Kỹ thuật trồng Dẻ đỏ lấy gỗ lớn tại Phú Thọ hiệu quả

LỜI CAM ĐOAN

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU

DANH MỤC CÁC BẢNG

DANH MỤC CÁC BIỂU

DANH MỤC CÁC HÌNH

1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU

1.1. Tình hình nghiên cứu trên thế giới

1.1.1. Nghiên cứu về nhân giống họ Dẻ

1.1.2. Nghiên cứu kỹ thuật trồng họ Dẻ

1.1.3. Nghiên cứu về Dẻ đỏ

1.2. Tình hình nghiên cứu trong nước

1.2.1. Nghiên cứu về nhân giống họ Dẻ

1.2.2. Nghiên cứu kỹ thuật trồng họ Dẻ

1.2.3. Nghiên cứu về Dẻ đỏ

2. CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG, PHẠM VI, MỤC TIÊU, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

2.1. Đối tượng nghiên cứu

2.2. Phạm vi nghiên cứu

2.3. Mục tiêu nghiên cứu

2.4. Nội dung nghiên cứu

2.4.1. Tổng kết các biện pháp kỹ thuật áp dụng trồng rừng Dẻ đỏ tại huyện Đoan Hùng - Phú Thọ

2.4.2. Nghiên cứu kiến thức bản địa về khai thác, sử dụng loài cây Dẻ đỏ

2.4.3. Nghiên cứu ảnh hưởng của các công thức bón phân đến sinh trưởng cây Dẻ đỏ

2.4.4. Đề xuất một số biện pháp kỹ thuật trồng cây Dẻ đỏ tại huyện Đoan Hùng tỉnh Phú Thọ

2.5. Phương pháp nghiên cứu

2.5.1. Quan điểm và cách tiếp cận

2.5.2. Phương pháp nghiên cứu cụ thể

2.5.3. Phương pháp xử lý số liệu

3. CHƯƠNG 3: KHÁI QUÁT ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN, KINH TẾ - XÃ HỘI KHU VỰC NGHIÊN CỨU

3.1. Điều kiện tự nhiên

3.1.1. Vị trí địa lý

3.1.2. Địa hình địa thế

3.1.3. Địa chất, thổ nhưỡng

3.1.4. Khí hậu, thủy văn

3.1.5. Hệ thực vật rừng

3.2. Điều kiện kinh tế - xã hội

3.2.1. Dân số, dân tộc và lao động

3.2.2. Thực trạng kinh tế và tình hình sản xuất kinh doanh

3.2.3. Thực trạng cơ sở hạ tầng

3.3. Đánh giá về những thuận lợi và khó khăn

4. CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN

4.1. Tổng kết các biện pháp kỹ thuật áp dụng trồng rừng Dẻ đỏ tại huyện Đoan Hùng - Phú Thọ

4.1.1. Thống kê, mô tả các mô hình rừng trồng Dẻ đỏ đã có tại huyện Đoan Hùng - Phú Thọ

4.1.2. Sinh trưởng của Dẻ đỏ trong các mô hình trồng rừng

4.2. Nghiên cứu kiến thức bản địa về khai thác, sử dụng loài cây Dẻ đỏ

4.2.1. Hiểu biết của người dân về Dẻ đỏ về hiệu quả kinh tế và xã hội

4.2.2. Phương thức trồng và chăm sóc loài cây Dẻ đỏ của người dân

4.2.3. Giá trị sử dụng gỗ sau khai thác

4.3. Nghiên cứu ảnh hưởng của các công thức bón phân đến sinh trưởng cây Dẻ đỏ

4.3.1. Hiện trạng khu vực thí nghiệm trồng rừng

4.3.2. Tỷ lệ sống của cây Dẻ đỏ 25 tháng tuổi

4.3.3. Sinh trưởng của cây Dẻ đỏ 25 tháng tuổi

4.3.4. Chất lượng cây trồng Dẻ đỏ 25 tháng tuổi

4.4. Đề xuất một số biện pháp kỹ thuật trồng cây Dẻ đỏ tại huyện Đoan Hùng tỉnh Phú Thọ

KẾT LUẬN TỒN TẠI VÀ KIẾN NGHỊ

TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Hướng dẫn kỹ thuật trồng Dẻ đỏ lấy gỗ lớn tại Phú Thọ

