Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế nhanh chóng, tỉnh Quảng Ninh đang đối mặt với nhiều thách thức trong việc cân bằng giữa phát triển công nghiệp khai thác khoáng sản, đặc biệt là khai thác đá, và bảo vệ môi trường. Theo ước tính, hoạt động khai thác đá tại Quảng Ninh trong giai đoạn 2008-2018 đã tạo ra lượng khí thải và bụi phát tán đáng kể, ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng môi trường không khí và sức khỏe cộng đồng. Vấn đề kiểm soát ô nhiễm môi trường trong lĩnh vực khai thác đá trở nên cấp thiết nhằm đảm bảo phát triển bền vững và bảo vệ quyền con người được sống trong môi trường trong lành.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là làm sáng tỏ các vấn đề lý luận về kiểm soát ô nhiễm môi trường trong khai thác đá, phân tích thực trạng pháp luật và thực tiễn áp dụng tại tỉnh Quảng Ninh, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật nhằm nâng cao hiệu quả kiểm soát ô nhiễm môi trường trong lĩnh vực này. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hoạt động khai thác đá tại ba địa phương điển hình của Quảng Ninh gồm huyện Hoành Bồ, thành phố Uông Bí và thành phố Cẩm Phả trong khoảng thời gian 10 năm (2008-2018).

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoàn thiện hệ thống pháp luật bảo vệ môi trường, đồng thời góp phần nâng cao nhận thức và trách nhiệm của các chủ thể tham gia hoạt động khai thác đá, hướng tới phát triển kinh tế gắn liền với bảo vệ môi trường bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên phương pháp luận của chủ nghĩa Mác – Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, làm nền tảng cho việc nghiên cứu pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường trong khai thác đá. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết phát triển bền vững: Nhấn mạnh sự hài hòa giữa phát triển kinh tế, bảo vệ môi trường và tiến bộ xã hội, làm cơ sở cho việc xây dựng chính sách và pháp luật kiểm soát ô nhiễm môi trường.

  2. Lý thuyết quản lý nhà nước về môi trường: Phân tích vai trò của nhà nước trong việc ban hành, thực thi và giám sát pháp luật bảo vệ môi trường, đặc biệt trong lĩnh vực khai thác khoáng sản.

Các khái niệm chuyên ngành quan trọng bao gồm: ô nhiễm môi trường, kiểm soát ô nhiễm môi trường, khai thác đá, quy chuẩn kỹ thuật môi trường, đánh giá tác động môi trường (ĐTM), và trách nhiệm pháp lý trong bảo vệ môi trường.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng kết hợp các phương pháp nghiên cứu sau:

  • Phương pháp tổng hợp và phân tích: Thu thập, hệ thống hóa các quy định pháp luật, số liệu thực tiễn và các nghiên cứu liên quan để phân tích toàn diện vấn đề.

  • Phương pháp so sánh: So sánh các quy định pháp luật và thực tiễn áp dụng tại Quảng Ninh với các địa phương khác và các tiêu chuẩn quốc tế.

  • Phương pháp thống kê: Thu thập số liệu về lượng khí thải, bụi phát tán, số lượng mỏ đá được cấp phép và hoạt động khai thác để đánh giá thực trạng ô nhiễm.

  • Phương pháp nghiên cứu trường hợp: Tập trung phân tích thực tiễn kiểm soát ô nhiễm môi trường tại các mỏ đá ở huyện Hoành Bồ, thành phố Uông Bí và thành phố Cẩm Phả trong giai đoạn 2008-2018.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ các mỏ đá được cấp phép hoạt động trong tỉnh Quảng Ninh với tổng số khoảng 23 mỏ trong giai đoạn 2018-2020 và 17 mỏ trong giai đoạn 2021-2025. Phương pháp chọn mẫu dựa trên tiêu chí đại diện cho các loại hình khai thác đá và mức độ ảnh hưởng môi trường khác nhau.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2018 đến 2019, bao gồm thu thập dữ liệu, phân tích và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng ô nhiễm không khí do khai thác đá: Lượng bụi phát tán trung bình do nổ mìn phá đá đạt khoảng 5.086 kg/năm, trong khi bụi phát sinh từ nghiền sàng và vận chuyển lần lượt là 1.780 kg/năm và 2.161 kg/năm. Nồng độ bụi tại vị trí công nhân khoan lỗ vượt quy chuẩn kỹ thuật quốc gia từ 1,5 đến 2 lần, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe người lao động.

