Tổng quan nghiên cứu
Trong bối cảnh nền kinh tế Việt Nam ngày càng phát triển, ngành ngân hàng thương mại cổ phần đóng vai trò trung gian tài chính quan trọng, đặc biệt trong hoạt động tín dụng – mảng kinh doanh chủ lực của các ngân hàng. Tính đến năm 2021, Ngân hàng TMCP Việt Nam Thịnh Vượng (VPBANK) đã đạt tổng tài sản trên 547 nghìn tỷ đồng, tăng trưởng 30,7% so với năm trước, với dư nợ tín dụng đạt 384 nghìn tỷ đồng, tăng 18,9%. Tuy nhiên, hoạt động tín dụng cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro, đặc biệt là rủi ro tín dụng, có thể gây thiệt hại lớn về tài sản và uy tín ngân hàng. Kiểm soát nội bộ (KSNB) hoạt động tín dụng vì thế trở thành công cụ thiết yếu nhằm giảm thiểu rủi ro, bảo vệ nguồn vốn và nâng cao hiệu quả hoạt động.
Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng KSNB hoạt động tín dụng tại VPBANK giai đoạn 2019-2021, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện hệ thống KSNB trong giai đoạn 2022-2027. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hoạt động tín dụng của VPBANK trong khoảng thời gian ba năm, với trọng tâm là các cấu phần của hệ thống KSNB theo khung COSO và Basel II. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc nâng cao hiệu quả quản trị rủi ro tín dụng, góp phần đảm bảo sự phát triển bền vững của ngân hàng trong môi trường cạnh tranh ngày càng khốc liệt.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: Khung kiểm soát nội bộ hợp nhất COSO và Khung kiểm soát nội bộ của Ủy ban Basel dành cho ngân hàng thương mại. COSO định nghĩa KSNB là một quá trình do Hội đồng quản trị, Ban giám đốc và nhân viên thực hiện nhằm đảm bảo hiệu quả hoạt động, tin cậy báo cáo tài chính và tuân thủ pháp luật. Khung COSO gồm năm thành phần: môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin và truyền thông, giám sát.
Khung Basel tập trung vào kiểm soát rủi ro trong ngân hàng, đặc biệt là rủi ro tín dụng, với ba trụ cột: yêu cầu vốn tối thiểu, giám sát và nguyên tắc thị trường. KSNB theo Basel được thiết kế để quản lý rủi ro tín dụng hiệu quả, phù hợp với đặc thù hoạt động ngân hàng.
Ba khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu gồm:
- Kiểm soát nội bộ (KSNB): Hệ thống các quy trình, thủ tục nhằm đảm bảo hoạt động ngân hàng tuân thủ quy định và đạt mục tiêu đề ra.
- Rủi ro tín dụng: Khả năng khách hàng không trả được nợ đúng hạn, gây thiệt hại cho ngân hàng.
- Hoạt động tín dụng: Quá trình cấp vốn cho khách hàng, bao gồm thẩm định, phê duyệt, giải ngân và thu hồi nợ.
Phương pháp nghiên cứu
Luận văn sử dụng phương pháp hỗn hợp, kết hợp thu thập dữ liệu sơ cấp và thứ cấp. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua phỏng vấn chuyên gia, lấy ý kiến của lãnh đạo cấp cao và cán bộ quản lý rủi ro tại VPBANK nhằm đánh giá thực trạng KSNB hoạt động tín dụng. Dữ liệu thứ cấp bao gồm báo cáo tài chính hợp nhất, báo cáo kiểm soát nội bộ, các văn bản quy chế của VPBANK và các tài liệu pháp luật liên quan.
Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phương pháp so sánh, tổng hợp và nghiên cứu tình huống. Cỡ mẫu phỏng vấn gồm 10 chuyên gia, lãnh đạo chủ chốt có kinh nghiệm sâu về tín dụng và kiểm soát nội bộ. Phương pháp chọn mẫu theo tiêu chí chuyên gia nhằm đảm bảo tính chính xác và thực tiễn của thông tin. Timeline nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2019-2021 cho thực trạng và đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2022-2027.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
- Môi trường kiểm soát tại VPBANK được đánh giá tích cực: Hệ thống quy định, chuẩn mực đạo đức và sơ đồ tổ chức được thiết lập rõ ràng, tạo nền tảng cho hoạt động kiểm soát nội bộ. Tuy nhiên, số lượng nhân viên còn hạn chế so với khối lượng công việc, ảnh hưởng đến hiệu quả kiểm soát.