Dẻ đỏ (Lithocarpus ducampii A. Camus) là loài cây gỗ lớn bản địa, có giá trị kinh tế cao, đặc biệt phù hợp với định hướng phát triển rừng trồng cung cấp gỗ lớn tại Việt Nam. Nghiên cứu của Phùng Hà Anh (2019) tại huyện Đoan Hùng, tỉnh Phú Thọ đã cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn vững chắc cho việc xây dựng các mô hình trồng Dẻ đỏ thâm canh hiệu quả. Gỗ Dẻ đỏ có đặc tính cứng, chịu va đập tốt, màu hồng đặc trưng, được ưa chuộng trong sản xuất đồ gia dụng cao cấp, tà vẹt, và vật liệu xây dựng. Việc phát triển mô hình trồng rừng Dẻ đỏ không chỉ mang lại hiệu quả kinh tế trồng Dẻ cao mà còn góp phần phục hồi hệ sinh thái rừng, cải tạo đất và bảo tồn đa dạng sinh học. Với những lợi thế về điều kiện tự nhiên, Phú Thọ được xác định là vùng sinh thái trọng điểm để nhân rộng kỹ thuật trồng Dẻ đỏ lấy gỗ lớn, đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của thị trường và thực hiện đề án tái cơ cấu ngành lâm nghiệp theo hướng bền vững.

1.1. Tiềm năng và giá trị gỗ Dẻ đỏ trên thị trường hiện nay

Cây Dẻ đỏ được đánh giá là một trong những loài cây bản địa có giá trị kinh tế vượt trội. Giá trị gỗ Dẻ đỏ không chỉ nằm ở các đặc tính cơ học như độ cứng cao, khả năng chịu lực tốt mà còn ở màu sắc và vân gỗ đẹp, phù hợp cho các sản phẩm nội thất cao cấp. Theo khảo sát, gỗ Dẻ đỏ thường được dùng làm thoi dệt, trụ mỏ, và đóng đồ gia dụng. Hệ rễ sâu và tán lá dày của cây còn có tác dụng lớn trong việc cải tạo đất, chống xói mòn, đặc biệt phù hợp với địa hình đồi núi của Phú Thọ. Do đó, việc đầu tư vào kỹ thuật trồng Dẻ đỏ lấy gỗ lớn là một hướng đi chiến lược, hứa hẹn đầu ra cho gỗ Dẻ ổn định và lợi nhuận cao cho người trồng rừng.

1.2. Phân tích điều kiện thổ nhưỡng và khí hậu Phú Thọ

Huyện Đoan Hùng, Phú Thọ có điều kiện thổ nhưỡng Phú Thọ và khí hậu Phú Thọ rất thuận lợi cho sự sinh trưởng của Dẻ đỏ. Khu vực này có khí hậu nhiệt đới gió mùa, với lượng mưa trung bình năm khoảng 1.878 mm và nhiệt độ trung bình 23,1ºC, tạo môi trường ẩm và ấm áp quanh năm. Đất đai chủ yếu là feralit vàng đỏ hoặc đỏ vàng phát triển trên phiến thạch sét, có tầng phong hóa dày, thành phần cơ giới từ thịt nhẹ đến trung bình. Loại đất trồng Dẻ đỏ này có độ xốp cao, khả năng giữ nước tốt, hàm lượng hữu cơ tương đối cao, là nền tảng lý tưởng để cây phát triển hệ rễ khỏe mạnh và sinh trưởng nhanh, đặc biệt trong giai đoạn đầu.

