Nghiên cứu kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong giai đoạn xét xử sơ thẩm án hình sự tại tỉnh Điện Biên

• Tác giả: Lê Xuân Chiến
• Người hướng dẫn: PGS.TS Nguyễn Đúc Hạnh
• Trường học: Trường Đại Học Luật Hà Nội
• Chuyên ngành: Luật Hình Sự và Tố Tụng Hình Sự
• Đề tài: Kiểm Sát Tuân Thủ Pháp Luật Trong Xét Xử Sơ Thẩm Án Hình Sự Tại Điện Biên
• Loại tài liệu: luận văn
• Năm xuất bản: 2021
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT VỀ KIỂM SÁT VIỆC TUÂN THEO PHÁP LUẬT TRONG GIAI ĐOẠN XÉT XỬ SƠ THẨM VỤ ÁN HÌNH SỰ
• 2. CHƯƠNG 2: THỰC TIỄN HOẠT ĐỘNG KIỂM SÁT VIỆC TUÂN THEO PHÁP LUẬT TRONG GIAI ĐOẠN XÉT XỬ SƠ THẨM VỤ ÁN HÌNH SỰ CỦA VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN TẠI TỈNH ĐIỆN BIÊN - MỘT SỐ KIẾN NGHỊ VÀ GIẢI PHÁP
• DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Giới thiệu về kiểm sát tuân thủ pháp luật trong xét xử sơ thẩm án hình sự tại Điện Biên

Kiểm sát tuân thủ pháp luật trong xét xử sơ thẩm án hình sự tại Điện Biên là một vấn đề quan trọng trong hoạt động tư pháp, nhằm đảm bảo tính hợp pháp và công bằng trong quá trình xét xử. Theo quy định của pháp luật hình sự Việt Nam, việc xét xử sơ thẩm được thực hiện bởi Tòa án, và hoạt động kiểm sát là chức năng của Viện kiểm sát nhân dân. Kiểm sát việc tuân thủ pháp luật trong giai đoạn này không chỉ đảm bảo quyền lợi cho các bên liên quan mà còn góp phần nâng cao niềm tin của nhân dân vào hệ thống tư pháp. Việc thực hiện kiểm sát trong quá trình xét xử giúp phát hiện và ngăn chặn những sai phạm, bảo vệ quyền con người và quyền lợi hợp pháp của bị can, bị cáo. Những quy định pháp luật hiện hành về xét xử sơ thẩm cần được thực hiện nghiêm túc, nhằm đảm bảo tính công bằng và khách quan trong từng vụ án.

II. Cơ sở lý luận và quy định pháp luật về kiểm sát tuân thủ pháp luật

Cơ sở lý luận về kiểm sát việc tuân thủ pháp luật trong giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự được xây dựng trên nền tảng của các quy định pháp luật hiện hành. Theo pháp luật hình sự, Viện kiểm sát nhân dân có trách nhiệm kiểm tra tính hợp pháp của các hành vi, quyết định của cơ quan, tổ chức và cá nhân trong hoạt động tư pháp. Điều này được thể hiện rõ trong Luật Tổ chức Viện kiểm sát nhân dân năm 2014. Hoạt động kiểm sát không chỉ diễn ra trong giai đoạn điều tra mà còn kéo dài trong suốt quá trình xét xử, từ khi tiếp nhận hồ sơ vụ án cho đến khi Tòa án ra bản án có hiệu lực pháp luật. Điều này thể hiện vai trò quan trọng của Viện kiểm sát trong việc duy trì trật tự pháp luật và bảo vệ quyền lợi hợp pháp của công dân. Các quy định về quy trình xét xử cũng như trách nhiệm của các bên tham gia tố tụng cần phải được thực hiện nghiêm túc để đảm bảo tính khách quan và công bằng trong từng vụ án.

