Tổng quan nghiên cứu

Dịch bệnh COVID-19 đã gây ra ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe cộng đồng và kinh tế toàn cầu. Tính đến ngày 15/5/2022, Việt Nam ghi nhận hơn 10.630 ca nhiễm COVID-19, trong đó có 9.065 ca đã điều trị khỏi và nhiều trường hợp tử vong. Thị trấn Lao Bảo, huyện Hướng Hóa, tỉnh Quảng Trị, với vị trí sát biên giới Lào, là khu vực có nguy cơ cao lây lan dịch bệnh do sự giao thương và di chuyển qua lại thuận tiện. Nghiên cứu được thực hiện từ tháng 1 đến tháng 7 năm 2022 nhằm đánh giá kiến thức, thái độ và thực hành (KAP) phòng chống COVID-19 của người dân tại 3 khóm Ka Tăng, Tây Chín và An Hòa thuộc thị trấn Lao Bảo. Mục tiêu chính là mô tả KAP và xác định các yếu tố liên quan đến thực hành phòng chống dịch trong cộng đồng. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp dữ liệu khoa học để xây dựng các chính sách phòng chống dịch phù hợp, góp phần kiểm soát dịch bệnh hiệu quả tại khu vực cửa khẩu trọng điểm này.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên mô hình Kiến thức - Thái độ - Thực hành (KAP), một khung lý thuyết phổ biến trong y tế công cộng để đánh giá nhận thức và hành vi của cộng đồng đối với các vấn đề sức khỏe. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  • Lý thuyết Hành vi có kế hoạch (Theory of Planned Behavior): Giải thích mối quan hệ giữa thái độ, niềm tin và hành vi thực tế của người dân trong phòng chống dịch.
  • Mô hình Học tập Xã hội (Social Learning Theory): Nhấn mạnh vai trò của truyền thông và môi trường xã hội trong việc hình thành kiến thức và thực hành phòng chống dịch.

Các khái niệm chính bao gồm: kiến thức về triệu chứng và đường lây truyền COVID-19, thái độ tích cực đối với các biện pháp phòng dịch, thực hành đeo khẩu trang, rửa tay, tiêm chủng và các rào cản trong thực hiện phòng chống dịch.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng thiết kế cắt ngang phân tích với cỡ mẫu 220 người dân từ 3 khóm Ka Tăng, Tây Chín và An Hòa, được chọn theo phương pháp thuận tiện nhà liền nhà. Thời gian thu thập số liệu từ 18/3 đến 26/3/2022. Dữ liệu được thu thập qua bộ câu hỏi phát vấn đã được thử nghiệm và chỉnh sửa dựa trên các hướng dẫn phòng chống COVID-19 của Bộ Y tế và các nghiên cứu trong và ngoài nước.

Số liệu được nhập và xử lý bằng phần mềm Epidata 3.1, phân tích thống kê bằng SPSS 20. Phân tích mô tả sử dụng tần số, tỷ lệ phần trăm; phân tích đơn biến sử dụng kiểm định khi bình phương và tỉ suất chênh (OR) với mức ý nghĩa p < 0,05 để xác định mối liên quan giữa các yếu tố cá nhân, kiến thức, thái độ với thực hành phòng chống COVID-19. Nghiên cứu tuân thủ các quy định đạo đức, được Hội đồng đạo đức Trường Đại học Y tế công cộng phê duyệt.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Kiến thức phòng chống COVID-19: Tỷ lệ người dân có kiến thức đạt về phòng chống COVID-19 là 82,7%. Tất cả người tham gia (100%) nhận biết đúng các triệu chứng chính như sốt, ho, khó thở; 83,6% hiểu đúng các đường lây truyền chủ yếu qua giọt bắn và tiếp xúc bề mặt.

  2. Thái độ phòng chống dịch: 65% người dân có thái độ tích cực trong công tác vệ sinh và tiêm vắc xin, 100% lo lắng về nguy cơ nhiễm bệnh và hài lòng với các biện pháp phòng chống dịch tại nhà. 83,6% tin tưởng vào khả năng thành công của công tác chống dịch.