II. Thách thức thường gặp khi trồng Dẻ đỏ kinh doanh gỗ lớn

Mặc dù có tiềm năng lớn, việc triển khai các mô hình trồng Dẻ đỏ lấy gỗ lớn vẫn đối mặt với nhiều thách thức. Một trong những khó khăn lớn nhất là tình trạng suy thoái đất sau nhiều chu kỳ trồng các loại cây nguyên liệu gỗ nhỏ như keo, bạch đàn. Rừng tự nhiên suy giảm nghiêm trọng, nhiều diện tích trở thành rừng thứ sinh nghèo kiệt, đòi hỏi các biện pháp kỹ thuật cải tạo đất phức tạp trước khi trồng. Bên cạnh đó, kiến thức về cách chăm sóc cây Dẻ đỏ theo hướng thâm canh vẫn còn hạn chế trong cộng đồng. Người dân chủ yếu trồng theo kinh nghiệm bản địa, chưa áp dụng đồng bộ các tiến bộ khoa học về giống, phân bón và phòng trừ sâu bệnh. Việc quản lý thực bì, dây leo cạnh tranh dinh dưỡng với cây non trong những năm đầu cũng là một bài toán cần giải quyết triệt để nhằm đảm bảo tỷ lệ sống và tốc độ tăng trưởng của rừng trồng. Việc thiếu các chính sách hỗ trợ trồng rừng cụ thể cho các loài cây gỗ lớn bản địa cũng là một rào cản.

2.1. Quản lý sâu bệnh hại và thực bì cạnh tranh dinh dưỡng

Trong giai đoạn đầu, cây Dẻ đỏ non rất nhạy cảm với sự cạnh tranh từ thảm thực bì và dây leo. Nếu không được phát dọn kịp thời, cây sẽ còi cọc, chậm phát triển và thậm chí chết. Các mô hình nghiên cứu tại Đoan Hùng cho thấy việc xử lý thực bì toàn diện trước khi trồng và chăm sóc, phát quang định kỳ 2 lần/năm trong 3 năm đầu là yếu tố quyết định đến sự thành công của rừng trồng. Ngoài ra, cần chú ý đến vấn đề sâu bệnh hại cây Dẻ. Mặc dù Dẻ đỏ là cây bản địa có khả năng kháng chịu tốt, việc trồng thuần loài với mật độ cao có thể tạo điều kiện cho một số loại sâu bệnh phát triển, đòi hỏi phải có biện pháp theo dõi và phòng trừ kịp thời để bảo vệ chất lượng cây trồng.

2.2. Yêu cầu kỹ thuật trong việc chọn giống và xử lý đất

Chất lượng giống cây Dẻ đỏ và kỹ thuật làm đất ban đầu ảnh hưởng trực tiếp đến tỷ lệ sống và sinh trưởng của rừng. Tiêu chuẩn cây con đem trồng yêu cầu phải khỏe mạnh, không sâu bệnh, không cụt ngọn, chiều cao trên 40 cm và đường kính cổ rễ từ 0,4 cm trở lên. Việc xử lý đất cũng rất quan trọng. Nghiên cứu khuyến nghị cuốc hố kích thước 40x40x40 cm trước khi trồng ít nhất 15-20 ngày. Việc bón lót phân hữu cơ hoặc NPK để cung cấp dinh dưỡng ban đầu là cần thiết, đặc biệt trên những vùng đất đã bị suy thoái. Kỹ thuật này giúp cây nhanh chóng bén rễ và vượt qua giai đoạn khó khăn đầu tiên.

III. Bí quyết chọn giống và mật độ trồng Dẻ đỏ tối ưu nhất

Thành công của một mô hình trồng rừng gỗ lớn phụ thuộc rất lớn vào khâu chọn giống và xác định mật độ trồng hợp lý. Dựa trên các mô hình đã được triển khai tại Đoan Hùng, giống cây Dẻ đỏ được chọn phải là cây ươm từ hạt, có độ tuổi từ 12 tháng trở lên, đảm bảo cây có bộ rễ phát triển tốt và khả năng thích nghi cao sau khi trồng. Việc lựa chọn phương thức trồng cũng rất quan trọng. Dẻ đỏ có thể được trồng thuần loài hoặc hỗn giao với các loài cây bản địa khác như Sồi phảng, Re gừng, Trám trắng. Trồng hỗn giao theo hàng hoặc theo đám giúp tăng tính đa dạng sinh học, giảm nguy cơ sâu bệnh và cải thiện cấu trúc rừng. Mật độ trồng Dẻ đỏ ban đầu được khuyến nghị là 1.100 cây/ha (cự ly 3x3m) cho mô hình trồng thâm canh thuần loài. Mật độ này đảm bảo cây có đủ không gian phát triển trong giai đoạn đầu và tạo điều kiện thuận lợi cho việc tỉa thưa sau này để nuôi dưỡng những cây gỗ lớn chất lượng cao.

