Tổng quan nghiên cứu

Bệnh sốt xuất huyết Dengue (SXHD) là một bệnh truyền nhiễm do vi rút Dengue gây ra, lưu hành phổ biến tại nhiều địa phương ở Việt Nam, đặc biệt là các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long. Theo báo cáo của ngành y tế, số ca mắc SXHD tại Việt Nam đã tăng mạnh trong hai thập kỷ qua, từ khoảng 505.430 ca năm 2000 lên đến hơn 4,2 triệu ca năm 2019, với số ca tử vong tăng từ 960 lên 4.032 ca trong giai đoạn 2000-2015. Tại phường Đông Xuyên, thành phố Long Xuyên, tỉnh An Giang, số ca mắc SXHD bình quân giai đoạn 2015-2019 là khoảng 31,2 ca mỗi năm, cao hơn so với các phường khác trong thành phố. Mặc dù đã có nhiều hoạt động phòng chống như giám sát ca bệnh, truyền thông và xử lý ổ dịch, tỷ lệ mắc SXHD vẫn chưa được kiểm soát hiệu quả.

Nghiên cứu nhằm mục tiêu mô tả kiến thức, thái độ và thực hành (KAP) về phòng bệnh SXHD của người dân tại phường Đông Xuyên năm 2021, đồng thời xác định các yếu tố liên quan ảnh hưởng đến KAP. Nghiên cứu được thực hiện trên 350 chủ hộ hoặc người đại diện gia đình, sử dụng thiết kế nghiên cứu cắt ngang với phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên hệ thống. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả các chương trình truyền thông và can thiệp phòng chống SXHD, góp phần giảm thiểu tỷ lệ mắc bệnh và tử vong tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên khung lý thuyết KAP (Kiến thức - Thái độ - Thực hành) trong phòng chống bệnh truyền nhiễm, kết hợp với các hướng dẫn của Bộ Y tế về giám sát và phòng chống SXHD. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  • Lý thuyết KAP: Giải thích mối quan hệ giữa kiến thức, thái độ và thực hành của người dân trong việc phòng chống bệnh SXHD. Kiến thức đúng sẽ thúc đẩy thái độ tích cực, từ đó dẫn đến thực hành hiệu quả.
  • Mô hình các yếu tố xã hội học và truyền thông: Bao gồm các yếu tố nhân khẩu (tuổi, giới, trình độ học vấn, nghề nghiệp), yếu tố tiếp cận thông tin (kênh truyền thông tin cậy), và các yếu tố kinh tế - xã hội ảnh hưởng đến KAP.

Các khái niệm chính trong nghiên cứu gồm: kiến thức về bệnh SXHD (đường lây truyền, triệu chứng, biện pháp phòng bệnh), thái độ đối với mức độ nguy hiểm và biện pháp phòng chống, thực hành các biện pháp phòng bệnh (đậy nắp dụng cụ chứa nước, ngủ màn, sử dụng hóa chất), cùng các yếu tố liên quan như trình độ học vấn, nghề nghiệp, và kênh truyền thông tin.

Phương pháp nghiên cứu

  • Thiết kế nghiên cứu: Cắt ngang mô tả và phân tích mối liên quan.
  • Đối tượng nghiên cứu: 350 chủ hộ hoặc người đại diện gia đình từ 18 tuổi trở lên, thường trú tại phường Đông Xuyên, thành phố Long Xuyên, tỉnh An Giang.
  • Phương pháp chọn mẫu: Ngẫu nhiên hệ thống từ danh sách 2.344 hộ dân, chọn mỗi hộ thứ 6 bắt đầu từ số thứ tự 3.
  • Thu thập dữ liệu: Phỏng vấn trực tiếp bằng bộ câu hỏi chuẩn hóa và quan sát thực tế tình trạng vệ sinh, dụng cụ chứa nước, vật liệu phế thải tại hộ gia đình.
  • Cỡ mẫu: Tính toán dựa trên tỷ lệ kiến thức đúng (39,6%) và thực hành đúng (28,8%) từ các nghiên cứu trước, chọn cỡ mẫu lớn nhất là 350 để đảm bảo độ tin cậy.
  • Phân tích số liệu: Sử dụng phần mềm SPSS, mô tả bằng tần số, tỷ lệ; kiểm định khi bình phương (χ²) và tỉ suất chênh (Odds ratio) để xác định mối liên quan với mức ý nghĩa p<0,05.
  • Thời gian nghiên cứu: Thu thập số liệu từ 18/02/2021 đến 30/03/2021.
  • Đạo đức nghiên cứu: Đảm bảo tự nguyện, bảo mật thông tin, được Hội đồng đạo đức Trường Đại học Y tế công cộng phê duyệt.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Kiến thức về phòng bệnh SXHD: 46,6% người dân có kiến thức đúng về bệnh SXHD. Cụ thể, 92,6% biết bệnh lây truyền qua muỗi vằn đốt, 49,5% biết muỗi đốt vào buổi sáng và chiều tối, 74,6% biết ngủ màn cả ngày lẫn đêm là biện pháp phòng ngừa hiệu quả. Tuy nhiên, chỉ 24,3% biết SXHD có thể lây truyền từ mẹ sang con, và 44,9% biết người bị bệnh vẫn có thể mắc lại.