III. Thực tiễn hoạt động kiểm sát tại Điện Biên

Thực tiễn hoạt động kiểm sát việc tuân thủ pháp luật trong giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự tại tỉnh Điện Biên cho thấy nhiều kết quả tích cực nhưng cũng còn tồn tại nhiều vấn đề cần khắc phục. Trong thời gian qua, Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Điện Biên đã thực hiện tốt chức năng của mình trong việc kiểm sát hoạt động tư pháp, phát hiện và ngăn chặn kịp thời những sai phạm trong quá trình xét xử. Tuy nhiên, vẫn còn một số hạn chế trong việc áp dụng pháp luật, như việc thực hiện các quy định về tố tụng chưa đảm bảo, dẫn đến việc một số vụ án bị xử lý không đúng quy trình. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến quyền lợi của các bên liên quan mà còn làm giảm niềm tin của nhân dân vào hệ thống tư pháp. Việc nâng cao chất lượng hoạt động kiểm sát cần được chú trọng, nhằm đảm bảo pháp luật được thực hiện nghiêm chỉnh và thống nhất.

IV. Kiến nghị và giải pháp nâng cao hiệu quả kiểm sát

Để nâng cao hiệu quả hoạt động kiểm sát việc tuân thủ pháp luật trong giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự tại Điện Biên, cần có những kiến nghị và giải pháp cụ thể. Trước hết, cần cải thiện chất lượng đào tạo, bồi dưỡng cho đội ngũ cán bộ kiểm sát viên, nhằm nâng cao năng lực chuyên môn và hiểu biết về pháp luật. Thứ hai, cần tăng cường công tác phối hợp giữa các cơ quan tư pháp trong quá trình giải quyết vụ án, đảm bảo thông tin được chia sẻ đầy đủ và kịp thời. Cuối cùng, cần có các biện pháp kiểm tra, giám sát thường xuyên đối với hoạt động xét xử, nhằm phát hiện và xử lý kịp thời những vi phạm. Những giải pháp này không chỉ giúp nâng cao hiệu quả hoạt động kiểm sát mà còn góp phần bảo vệ quyền lợi hợp pháp của công dân và đảm bảo tính nghiêm minh của pháp luật.

Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn từ năm 2016 đến 2021, Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Điện Biên đã thực hiện kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự với số lượng án và bị cáo tham gia xét xử tương đối lớn, dao động khoảng 900-1.000 vụ án mỗi năm, với tỷ lệ giải quyết đạt trên 90%. Tỉnh Điện Biên, nằm ở vùng Tây Bắc, có đặc điểm địa lý phức tạp, dân cư đa dân tộc với 19 dân tộc sinh sống, trong đó dân tộc Thái chiếm gần 38%, dân tộc Mông chiếm gần 35%, dân tộc Kinh chiếm khoảng 18%. Tình hình tội phạm trên địa bàn tỉnh diễn biến phức tạp, tập trung chủ yếu vào các nhóm tội phạm về ma túy, mua bán người, xâm phạm sở hữu, an ninh trật tự và các tội phạm nghiêm trọng khác như giết người, hiếp dâm, cướp tài sản.

Vấn đề nghiên cứu tập trung vào hoạt động kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự của Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Điện Biên, nhằm phân tích thực trạng, đánh giá những tồn tại, hạn chế và nguyên nhân, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác kiểm sát trong giai đoạn này. Phạm vi nghiên cứu bao gồm các hoạt động kiểm sát từ năm 2016 đến năm 2021 tại các Viện kiểm sát nhân dân các cấp trên địa bàn tỉnh Điện Biên.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ cơ sở lý luận, pháp luật về kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự, đánh giá thực trạng hoạt động kiểm sát tại tỉnh Điện Biên, xác định các tồn tại, hạn chế và nguyên nhân, đồng thời đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm nâng cao hiệu quả công tác kiểm sát, góp phần bảo đảm pháp luật được thực hiện nghiêm minh, thống nhất, tăng cường niềm tin của nhân dân vào hệ thống tư pháp.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về chức năng kiểm sát hoạt động tư pháp, đặc biệt là kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

1. Lý thuyết về chức năng kiểm sát hoạt động tư pháp của Viện kiểm sát nhân dân: Theo đó, Viện kiểm sát thực hiện chức năng kiểm sát tính hợp pháp của các hành vi, quyết định của cơ quan, tổ chức, cá nhân trong hoạt động tư pháp, nhằm bảo đảm pháp luật được áp dụng nghiêm minh, đúng quy định.