3.1. Các phương thức trồng Dẻ đỏ phổ biến và hiệu quả

Các nghiên cứu tại Phú Thọ đã thử nghiệm nhiều phương thức trồng khác nhau. Mô hình trồng thuần loài theo đám trong khu bảo tồn gen với mật độ 1.100 cây/ha cho thấy cây sinh trưởng tốt, thân thẳng. Trong khi đó, các mô hình trồng hỗn giao theo hàng với các cây bản địa khác (mật độ 550 cây Dẻ đỏ/ha) hoặc hỗn giao với cây phù trợ như Keo (550 cây Dẻ đỏ + 550 cây Keo/ha) cũng cho kết quả khả quan. Trồng hỗn giao giúp tận dụng không gian, cải tạo đất tốt hơn và tạo ra một hệ sinh thái rừng bền vững. Lựa chọn phương thức nào phụ thuộc vào mục tiêu kinh doanh và điều kiện lập địa cụ thể.

3.2. Ảnh hưởng của mật độ đến sinh trưởng và chất lượng gỗ

Mật độ trồng Dẻ đỏ có ảnh hưởng rõ rệt đến quá trình cạnh tranh ánh sáng và dinh dưỡng, từ đó quyết định đến đường kính và chiều cao của cây. Mật độ ban đầu cao (1.100 cây/ha) giúp cây vươn thẳng, cành nhánh nhỏ, thuận lợi cho việc tỉa cành tự nhiên và tạo ra thân gỗ chất lượng tốt. Tuy nhiên, khi rừng khép tán, cần tiến hành tỉa thưa để tập trung dinh dưỡng cho các cây mục tiêu. Việc duy trì mật độ hợp lý qua các giai đoạn phát triển là chìa khóa để đạt được mục tiêu kinh doanh gỗ lớn, tối đa hóa sản lượng và hiệu quả kinh tế trồng Dẻ.

IV. Phương pháp bón phân cho cây Dẻ đỏ sinh trưởng vượt trội

Dinh dưỡng là yếu tố then chốt quyết định tốc độ sinh trưởng và sản lượng của rừng trồng Dẻ đỏ. Nghiên cứu của Phùng Hà Anh (2019) đã thực hiện một thí nghiệm bài bản về ảnh hưởng của các công thức phân bón cho cây Dẻ tại Đoan Hùng. Thí nghiệm bao gồm 6 công thức: đối chứng (không bón), bón lót NPK, bón thúc NPK, bón thúc Urê, bón thúc Super lân, và bón thúc Clorua Kali. Kết quả sau 25 tháng cho thấy việc bón phân có tác động cực kỳ tích cực đến tỷ lệ sống và các chỉ số sinh trưởng của Dẻ đỏ. Cụ thể, các công thức có bón phân đều cho tỷ lệ sống trên 97%, cao hơn hẳn công thức đối chứng (94,8%). Đặc biệt, công thức bón thúc NPK (150g/cây) cho kết quả vượt trội nhất về cả đường kính gốc (D₀) và chiều cao vút ngọn (Hᵥₙ). Điều này khẳng định rằng, để trồng Dẻ đỏ thâm canh lấy gỗ lớn, việc đầu tư vào phân bón là hoàn toàn cần thiết và mang lại hiệu quả cao.

4.1. So sánh hiệu quả giữa các công thức bón lót và bón thúc

Kết quả nghiên cứu chỉ ra rằng cả bón lót và bón thúc đều mang lại hiệu quả tốt hơn so với không bón phân. Tuy nhiên, công thức bón thúc NPK (150g NPK 12:5:10) cho sinh trưởng tốt nhất, với đường kính gốc trung bình đạt 3,0 cm và chiều cao trung bình đạt 248,3 cm sau 25 tháng. Công thức bón lót NPK cũng cho kết quả rất tốt, chỉ đứng sau bón thúc NPK. Trong khi đó, các công thức bón đơn như Urê, Super lân hay Kali cho hiệu quả thấp hơn, cho thấy cây Dẻ đỏ cần được cung cấp dinh dưỡng một cách cân đối và đầy đủ các yếu tố đa lượng để phát triển tối ưu trong giai đoạn đầu.