  2. Thái độ phòng bệnh SXHD: 48,0% người dân có thái độ đúng về phòng bệnh. Đa số (90,3%) nhận thức bệnh nguy hiểm, 95,4% đồng tình việc thường xuyên dọn dẹp phế thải chứa nước, nhưng chỉ 32,6% có thái độ đúng về việc lựa chọn biện pháp phòng bệnh.

  3. Thực hành phòng bệnh SXHD: 57,1% người dân thực hành đúng các biện pháp phòng bệnh. Tỷ lệ thực hành đúng các biện pháp cụ thể gồm: 60,6% đậy nắp dụng cụ chứa nước, 79,4% không có nước tù đọng quanh nhà, 88,3% sử dụng mùng ngủ, 93,1% sử dụng hóa chất hoặc bình xịt muỗi, 90,3% dụng cụ chứa nước không có lăng quăng.

  4. Yếu tố liên quan đến KAP: Người có nghề nghiệp là cán bộ viên chức, trình độ học vấn cao hơn cấp I có tỷ lệ kiến thức, thái độ và thực hành đúng cao hơn đáng kể (p<0,05). Người có kiến thức đúng có khả năng có thái độ đúng cao hơn 10,3 lần và thực hành đúng cao hơn 16,3 lần so với người có kiến thức chưa đúng. Thái độ đúng cũng làm tăng khả năng thực hành đúng lên 4,9 lần.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy kiến thức và thái độ của người dân phường Đông Xuyên về phòng bệnh SXHD còn hạn chế, đặc biệt là các kiến thức chuyên sâu như khả năng lây truyền từ mẹ sang con và khả năng mắc lại bệnh. Tỷ lệ thực hành đúng tuy cao hơn kiến thức và thái độ, nhưng vẫn chưa đạt mức tối ưu để kiểm soát dịch bệnh hiệu quả. Mối liên quan chặt chẽ giữa kiến thức, thái độ và thực hành phù hợp với các nghiên cứu trong và ngoài nước, khẳng định vai trò quan trọng của truyền thông giáo dục sức khỏe trong việc nâng cao nhận thức và hành vi phòng bệnh.

Các biểu đồ và bảng biểu có thể minh họa rõ ràng tỷ lệ KAP theo từng nhóm đối tượng, phân tích mối liên quan giữa trình độ học vấn, nghề nghiệp với KAP, cũng như so sánh tỷ lệ thực hành đúng các biện pháp phòng bệnh cụ thể. So với các nghiên cứu tại các tỉnh khác và quốc tế, kết quả nghiên cứu tại Đông Xuyên tương đồng về mức độ hiểu biết và thực hành phòng bệnh còn thấp, đặc biệt trong nhóm dân cư có trình độ học vấn thấp và nghề nghiệp không ổn định.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường truyền thông giáo dục sức khỏe: Cán bộ y tế và các cơ quan đoàn thể cần tập trung cung cấp thông tin đầy đủ, chính xác về các kiến thức còn thiếu như khả năng lây truyền từ mẹ sang con, khả năng mắc lại bệnh, thời gian muỗi đốt và nơi trú ngụ của muỗi. Thời gian thực hiện: trong 6 tháng tới.

  2. Sử dụng kênh truyền thông tin cậy và phổ biến: Ưu tiên kênh truyền hình và nhân viên y tế, vì đây là hai nguồn thông tin được người dân tin tưởng nhất (42,6% và 33,7%). Tăng cường phát thanh, phát tờ rơi, tổ chức hội thảo cộng đồng định kỳ. Chủ thể thực hiện: Trung tâm Y tế thành phố và phường Đông Xuyên.