2. Mô hình kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong tố tụng hình sự: Tập trung vào việc kiểm sát các quyết định, hành vi của Tòa án, người tiến hành tố tụng và những người tham gia tố tụng trong giai đoạn xét xử sơ thẩm, nhằm phát hiện, ngăn chặn vi phạm pháp luật, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các bên liên quan.

Các khái niệm chính bao gồm: kiểm sát hoạt động tư pháp, kiểm sát việc tuân theo pháp luật, quyền và nhiệm vụ của Kiểm sát viên trong giai đoạn xét xử sơ thẩm, chức năng thực hành quyền công tố, và các quy định pháp luật liên quan như Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân 2014, Bộ luật Tố tụng hình sự 2015.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu kết hợp định tính và định lượng, cụ thể:

• Phương pháp thu thập và nghiên cứu tài liệu: Tổng hợp, phân tích các văn bản pháp luật, các công trình nghiên cứu trước đây, báo cáo công tác của Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Điện Biên từ năm 2016 đến 2021.

• Phương pháp thống kê, phân tích, tổng hợp: Thu thập số liệu về số lượng vụ án, bị cáo, tỷ lệ giải quyết, kháng nghị phúc thẩm, kiến nghị của Viện kiểm sát, từ đó đánh giá thực trạng hoạt động kiểm sát.

• Phương pháp nghiên cứu điển hình: Phân tích một số vụ án hình sự điển hình tại tỉnh Điện Biên để làm rõ ưu điểm, hạn chế và khó khăn trong hoạt động kiểm sát việc tuân theo pháp luật.

• Cỡ mẫu và chọn mẫu: Số liệu thống kê được lấy từ toàn bộ các vụ án hình sự sơ thẩm do Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Điện Biên kiểm sát trong giai đoạn 2016-2021, đảm bảo tính đại diện và toàn diện.

• Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung trong khoảng thời gian 5 năm (2016-2021), phù hợp với sự thay đổi pháp luật và thực tiễn công tác kiểm sát.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Số lượng vụ án và bị cáo được kiểm sát lớn và ổn định: Từ năm 2016 đến 2020, tổng số vụ án sơ thẩm thụ lý dao động từ 927 đến 990 vụ, với số bị cáo từ 1.174 đến 1.241 người mỗi năm. Tỷ lệ giải quyết vụ án đạt trên 90%, trong đó năm 2019 đạt 99,35%.

2. Tội phạm chủ yếu tập trung vào các nhóm ma túy, xâm phạm sở hữu và an ninh trật tự: Các loại tội phạm phổ biến gồm mua bán, vận chuyển trái phép chất ma túy, trộm cắp tài sản, giết người, hiếp dâm, mua bán người. Một số vụ án đặc biệt nghiêm trọng như vụ án giết người, hiếp dâm, bắt cóc nhằm chiếm đoạt tài sản được xét xử nghiêm minh với mức án tử hình.

3. Hoạt động kiểm sát phát hiện nhiều vi phạm của Tòa án và người tiến hành tố tụng: Qua kiểm sát, Viện kiểm sát đã phát hiện các vi phạm như đánh giá chứng cứ không chính xác, chậm chuyển hồ sơ, áp dụng pháp luật không đúng, vi phạm thủ tục tố tụng, ban hành bản án không phù hợp với tính chất vụ án. Tỷ lệ kháng nghị phúc thẩm được Tòa án chấp nhận đạt trên 85%, năm 2019 đạt 100%.

4. Chất lượng tranh tụng của Kiểm sát viên được nâng cao: Kiểm sát viên đã bảo vệ quan điểm truy tố tại phiên tòa, phát hiện vi phạm kịp thời, góp phần bảo đảm phán quyết của Tòa án khách quan, đúng pháp luật, hạn chế oan sai và bỏ lọt tội phạm.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế trong hoạt động kiểm sát bao gồm:

• Quy định pháp luật còn thiếu hoàn thiện, chưa cụ thể: Một số quyền hạn của Kiểm sát viên chưa được quy định rõ ràng, ví dụ như quyền xem biên bản phiên tòa, quy định về hoãn phiên tòa chưa đầy đủ, gây khó khăn trong thực hiện nhiệm vụ.

