I. Tổng quan về nguồn của pháp luật
Kỷ yếu hội thảo khoa học này tập trung vào việc phân tích và đánh giá các nguồn luật dân sự và cách thức áp dụng giải quyết vụ việc. Phần tổng quan này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xác định và sử dụng đúng các nguồn pháp luật trong việc hoàn thiện hệ thống pháp luật. Tác giả đã phân tích các quan niệm khác nhau về nguồn pháp luật, từ đó đưa ra các kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng các nguồn pháp luật tại Việt Nam.
1.1. Quan niệm về nguồn pháp luật
Nguồn pháp luật là một khái niệm phức tạp, được hiểu theo nhiều góc độ khác nhau. Theo Black Law Dictionary, nguồn pháp luật có thể được hiểu là nơi chứa đựng các quy định mà thẩm phán dựa vào để giải quyết vụ việc. Trong phạm vi nghiên cứu pháp lý, nguồn pháp luật bao gồm nguồn gốc của các khái niệm, cơ quan ban hành pháp luật, và các quy định pháp luật đã được công bố.
1.2. Phân loại nguồn pháp luật
Nguồn pháp luật được phân loại thành nguồn nội dung và nguồn hình thức. Nguồn nội dung liên quan đến các yếu tố kinh tế, chính trị, xã hội, trong khi nguồn hình thức là các phương pháp thiết lập quy phạm pháp luật. Việc phân loại này giúp hiểu rõ hơn về cách thức pháp luật được hình thành và áp dụng trong thực tiễn.
II. Các loại nguồn của pháp luật dân sự
Phần này tập trung vào việc phân tích các loại nguồn của pháp luật dân sự, bao gồm tập quán pháp, tiền lệ pháp, và văn bản quy phạm pháp luật. Mỗi loại nguồn có vai trò và ý nghĩa khác nhau trong việc điều chỉnh các quan hệ dân sự.
2.1. Tập quán pháp
Tập quán pháp là một trong những nguồn pháp luật lâu đời nhất, được hình thành từ thói quen ứng xử của cộng đồng. Tập quán pháp được nhà nước thừa nhận và nâng lên thành pháp luật, đóng vai trò bổ sung cho các văn bản quy phạm pháp luật. Việc áp dụng tập quán pháp giúp giải quyết các vụ việc dân sự khi pháp luật không có quy định cụ thể.
2.2. Tiền lệ pháp Án lệ
Tiền lệ pháp, hay còn gọi là án lệ, là các bản án, quyết định của tòa án được sử dụng làm khuôn mẫu để giải quyết các vụ việc tương tự. Án lệ đóng vai trò quan trọng trong việc bổ sung và phát triển pháp luật, đặc biệt là trong các hệ thống pháp luật Common Law.
2.3. Văn bản quy phạm pháp luật
Văn bản quy phạm pháp luật là nguồn pháp luật quan trọng nhất, được ban hành bởi các cơ quan có thẩm quyền. Các văn bản này chứa đựng các quy tắc xử sự chung, điều chỉnh các mối quan hệ xã hội. Hiến pháp là văn bản có hiệu lực pháp lý cao nhất, tiếp theo là các văn bản luật và dưới luật.
III. Thực tiễn áp dụng các nguồn pháp luật dân sự
Phần này đánh giá thực tiễn áp dụng các nguồn pháp luật dân sự tại Việt Nam, bao gồm việc sử dụng văn bản quy phạm pháp luật, tập quán pháp, và án lệ. Tác giả cũng đề cập đến những thách thức và hạn chế trong việc áp dụng các nguồn pháp luật này.
3.1. Áp dụng văn bản quy phạm pháp luật
Văn bản quy phạm pháp luật là nguồn chủ yếu được sử dụng tại Việt Nam, phản ánh truyền thống pháp luật Civil Law. Tuy nhiên, hệ thống văn bản quy phạm pháp luật của Việt Nam hiện nay tương đối phức tạp, với nhiều tầng nấc và hiệu lực pháp lý khác nhau.
3.2. Áp dụng tập quán pháp
Tập quán pháp được thừa nhận và áp dụng trong các trường hợp pháp luật không có quy định cụ thể. Tuy nhiên, việc áp dụng tập quán pháp cần đảm bảo không trái với các nguyên tắc cơ bản của pháp luật dân sự.
3.3. Áp dụng án lệ
Án lệ đã chính thức được thừa nhận là một nguồn pháp luật tại Việt Nam từ năm 2014. Án lệ đóng vai trò quan trọng trong việc bổ sung và phát triển pháp luật, đặc biệt là trong các lĩnh vực mà pháp luật chưa có quy định cụ thể.