- Hệ thống nhận diện và đánh giá rủi ro còn tồn tại hạn chế: Mặc dù VPBANK đã áp dụng các công cụ đánh giá rủi ro theo chuẩn quốc tế, nhưng quy trình đánh giá chưa hoàn toàn linh hoạt để thích ứng với sự thay đổi nhanh chóng của môi trường kinh doanh. Tỷ lệ nợ xấu duy trì ở mức 2,9% năm 2020, thấp hơn mức trung bình ngành nhưng vẫn tiềm ẩn rủi ro ở phân khúc tín dụng tiêu dùng.
- Hoạt động kiểm soát và giám sát chưa triệt để: Các quy trình kiểm soát nội bộ chưa đồng bộ hoàn toàn, gây khó khăn trong việc tra cứu và áp dụng. Chi phí kiểm soát nội bộ chưa được tối ưu, ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động.
- Hệ thống thông tin và truyền thông được cải thiện: VPBANK đã phát triển hệ thống thông tin hiện đại, hỗ trợ trao đổi dữ liệu nhanh chóng và chính xác, góp phần nâng cao hiệu quả kiểm soát. Tuy nhiên, vẫn cần tăng cường bảo mật và phòng chống gian lận thông qua các kênh thông tin nóng.
Thảo luận kết quả
Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ sự phát triển nhanh chóng của VPBANK trong khi hệ thống kiểm soát nội bộ chưa kịp thích ứng. So với các ngân hàng như Techcombank và VietinBank, VPBANK cần học hỏi mô hình ba tuyến phòng thủ và ứng dụng công nghệ giám sát hiện đại hơn. Việc duy trì tỷ lệ nợ xấu dưới 3% cho thấy hiệu quả bước đầu của KSNB, nhưng áp lực từ tín dụng tiêu dùng và dịch Covid-19 đòi hỏi phải nâng cao hơn nữa năng lực kiểm soát.
Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng dư nợ tín dụng, tỷ lệ nợ xấu qua các năm, và bảng đánh giá mức độ hiệu quả của từng thành phần KSNB. So sánh với các ngân hàng cùng phân khúc cho thấy VPBANK có lợi thế về tăng trưởng và hiệu quả sinh lời nhưng cần cải thiện về quản trị rủi ro và chi phí kiểm soát.
Đề xuất và khuyến nghị
- Cải thiện môi trường kiểm soát: Ban lãnh đạo VPBANK cần tăng cường đào tạo, nâng cao nhận thức về KSNB cho cán bộ nhân viên, đồng thời bổ sung nhân lực phù hợp để đáp ứng khối lượng công việc ngày càng tăng. Thời gian thực hiện: 2022-2023.
- Chuẩn hóa hệ thống nhận diện và đánh giá rủi ro: Xây dựng quy trình đánh giá rủi ro linh hoạt, áp dụng công nghệ phân tích dữ liệu lớn (Big Data) để dự báo và cảnh báo sớm rủi ro tín dụng. Chủ thể thực hiện: Ban Quản lý rủi ro, thời gian: 2022-2024.
- Đồng bộ hóa các thủ tục kiểm soát: Rà soát, đơn giản hóa quy trình kiểm soát nội bộ, loại bỏ chồng chéo, tăng cường phối hợp giữa các phòng ban nhằm giảm chi phí và nâng cao hiệu quả. Thời gian: 2022-2023.
- Phát triển hệ thống thông tin và truyền thông: Đầu tư nâng cấp hệ thống bảo mật, thiết lập kênh thông tin nóng để nhân viên có thể báo cáo các hành vi gian lận, đồng thời tăng cường truyền thông nội bộ về các quy định kiểm soát. Thời gian: 2022-2025.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
- Ban lãnh đạo ngân hàng: Giúp hiểu rõ thực trạng và các giải pháp nâng cao hiệu quả KSNB hoạt động tín dụng, từ đó xây dựng chiến lược quản trị rủi ro phù hợp.