• Nguồn nhân lực và cơ sở vật chất hạn chế: Một số Kiểm sát viên còn yếu về trình độ chuyên môn, kỹ năng nghiệp vụ chưa đồng đều, cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ công tác còn thiếu, ảnh hưởng đến hiệu quả kiểm sát.

• Chế độ chính sách chưa tương xứng với trách nhiệm: Chế độ đãi ngộ, phụ cấp cho Kiểm sát viên còn thấp, chưa tạo động lực đủ mạnh để thu hút và giữ chân nhân tài.

• Sự phối hợp liên ngành chưa đồng bộ: Việc phối hợp giữa Viện kiểm sát với các cơ quan điều tra, Tòa án, Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị xã hội còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả công tác kiểm sát.

So sánh với các nghiên cứu tại các địa phương khác, tình hình tại Điện Biên có nhiều điểm tương đồng về khó khăn trong thực hiện chức năng kiểm sát, tuy nhiên đặc thù địa lý, dân tộc và tình hình tội phạm phức tạp hơn, đòi hỏi các giải pháp phù hợp và đặc thù hơn.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện số lượng vụ án, tỷ lệ giải quyết, số kháng nghị phúc thẩm và tỷ lệ chấp nhận kháng nghị qua các năm, giúp minh họa rõ nét xu hướng và hiệu quả công tác kiểm sát.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Hoàn thiện hệ thống pháp luật và quy định liên quan đến kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong giai đoạn xét xử sơ thẩm: Cần bổ sung, làm rõ quyền hạn, nhiệm vụ của Kiểm sát viên, đặc biệt về quyền xem biên bản phiên tòa, quy định về hoãn phiên tòa, nhằm tạo cơ sở pháp lý vững chắc cho hoạt động kiểm sát. Thời gian thực hiện: 1-2 năm. Chủ thể thực hiện: Quốc hội, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Bộ Tư pháp.

2. Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực Kiểm sát viên: Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ, kỹ năng tranh tụng, cập nhật pháp luật mới cho Kiểm sát viên, đặc biệt tại các đơn vị cấp huyện. Thời gian thực hiện: liên tục, ưu tiên trong 3 năm tới. Chủ thể thực hiện: Viện kiểm sát nhân dân tỉnh, các cơ sở đào tạo luật.

3. Cải thiện cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ công tác kiểm sát: Đầu tư trang thiết bị hiện đại như máy tính, thiết bị ghi âm, ghi hình phiên tòa, phương tiện đi lại, nâng cấp trụ sở làm việc để tạo điều kiện thuận lợi cho Kiểm sát viên hoàn thành nhiệm vụ. Thời gian thực hiện: 2-3 năm. Chủ thể thực hiện: Viện kiểm sát nhân dân tỉnh, chính quyền địa phương.

4. Xây dựng chế độ chính sách đãi ngộ phù hợp cho Kiểm sát viên: Điều chỉnh mức lương, phụ cấp, hỗ trợ khi thực hiện nhiệm vụ tại phiên tòa, hiện trường, tạo động lực làm việc và thu hút nhân tài. Thời gian thực hiện: 1-2 năm. Chủ thể thực hiện: Bộ Tài chính, Viện kiểm sát nhân dân tối cao.

5. Tăng cường phối hợp liên ngành trong công tác tố tụng: Thiết lập quy chế phối hợp chặt chẽ giữa Viện kiểm sát, Tòa án, Cơ quan điều tra, Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị xã hội để nâng cao hiệu quả kiểm sát và giải quyết vụ án. Thời gian thực hiện: ngay và liên tục. Chủ thể thực hiện: Viện kiểm sát nhân dân tỉnh, các cơ quan liên quan.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Cán bộ, Kiểm sát viên Viện kiểm sát nhân dân các cấp: Nghiên cứu để nâng cao hiểu biết về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn trong kiểm sát việc tuân theo pháp luật, áp dụng hiệu quả trong thực tiễn công tác.