  3. Thực hành phòng chống COVID-19: Tỷ lệ thực hành đạt là 55,9%. Trong đó, 95% đeo khẩu trang khi ra ngoài, 83,6% tránh nơi đông người, 100% rửa tay thường xuyên và không dùng chung đồ cá nhân. Tuy nhiên, chỉ 0,9% thực hiện bỏ rác đúng nơi quy định khi ra ngoài.

  4. Yếu tố liên quan đến thực hành: Giới tính, dân tộc, tôn giáo và tiếp cận thông tin có mối liên quan có ý nghĩa thống kê với thực hành phòng chống COVID-19 (p<0,05). Nữ giới có khả năng thực hành tốt hơn nam giới 11,87 lần; người dân tộc Kinh có thực hành thấp hơn 0,5 lần so với dân tộc khác; người có tôn giáo thực hành cao hơn 2,18 lần; người tiếp cận thông tin có thực hành cao hơn 35,7 lần. Kiến thức đạt cũng làm tăng khả năng thực hành lên 35,71 lần.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy mức độ kiến thức và thái độ tích cực về phòng chống COVID-19 tại thị trấn Lao Bảo tương đối cao, phù hợp với các nghiên cứu trong nước và quốc tế như tại Trung Quốc (90% kiến thức đúng), Việt Nam (92,2% kiến thức cao) và Bangladesh (48,3% kiến thức chính xác). Thái độ tích cực (65%) và thực hành đạt (55,9%) tuy thấp hơn một số nghiên cứu khác nhưng vẫn phản ánh sự nỗ lực của cộng đồng trong bối cảnh dịch bệnh diễn biến phức tạp.

Mối liên quan mạnh mẽ giữa kiến thức và thực hành nhấn mạnh vai trò quan trọng của truyền thông và giáo dục sức khỏe trong việc nâng cao nhận thức và hành vi phòng chống dịch. Sự khác biệt về thực hành giữa các nhóm giới tính, dân tộc và tôn giáo cho thấy cần có các chiến lược can thiệp phù hợp với đặc điểm xã hội văn hóa địa phương.

Việc một số rào cản như thiếu phương tiện bảo vệ cá nhân và khó thay đổi thói quen vẫn tồn tại ảnh hưởng đến hiệu quả thực hành phòng chống dịch. So sánh với các nghiên cứu tại Ethiopia và Nigeria, mức độ thực hành tại Lao Bảo cao hơn, phản ánh sự quan tâm và chỉ đạo quyết liệt của chính quyền địa phương cùng với sự tiếp cận thông tin đa dạng qua truyền hình và cán bộ y tế.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ kiến thức, thái độ và thực hành đạt, bảng phân tích mối liên quan các yếu tố cá nhân với thực hành, giúp minh họa rõ nét các kết quả chính.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường truyền thông giáo dục sức khỏe: Đẩy mạnh các chương trình tuyên truyền nâng cao kiến thức phòng chống COVID-19, đặc biệt tập trung vào nhóm nam giới và dân tộc Kinh, nhằm cải thiện thực hành phòng dịch. Thời gian thực hiện trong 6 tháng tới, do UBND thị trấn phối hợp với Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh Quảng Trị.

  2. Cung cấp đầy đủ phương tiện bảo hộ cá nhân: Hỗ trợ phát khẩu trang, dung dịch sát khuẩn cho người dân, đặc biệt tại các khu vực có điều kiện kinh tế khó khăn để giảm rào cản trong thực hành phòng chống dịch. Thực hiện liên tục trong năm 2023, do Ban chỉ đạo phòng chống dịch huyện Hướng Hóa chủ trì.

  3. Phát triển các kênh thông tin đa dạng, dễ tiếp cận: Tăng cường sử dụng truyền hình, mạng xã hội và cán bộ y tế cơ sở để truyền tải thông tin chính xác, kịp thời về phòng chống COVID-19, giúp người dân tiếp cận thông tin nhanh chóng và chính xác. Thời gian triển khai trong 3 tháng, do Sở Y tế và Đài truyền hình tỉnh phối hợp thực hiện.

  4. Khuyến khích tiêm chủng đầy đủ và tiêm nhắc lại: Tuyên truyền nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của việc tiêm đủ mũi vắc xin COVID-19, đặc biệt mũi nhắc lại, nhằm tăng cường miễn dịch cộng đồng. Thời gian thực hiện trong 12 tháng, do Trung tâm Y tế huyện phối hợp với các trạm y tế xã.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ y tế công cộng và quản lý dịch bệnh: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng các chương trình can thiệp phù hợp với đặc điểm dân cư địa phương, nâng cao hiệu quả phòng chống dịch.