- Phòng Quản lý rủi ro và Kiểm soát nội bộ: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để hoàn thiện quy trình, công cụ kiểm soát, nâng cao năng lực đánh giá và giám sát rủi ro tín dụng.
- Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành Kế toán, Tài chính – Ngân hàng: Là tài liệu tham khảo quý giá về lý thuyết và ứng dụng KSNB trong lĩnh vực ngân hàng thương mại tại Việt Nam.
- Cơ quan quản lý nhà nước và các tổ chức tín dụng: Hỗ trợ trong việc xây dựng chính sách, quy định về kiểm soát nội bộ và quản lý rủi ro tín dụng, góp phần nâng cao tính minh bạch và an toàn hệ thống ngân hàng.
Câu hỏi thường gặp
Kiểm soát nội bộ hoạt động tín dụng là gì?
Là hệ thống các quy trình, thủ tục nhằm đảm bảo hoạt động tín dụng được thực hiện đúng quy định, giảm thiểu rủi ro tín dụng và bảo vệ tài sản ngân hàng. Ví dụ, VPBANK áp dụng mô hình kiểm soát theo khung COSO và Basel để quản lý rủi ro.Tại sao rủi ro tín dụng lại quan trọng đối với ngân hàng?
Rủi ro tín dụng ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng thu hồi vốn và lợi nhuận của ngân hàng. Nếu không kiểm soát tốt, có thể dẫn đến mất vốn và giảm uy tín. VPBANK duy trì tỷ lệ nợ xấu dưới 3% để kiểm soát rủi ro này.Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn?
Luận văn sử dụng phương pháp hỗn hợp gồm thu thập dữ liệu sơ cấp qua phỏng vấn chuyên gia và dữ liệu thứ cấp từ báo cáo tài chính, tài liệu nội bộ, kết hợp phân tích so sánh và nghiên cứu tình huống.Các hạn chế chính trong KSNB hoạt động tín dụng tại VPBANK là gì?
Bao gồm hệ thống kiểm soát chưa linh hoạt, chi phí kiểm soát cao, quy trình chồng chéo và nhân lực chưa đáp ứng đủ khối lượng công việc. Đây là những điểm cần cải thiện để nâng cao hiệu quả.Giải pháp nào được đề xuất để hoàn thiện KSNB tại VPBANK?
Các giải pháp gồm cải thiện môi trường kiểm soát, chuẩn hóa đánh giá rủi ro, đồng bộ hóa thủ tục kiểm soát và phát triển hệ thống thông tin truyền thông, với lộ trình thực hiện từ 2022 đến 2027.
Kết luận
- Luận văn đã đánh giá toàn diện thực trạng KSNB hoạt động tín dụng tại VPBANK giai đoạn 2019-2021, chỉ ra những điểm mạnh và hạn chế cụ thể.
- Áp dụng khung lý thuyết COSO và Basel giúp xây dựng hệ thống kiểm soát nội bộ phù hợp với đặc thù ngân hàng thương mại.
- Kết quả nghiên cứu cho thấy VPBANK có môi trường kiểm soát tốt nhưng cần nâng cao tính linh hoạt và hiệu quả trong đánh giá rủi ro và hoạt động kiểm soát.
- Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện hệ thống KSNB trong giai đoạn 2022-2027, góp phần nâng cao năng lực quản trị rủi ro và phát triển bền vững.
- Khuyến nghị các bên liên quan như ban lãnh đạo, phòng quản lý rủi ro, nhà nghiên cứu và cơ quan quản lý tham khảo để áp dụng và phát triển hệ thống kiểm soát nội bộ hiệu quả hơn.
Luận văn mở ra hướng nghiên cứu tiếp theo về ứng dụng công nghệ số trong kiểm soát nội bộ và quản lý rủi ro tín dụng, đồng thời kêu gọi các tổ chức ngân hàng tăng cường đầu tư cho hệ thống kiểm soát nội bộ nhằm thích ứng với môi trường kinh doanh ngày càng phức tạp.