2. Cán bộ, thẩm phán Tòa án nhân dân: Tham khảo để hiểu rõ vai trò, trách nhiệm của Viện kiểm sát trong giai đoạn xét xử sơ thẩm, từ đó phối hợp chặt chẽ, nâng cao chất lượng xét xử.

3. Nhà nghiên cứu, giảng viên luật hình sự và tố tụng hình sự: Sử dụng luận văn làm tài liệu tham khảo trong giảng dạy, nghiên cứu chuyên sâu về kiểm sát hoạt động tư pháp và cải cách tư pháp.

4. Cơ quan lập pháp và quản lý nhà nước về tư pháp: Tham khảo để xây dựng, hoàn thiện chính sách, pháp luật liên quan đến chức năng kiểm sát, góp phần nâng cao hiệu quả công tác tư pháp.

Câu hỏi thường gặp

1. Kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong giai đoạn xét xử sơ thẩm là gì?
   Kiểm sát việc tuân theo pháp luật là hoạt động của Viện kiểm sát nhằm giám sát tính hợp pháp của các quyết định, hành vi của Tòa án và người tham gia tố tụng trong giai đoạn xét xử sơ thẩm, đảm bảo xét xử đúng pháp luật, công bằng và nghiêm minh.

2. Vai trò của Viện kiểm sát trong giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự tại Điện Biên như thế nào?
   Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Điện Biên thực hiện quyền công tố, kiểm sát hoạt động tư pháp, phát hiện vi phạm pháp luật tại phiên tòa, kiến nghị, kháng nghị để bảo đảm pháp luật được thực hiện nghiêm chỉnh, góp phần phòng chống tội phạm hiệu quả.

3. Những khó khăn chính trong công tác kiểm sát tại tỉnh Điện Biên là gì?
   Khó khăn gồm quy định pháp luật chưa hoàn thiện, nguồn nhân lực hạn chế về trình độ và kỹ năng, cơ sở vật chất thiếu thốn, chế độ đãi ngộ chưa tương xứng, và sự phối hợp liên ngành chưa đồng bộ.

4. Các giải pháp nâng cao chất lượng kiểm sát được đề xuất là gì?
   Hoàn thiện pháp luật, nâng cao đào tạo Kiểm sát viên, cải thiện cơ sở vật chất, điều chỉnh chế độ chính sách, tăng cường phối hợp liên ngành là các giải pháp trọng tâm nhằm nâng cao hiệu quả công tác kiểm sát.

5. Tỷ lệ kháng nghị phúc thẩm của Viện kiểm sát tại Điện Biên được Tòa án chấp nhận ra sao?
   Tỷ lệ kháng nghị phúc thẩm được Tòa án chấp nhận cao, đạt trên 85% trong các năm qua, năm 2019 đạt 100%, cho thấy hiệu quả trong việc phát hiện và xử lý vi phạm pháp luật qua hoạt động kiểm sát.

Kết luận

• Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Điện Biên đã thực hiện hiệu quả chức năng kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự, với số lượng vụ án lớn và tỷ lệ giải quyết cao trên 90%.
• Hoạt động kiểm sát đã phát hiện nhiều vi phạm của Tòa án và người tiến hành tố tụng, góp phần nâng cao chất lượng xét xử, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các bên liên quan.
• Tuy nhiên, còn tồn tại hạn chế do quy định pháp luật chưa hoàn thiện, nguồn nhân lực và cơ sở vật chất còn hạn chế, chế độ đãi ngộ chưa tương xứng và sự phối hợp liên ngành chưa đồng bộ.
• Luận văn đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm hoàn thiện pháp luật, nâng cao năng lực Kiểm sát viên, cải thiện điều kiện làm việc và tăng cường phối hợp liên ngành.
• Các bước tiếp theo cần tập trung vào việc triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu chuyên sâu để nâng cao hiệu quả công tác kiểm sát trong bối cảnh cải cách tư pháp hiện nay.

Hành động ngay hôm nay: Các cơ quan chức năng và Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Điện Biên cần phối hợp triển khai các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng kiểm sát, góp phần xây dựng hệ thống tư pháp công bằng, minh bạch và hiệu quả.