyền hạn chiếm đoạt tài sản. Cần tăng cường công tác kiểm tra, giám sát hoạt động của các cơ quan, tổ chức, đơn vị, đặc biệt là các lĩnh vực dễ xảy ra tham nhũng. Cần khuyến khích người dân tố giác tội phạm và bảo vệ người tố giác.

Việc ứng dụng công nghệ thông tin vào công tác phòng, chống tham nhũng là một xu hướng tất yếu. Cần xây dựng các hệ thống cơ sở dữ liệu về tài sản, thu nhập của cán bộ, công chức, các hệ thống giám sát trực tuyến hoạt động của các cơ quan, tổ chức, đơn vị và các kênh thông tin để người dân có thể dễ dàng tố giác tội phạm.

Tham nhũng là một vấn đề toàn cầu, do đó cần tăng cường hợp tác quốc tế trong công tác phòng, chống tham nhũng. Cần tham gia tích cực vào các diễn đàn quốc tế về phòng, chống tham nhũng, chia sẻ kinh nghiệm và học hỏi các mô hình phòng, chống tham nhũng hiệu quả của các nước khác.