4.2. Công thức phân bón tối ưu cho cây Dẻ đỏ giai đoạn đầu

Dựa trên kết quả thực nghiệm, công thức bón phân tối ưu cho cây Dẻ đỏ trong giai đoạn kiến thiết cơ bản (2-3 năm đầu) là bón thúc 150g NPK (tỷ lệ 12:5:10) mỗi cây/lần, bón vào đầu mùa mưa. Việc bón phân nên được thực hiện sau khi trồng khoảng 3 tháng, khi hệ rễ của cây đã bắt đầu phát triển và có khả năng hấp thụ dinh dưỡng. Lượng phân bón cho cây Dẻ này không chỉ giúp cây tăng trưởng nhanh về kích thước mà còn cải thiện chất lượng cây trồng, với tỷ lệ cây tốt (loại A) cao nhất trong các công thức thí nghiệm, tạo tiền đề vững chắc cho chu kỳ kinh doanh gỗ lớn sau này.

V. Quy trình chăm sóc và kỹ thuật tỉa cành tạo tán Dẻ đỏ

Để đảm bảo rừng trồng Dẻ đỏ đạt được mục tiêu gỗ lớn, quy trình chăm sóc sau khi trồng đóng vai trò quyết định. Cách chăm sóc cây Dẻ đỏ cần được thực hiện một cách khoa học và đều đặn, đặc biệt trong 3-4 năm đầu tiên. Các hoạt động chính bao gồm: phát dọn thực bì, dây leo cạnh tranh; xới vun gốc và bón phân thúc định kỳ. Theo kinh nghiệm từ các mô hình tại Đoan Hùng, cần chăm sóc 2 lần/năm trong 3 năm đầu. Lần 1 vào đầu mùa mưa (tháng 3-4) kết hợp bón phân, lần 2 vào cuối mùa mưa (tháng 8-9) để dọn sạch thực bì trước mùa khô. Khi cây bước vào giai đoạn khép tán (từ năm thứ 5-6), cần bắt đầu áp dụng kỹ thuật tỉa cành tạo tán. Việc này giúp tập trung dinh dưỡng nuôi thân chính, tạo ra các cây gỗ có thân thẳng, ít mắt, nâng cao giá trị thương phẩm khi đến thời gian thu hoạch gỗ Dẻ.

5.1. Lịch trình chăm sóc định kỳ cho rừng Dẻ đỏ non

Lịch trình chăm sóc cần được tuân thủ nghiêm ngặt. Năm thứ nhất và thứ hai, mỗi năm chăm sóc 2 lần: phát quang toàn diện dây leo, cây bụi trên toàn bộ diện tích, xới đất quanh gốc với đường kính 0,8 - 1,0 m và kết hợp bón thúc NPK. Năm thứ ba và thứ tư, tiếp tục chăm sóc 2 lần/năm, chủ yếu là phát dọn dây leo và cây bụi xâm lấn. Đồng thời, cần thường xuyên tuần tra, bảo vệ rừng khỏi sự phá hoại của gia súc và con người. Việc trồng dặm những cây bị chết trong năm đầu tiên cũng rất quan trọng để đảm bảo mật độ rừng.

5.2. Nguyên tắc vàng trong kỹ thuật tỉa cành tạo tán gỗ lớn

Kỹ thuật tỉa cành tạo tán nên bắt đầu khi đường kính thân cây đạt khoảng 8-10 cm. Nguyên tắc là loại bỏ các cành ở phần thân dưới, chỉ giữ lại phần tán ở 1/3 đến 1/2 chiều cao của cây. Vết cắt phải ngọt, sát thân cây để tránh tạo u, sẹo và tạo điều kiện cho sâu bệnh xâm nhập. Không nên tỉa quá 25% tổng số cành lá trong một lần để tránh làm cây bị sốc và ảnh hưởng đến quang hợp. Tỉa cành định kỳ 2-3 năm/lần sẽ giúp hình thành thân gỗ thẳng, tròn đều và không có mắt, tối đa hóa giá trị gỗ Dẻ đỏ khi khai thác.

Nghiên cứu biện pháp kỹ thuật trồng cây Dẻ đỏ cung cấp gỗ lớn tại Đoan Hùng