Tổng quan nghiên cứu

Hệ thống kiểm soát nội bộ (KSNB) đã tồn tại và phát triển hơn 60 năm trên thế giới, đóng vai trò quan trọng trong việc ngăn ngừa, phát hiện và xử lý sai sót, gian lận trong hoạt động của các tổ chức. Tại Việt Nam, đặc biệt trong khu vực công, công tác xây dựng và hoàn thiện hệ thống KSNB còn nhiều hạn chế, chưa được quan tâm đúng mức. Cục Quản lý thị trường (QLTT) tỉnh Phú Yên, với chức năng quản lý nhà nước về thị trường và xử lý vi phạm hành chính, đang đứng trước yêu cầu cấp thiết phải hoàn thiện hệ thống KSNB để nâng cao hiệu quả quản lý và sử dụng nguồn lực công.

Luận văn tập trung nghiên cứu thực trạng và đề xuất giải pháp hoàn thiện hệ thống KSNB tại Cục QLTT tỉnh Phú Yên trong giai đoạn 2018-2020. Mục tiêu cụ thể gồm hệ thống hóa cơ sở lý luận về KSNB trong khu vực công, khảo sát thực trạng hệ thống tại Cục, và đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, đặc biệt trong lĩnh vực quản lý và sử dụng kinh phí hoạt động. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần nâng cao năng lực quản lý nhà nước, đảm bảo tính minh bạch, hiệu quả và tuân thủ pháp luật trong hoạt động của Cục QLTT tỉnh Phú Yên.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên khung lý thuyết về hệ thống KSNB trong khu vực công theo chuẩn mực của Tổ chức quốc tế các cơ quan kiểm toán tối cao (INTOSAI) và báo cáo COSO. Hệ thống KSNB được cấu thành bởi năm yếu tố chính: Môi trường kiểm soát, Đánh giá rủi ro, Hoạt động kiểm soát, Thông tin và truyền thông, Giám sát.

  • Môi trường kiểm soát: Là nền tảng tạo dựng văn hóa đạo đức, liêm chính, năng lực nhân viên, phong cách lãnh đạo và cơ cấu tổ chức phù hợp.
  • Đánh giá rủi ro: Quá trình nhận diện, phân tích và đối phó với các rủi ro ảnh hưởng đến mục tiêu của tổ chức.
  • Hoạt động kiểm soát: Các chính sách và thủ tục nhằm đảm bảo các chỉ thị được thực hiện, giảm thiểu rủi ro.
  • Thông tin và truyền thông: Hệ thống cung cấp thông tin kịp thời, chính xác phục vụ quản lý và ra quyết định.
  • Giám sát: Việc theo dõi, đánh giá và điều chỉnh hệ thống KSNB để đảm bảo tính hiệu quả liên tục.

Ngoài ra, luận văn còn phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến hệ thống KSNB như vai trò của ban lãnh đạo, thanh tra các cấp, nhân viên và các đối tượng bên ngoài.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định tính kết hợp thống kê mô tả dựa trên khảo sát thực tế tại Cục QLTT tỉnh Phú Yên.

  • Nguồn dữ liệu: Dữ liệu thứ cấp thu thập từ các văn bản pháp luật, báo cáo nội bộ, tài liệu liên quan giai đoạn 2018-2020; dữ liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát 53 cán bộ công chức (CBCC) và người lao động (NLĐ) tại Cục.
  • Phương pháp chọn mẫu: Toàn bộ CBCC, NLĐ tại Cục QLTT tỉnh Phú Yên được khảo sát nhằm đảm bảo tính đại diện và toàn diện.
  • Phương pháp phân tích: Tổng hợp, phân tích tỷ lệ phần trăm các câu trả lời khảo sát theo từng yếu tố cấu thành hệ thống KSNB; so sánh với các chuẩn mực quốc tế và nghiên cứu trước đây để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.
  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và phân tích dữ liệu trong giai đoạn 2018-2020, hoàn thiện luận văn vào năm 2021.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Môi trường kiểm soát:

    • 92,45% CBCC đánh giá Cục có xây dựng môi trường văn hóa trung thực và ứng xử chuẩn mực.
    • 100% đồng ý về việc ban hành quy định đạo đức nghề nghiệp.
    • Tuy nhiên, 62,26% cho rằng tồn tại áp lực công việc và cơ hội để hành xử trái quy định, 26,32% lãnh đạo nhận định CBCC chưa hiểu toàn diện chính sách ngành.

  2. Năng lực nhân viên:

    • 100% CBCC xác nhận có quy định rõ chức năng, nhiệm vụ từng vị trí.
    • 78,95% cho rằng nhân viên đủ năng lực đáp ứng yêu cầu công việc, nhưng 21,05% lãnh đạo nhận thấy một số CBCC chưa đủ kinh nghiệm.
    • Tổng số CBCC là 53 người, trong đó 19 người có trình độ thạc sĩ, 34 người trình độ đại học.

  3. Triết lý và phong cách lãnh đạo:

    • 89,47% ý kiến cho rằng công tác KSNB là yếu tố quan trọng đối với ban lãnh đạo.
    • 96,23% đồng thuận về việc bàn bạc mục tiêu, định hướng và giải pháp thực hiện hàng năm.
    • 94,34% cho biết lãnh đạo thường xuyên tiếp xúc, trao đổi với CBCC, NLĐ.
    • Tuy nhiên, 17,65% ý kiến cho rằng lãnh đạo chưa thật sự lắng nghe ý kiến trái chiều một cách cầu thị.