  2. Pháp luật và quy chuẩn kỹ thuật hiện hành: Tỉnh Quảng Ninh đã áp dụng nhiều quy chuẩn kỹ thuật quốc gia như QCVN 03:2008 về giới hạn kim loại nặng trong đất, QCVN 06:2009 về chất độc hại trong không khí, và QCVN 19:2009 về khí thải công nghiệp. Tuy nhiên, các quy định còn thiếu tính cụ thể và chưa bao quát hết các biện pháp phòng ngừa ô nhiễm trong khai thác đá.

  3. Thực tiễn áp dụng pháp luật: 100% các đơn vị khai thác đá tại Quảng Ninh đã lắp đặt nhà khung kín và hệ thống phun nước dập bụi tại khu vực chế biến đá, góp phần giảm thiểu bụi phát tán. Tuy nhiên, việc kiểm soát ô nhiễm trong quá trình vận chuyển đá còn hạn chế do chưa có biện pháp kiểm soát rơi vãi và bụi phát tán trên tuyến đường vận chuyển.

  4. Quy hoạch và quản lý khai thác đá: Tỉnh đã phê duyệt quy hoạch thăm dò, khai thác và sử dụng khoáng sản làm vật liệu xây dựng đến năm 2020, tầm nhìn đến 2030, với mục tiêu giảm dần khai thác tại các khu vực nhạy cảm môi trường. Tổng sản lượng khai thác đá dự kiến tăng từ 9,900 nghìn m3 giai đoạn 2018-2020 lên 18,600 nghìn m3 giai đoạn 2021-2025.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của ô nhiễm môi trường trong khai thác đá tại Quảng Ninh là do hoạt động nổ mìn, khoan lỗ và vận chuyển đá chưa được kiểm soát triệt để, dẫn đến lượng bụi và khí thải vượt mức cho phép. So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, mức độ ô nhiễm bụi tại Quảng Ninh tương đương hoặc cao hơn do mật độ khai thác lớn và điều kiện khí hậu đặc thù.

Việc áp dụng các quy chuẩn kỹ thuật và biện pháp kỹ thuật như nhà khung kín, phun nước dập bụi đã góp phần giảm thiểu ô nhiễm, tuy nhiên vẫn còn nhiều bất cập trong việc giám sát và xử lý vi phạm. Các quy định pháp luật hiện hành chưa đủ chi tiết để điều chỉnh toàn diện các hoạt động khai thác đá, đặc biệt là trong giai đoạn vận chuyển và xử lý sự cố môi trường.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện lượng bụi phát tán theo từng công đoạn khai thác và bảng tổng hợp các quy chuẩn kỹ thuật áp dụng tại Quảng Ninh, giúp minh họa rõ ràng mức độ ô nhiễm và hiệu quả các biện pháp kiểm soát.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện hệ thống pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường trong khai thác đá: Ban hành các quy định chi tiết về kiểm soát bụi và khí thải trong từng giai đoạn khai thác, vận chuyển và chế biến đá, đảm bảo phù hợp với điều kiện thực tế của Quảng Ninh. Thời gian thực hiện: 1-2 năm. Chủ thể thực hiện: Bộ Tài nguyên và Môi trường phối hợp với UBND tỉnh Quảng Ninh.

  2. Tăng cường giám sát và xử lý vi phạm pháp luật môi trường: Thiết lập hệ thống quan trắc môi trường tự động tại các mỏ đá và tuyến đường vận chuyển, đồng thời nâng cao năng lực thanh tra, kiểm tra và xử phạt nghiêm các hành vi vi phạm. Thời gian thực hiện: liên tục. Chủ thể thực hiện: Sở Tài nguyên và Môi trường, các cơ quan chức năng địa phương.

  3. Ứng dụng công nghệ tiên tiến trong kiểm soát ô nhiễm: Khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư hệ thống xử lý bụi hiện đại, sử dụng thuốc nổ và phương pháp khai thác thân thiện môi trường, giảm thiểu phát tán bụi và khí độc. Thời gian thực hiện: 3-5 năm. Chủ thể thực hiện: Doanh nghiệp khai thác đá, hỗ trợ từ chính quyền địa phương.

  4. Nâng cao nhận thức và trách nhiệm của các chủ thể liên quan: Tổ chức các chương trình đào tạo, tuyên truyền về bảo vệ môi trường và pháp luật kiểm soát ô nhiễm cho công nhân, doanh nghiệp và cộng đồng dân cư. Thời gian thực hiện: hàng năm. Chủ thể thực hiện: Sở Tài nguyên và Môi trường, các tổ chức xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về môi trường và khoáng sản: Sử dụng luận văn để hoàn thiện chính sách, quy định pháp luật và nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động khai thác đá.