  2. Nhà hoạch định chính sách y tế: Tham khảo dữ liệu để điều chỉnh chính sách truyền thông, phân bổ nguồn lực và phát triển các biện pháp phòng chống dịch phù hợp với nhóm dân cư có nguy cơ thấp thực hành.

  3. Giảng viên và sinh viên ngành y tế công cộng: Nghiên cứu cung cấp tài liệu thực tiễn về KAP phòng chống COVID-19 tại vùng biên giới, phục vụ cho việc giảng dạy và nghiên cứu chuyên sâu.

  4. Các tổ chức phi chính phủ và cộng đồng: Áp dụng các khuyến nghị để triển khai các hoạt động hỗ trợ cộng đồng, nâng cao nhận thức và thực hành phòng chống dịch hiệu quả.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao kiến thức về COVID-19 lại quan trọng đối với thực hành phòng chống dịch?
    Kiến thức giúp người dân hiểu rõ về triệu chứng, đường lây truyền và biện pháp phòng ngừa, từ đó thực hiện đúng các hành vi bảo vệ bản thân và cộng đồng. Nghiên cứu cho thấy người có kiến thức đạt có khả năng thực hành tốt hơn 35,71 lần.

  2. Yếu tố nào ảnh hưởng nhiều nhất đến thực hành phòng chống COVID-19?
    Tiếp cận thông tin là yếu tố quan trọng nhất, người dân có tiếp cận thông tin có thực hành tốt hơn 35,7 lần so với người không tiếp cận. Ngoài ra, giới tính, dân tộc và tôn giáo cũng có ảnh hưởng đáng kể.

  3. Tỷ lệ thực hành phòng chống COVID-19 tại Lao Bảo như thế nào?
    Tỷ lệ thực hành đạt là 55,9%, trong đó đa số người dân đeo khẩu trang (95%) và rửa tay thường xuyên (100%). Tuy nhiên, một số hành vi như bỏ rác đúng nơi quy định còn thấp (0,9%).

  4. Có rào cản nào ảnh hưởng đến việc thực hành phòng chống dịch không?
    Có, 83,6% người dân cho biết gặp rào cản như thiếu phương tiện bảo vệ cá nhân, khó thay đổi thói quen và không thuận tiện trong thực hiện các biện pháp phòng dịch.

  5. Làm thế nào để nâng cao thực hành phòng chống COVID-19 trong cộng đồng?
    Cần tăng cường truyền thông giáo dục, cung cấp đầy đủ phương tiện bảo hộ, phát triển kênh thông tin đa dạng và khuyến khích tiêm chủng đầy đủ, đặc biệt tập trung vào nhóm nam giới và dân tộc Kinh.

Kết luận

  • Nghiên cứu đánh giá KAP phòng chống COVID-19 tại 3 khóm thuộc thị trấn Lao Bảo cho thấy kiến thức đạt 82,7%, thái độ tích cực 65% và thực hành đạt 55,9%.
  • Các yếu tố cá nhân như giới, dân tộc, tôn giáo và tiếp cận thông tin có ảnh hưởng đáng kể đến thực hành phòng chống dịch.
  • Kiến thức đạt làm tăng khả năng thực hành phòng chống COVID-19 lên hơn 35 lần, nhấn mạnh vai trò của giáo dục sức khỏe cộng đồng.
  • Rào cản về phương tiện và thói quen vẫn tồn tại, cần có giải pháp hỗ trợ cụ thể để nâng cao hiệu quả phòng chống dịch.
  • Đề xuất các giải pháp truyền thông, cung cấp phương tiện bảo hộ, phát triển kênh thông tin và khuyến khích tiêm chủng nhằm cải thiện thực hành phòng chống COVID-19 trong cộng đồng.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng và cộng đồng cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất để duy trì và nâng cao hiệu quả phòng chống dịch COVID-19, đặc biệt trong bối cảnh dịch bệnh có thể trở thành bệnh lưu hành. Để biết thêm chi tiết và áp dụng thực tiễn, quý độc giả và các nhà quản lý y tế có thể tham khảo toàn văn luận văn này.