  3. Khuyến khích thực hành phòng bệnh đúng cách: Vận động người dân chủ động súc rửa dụng cụ chứa nước, đậy kín dụng cụ chứa nước, tăng cường ngủ màn cả ngày lẫn đêm, hạn chế sử dụng hóa chất diệt muỗi do ảnh hưởng đến sức khỏe. Thời gian thực hiện: liên tục hàng năm, đặc biệt trong mùa cao điểm dịch.

  4. Đào tạo và nâng cao năng lực cán bộ y tế, cộng tác viên: Tổ chức tập huấn nâng cao kỹ năng truyền thông và giám sát dịch bệnh cho cán bộ y tế và cộng tác viên tại địa phương nhằm tăng hiệu quả công tác phòng chống SXHD. Thời gian: trong vòng 3 tháng đầu năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ y tế dự phòng và nhân viên y tế tuyến cơ sở: Nghiên cứu cung cấp dữ liệu thực tiễn về KAP của người dân, giúp xây dựng kế hoạch truyền thông và can thiệp phù hợp.

  2. Nhà quản lý và hoạch định chính sách y tế công cộng: Thông tin về các yếu tố ảnh hưởng đến KAP giúp thiết kế các chương trình phòng chống SXHD hiệu quả, đặc biệt tại các khu vực đô thị.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành y tế công cộng: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu KAP và phân tích các yếu tố liên quan trong bối cảnh thực tế.

  4. Các tổ chức phi chính phủ và cộng đồng: Tham khảo để triển khai các hoạt động truyền thông, vận động cộng đồng tham gia phòng chống SXHD, nâng cao nhận thức và hành vi.

Câu hỏi thường gặp

  1. Bệnh sốt xuất huyết Dengue lây truyền qua con đường nào?
    Bệnh SXHD lây truyền chủ yếu qua vết đốt của muỗi vằn Aedes aegypti và Aedes albopictus mang vi rút Dengue. Người bệnh là nguồn lây, muỗi hút máu người bệnh sẽ truyền vi rút sang người khác.

  2. Tại sao người đã mắc SXHD vẫn có thể bị lại?
    Vi rút Dengue có 4 type huyết thanh khác nhau. Nhiễm một type tạo miễn dịch suốt đời với type đó nhưng chỉ miễn dịch tạm thời với các type còn lại, do đó người bệnh có thể mắc lại khi nhiễm type khác.

  3. Biện pháp phòng bệnh SXHD hiệu quả nhất là gì?
    Ngủ màn cả ngày lẫn đêm, đậy kín dụng cụ chứa nước, loại bỏ nơi sinh sản của muỗi, súc rửa dụng cụ chứa nước thường xuyên và hạn chế để nước đọng quanh nhà là các biện pháp hiệu quả.

  4. Kênh truyền thông nào được người dân tin tưởng nhất để nhận thông tin về SXHD?
    Theo nghiên cứu, nhân viên y tế và truyền hình là hai kênh được người dân tin tưởng nhất, chiếm lần lượt 42,6% và 33,7%.

  5. Yếu tố nào ảnh hưởng nhiều nhất đến thực hành phòng bệnh SXHD của người dân?
    Kiến thức đúng về bệnh SXHD là yếu tố quan trọng nhất, người có kiến thức đúng có khả năng thực hành đúng cao gấp hơn 16 lần so với người có kiến thức chưa đúng.

Kết luận

  • Tỷ lệ người dân phường Đông Xuyên có kiến thức, thái độ và thực hành đúng về phòng bệnh SXHD lần lượt là 46,6%, 48,0% và 57,1%.
  • Kiến thức đúng có ảnh hưởng mạnh mẽ đến thái độ và thực hành phòng bệnh, với Odds ratio lần lượt là 10,3 và 16,3.
  • Nghề nghiệp và trình độ học vấn là các yếu tố nhân khẩu xã hội liên quan đến KAP phòng bệnh SXHD.
  • Cần tăng cường truyền thông giáo dục sức khỏe qua các kênh tin cậy như nhân viên y tế và truyền hình, tập trung vào các kiến thức còn thiếu và nâng cao thực hành phòng bệnh.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các chương trình truyền thông, đào tạo cán bộ y tế và giám sát hiệu quả can thiệp nhằm giảm thiểu tỷ lệ mắc SXHD tại địa phương.

Hành động ngay hôm nay để bảo vệ sức khỏe cộng đồng và ngăn chặn sự lây lan của bệnh sốt xuất huyết Dengue!