  2. Doanh nghiệp khai thác và chế biến đá: Áp dụng các giải pháp kỹ thuật và pháp lý nhằm giảm thiểu ô nhiễm môi trường, nâng cao trách nhiệm xã hội và tuân thủ pháp luật.

  3. Nhà nghiên cứu và giảng viên ngành Luật Kinh tế, Luật Môi trường: Tham khảo luận văn để phục vụ nghiên cứu chuyên sâu và giảng dạy về pháp luật bảo vệ môi trường trong lĩnh vực khai thác khoáng sản.

  4. Cộng đồng dân cư và tổ chức xã hội tại Quảng Ninh: Nâng cao nhận thức về tác động của khai thác đá đến môi trường và sức khỏe, từ đó tham gia giám sát và phản biện xã hội hiệu quả.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kiểm soát ô nhiễm môi trường trong khai thác đá là gì?
    Kiểm soát ô nhiễm môi trường trong khai thác đá là tổng hợp các hoạt động nhằm ngăn ngừa, phát hiện, xử lý và khắc phục các tác động tiêu cực đến môi trường phát sinh từ hoạt động khai thác, chế biến và vận chuyển đá. Ví dụ, áp dụng biện pháp phun nước dập bụi tại khu vực nghiền đá.

  2. Pháp luật hiện hành quy định thế nào về kiểm soát ô nhiễm trong khai thác đá?
    Pháp luật quy định các quy chuẩn kỹ thuật về chất lượng không khí, nước, đất; yêu cầu lập báo cáo đánh giá tác động môi trường; và trách nhiệm xử lý ô nhiễm, bồi thường thiệt hại khi vi phạm. Luật Bảo vệ môi trường 2014 là văn bản pháp lý chủ đạo.

  3. Tại sao tỉnh Quảng Ninh cần chú trọng kiểm soát ô nhiễm trong khai thác đá?
    Quảng Ninh có nhiều mỏ đá hoạt động với sản lượng lớn, gây phát tán bụi và khí thải vượt mức cho phép, ảnh hưởng đến sức khỏe người dân và môi trường sinh thái. Kiểm soát ô nhiễm giúp bảo vệ môi trường sống và phát triển kinh tế bền vững.

  4. Các biện pháp kỹ thuật nào được áp dụng để giảm ô nhiễm bụi trong khai thác đá?
    Các biện pháp gồm xây dựng nhà khung kín cho khu vực nghiền đá, lắp đặt hệ thống phun nước dập bụi, sử dụng phương tiện vận chuyển có bạt che phủ kín, và áp dụng công nghệ nổ mìn hiện đại để giảm bụi phát tán.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật về kiểm soát ô nhiễm môi trường?
    Cần tăng cường giám sát, kiểm tra, xử lý nghiêm vi phạm; đào tạo nâng cao nhận thức cho các chủ thể; áp dụng công nghệ quan trắc môi trường tự động; và phát huy vai trò giám sát của cộng đồng dân cư.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ các vấn đề lý luận và thực tiễn về kiểm soát ô nhiễm môi trường trong khai thác đá tại tỉnh Quảng Ninh trong giai đoạn 2008-2018.
  • Phân tích thực trạng pháp luật và thực tiễn áp dụng cho thấy còn nhiều hạn chế trong kiểm soát bụi và khí thải, đặc biệt trong vận chuyển và xử lý sự cố môi trường.
  • Đề xuất hoàn thiện pháp luật, tăng cường giám sát, ứng dụng công nghệ và nâng cao nhận thức các chủ thể nhằm nâng cao hiệu quả kiểm soát ô nhiễm.
  • Nghiên cứu có giá trị tham khảo cho các cơ quan quản lý, doanh nghiệp, nhà nghiên cứu và cộng đồng dân cư trong việc bảo vệ môi trường và phát triển bền vững.
  • Các bước tiếp theo cần tập trung vào xây dựng chính sách chi tiết, triển khai các giải pháp kỹ thuật và tăng cường hợp tác đa ngành để kiểm soát ô nhiễm hiệu quả hơn.

Quý độc giả và các nhà quản lý được khuyến khích áp dụng các kết quả nghiên cứu và đề xuất trong luận văn nhằm góp phần bảo vệ môi trường và phát triển kinh tế bền vững tại Quảng Ninh và các địa phương tương tự.