  4. Cơ cấu tổ chức:

    • 92,45% đồng ý Cục có sơ đồ tổ chức niêm yết công khai.
    • 88,68% cho rằng quyền hạn giữa các bộ phận được phân chia rõ ràng.
    • 98,11% khẳng định không vi phạm nguyên tắc bất kiêm nhiệm.
    • 70,59% CBCC tự kiểm tra, giám sát lẫn nhau.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy Cục QLTT tỉnh Phú Yên đã xây dựng được môi trường kiểm soát tương đối tốt với sự chú trọng vào đạo đức công vụ và liêm chính, phù hợp với chuẩn mực INTOSAI. Tuy nhiên, áp lực công việc và sự thiếu hiểu biết toàn diện về chính sách ngành vẫn là những thách thức cần khắc phục để nâng cao tính hiệu quả của hệ thống KSNB.

Năng lực nhân viên nhìn chung đáp ứng yêu cầu, nhưng sự thay đổi mô hình tổ chức và yêu cầu ngày càng cao đòi hỏi cần có chương trình đào tạo, bồi dưỡng liên tục. Phong cách lãnh đạo tích cực, thường xuyên trao đổi và định hướng rõ ràng là điểm mạnh, song việc chưa lắng nghe đầy đủ ý kiến trái chiều có thể ảnh hưởng đến sự phát triển bền vững của hệ thống.

Cơ cấu tổ chức hợp lý, phân công rõ ràng và tuân thủ nguyên tắc kiểm soát nội bộ tạo điều kiện thuận lợi cho việc vận hành hệ thống. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ phần trăm các yếu tố khảo sát để minh họa mức độ đồng thuận và các điểm cần cải thiện.

So sánh với các nghiên cứu trong khu vực công khác, kết quả tương đồng về các yếu tố ảnh hưởng và thách thức trong xây dựng KSNB, đồng thời nhấn mạnh tính đặc thù của lĩnh vực quản lý thị trường trong việc kiểm soát rủi ro và xử lý vi phạm hành chính.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện môi trường kiểm soát

    • Tăng cường tuyên truyền, phổ biến chính sách ngành và quy định đạo đức công vụ để nâng cao nhận thức CBCC, NLĐ.
    • Thời gian thực hiện: 6-12 tháng.
    • Chủ thể: Ban lãnh đạo Cục phối hợp với phòng Tổ chức – Hành chính.

  2. Nâng cao năng lực nhân viên

    • Xây dựng chương trình đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ định kỳ, đặc biệt cho CBCC mới và những người chuẩn bị nghỉ hưu.
    • Thời gian thực hiện: liên tục hàng năm.
    • Chủ thể: Phòng Tổ chức – Hành chính phối hợp với các đơn vị đào tạo.

  3. Củng cố phong cách lãnh đạo và văn hóa lắng nghe

    • Tổ chức các buổi đối thoại, hội thảo để lãnh đạo lắng nghe ý kiến đa chiều, khuyến khích phản biện xây dựng.
    • Thời gian thực hiện: 3-6 tháng.
    • Chủ thể: Ban lãnh đạo Cục.

  4. Tối ưu hóa cơ cấu tổ chức và quy trình kiểm soát

    • Rà soát, điều chỉnh quy trình công việc, phân công nhiệm vụ rõ ràng, đảm bảo nguyên tắc bất kiêm nhiệm và tăng cường kiểm tra, giám sát nội bộ.
    • Thời gian thực hiện: 6 tháng.
    • Chủ thể: Ban lãnh đạo Cục, Phòng Tổ chức – Hành chính.

  5. Ứng dụng công nghệ thông tin trong KSNB

    • Xây dựng hệ thống thông tin quản lý nội bộ, báo cáo tự động để nâng cao hiệu quả truyền thông và giám sát.
    • Thời gian thực hiện: 12-18 tháng.
    • Chủ thể: Ban lãnh đạo Cục phối hợp với đơn vị công nghệ thông tin.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo các cơ quan quản lý nhà nước

    • Hưởng lợi từ các giải pháp hoàn thiện hệ thống KSNB, nâng cao hiệu quả quản lý và tuân thủ pháp luật.
    • Use case: Áp dụng mô hình quản lý rủi ro và kiểm soát nội bộ trong tổ chức.

  2. Cán bộ công chức trong lực lượng Quản lý thị trường

    • Nắm bắt kiến thức về KSNB, nâng cao năng lực thực thi công vụ và phòng ngừa sai phạm.
    • Use case: Tham gia đào tạo, cải thiện quy trình làm việc.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành Kế toán, Quản lý công

    • Tham khảo cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu thực tiễn về KSNB trong khu vực công.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, luận văn liên quan.

  4. Các tổ chức kiểm toán, thanh tra nội bộ

    • Sử dụng kết quả nghiên cứu để đánh giá, tư vấn và cải tiến hệ thống kiểm soát nội bộ tại các đơn vị hành chính sự nghiệp.
    • Use case: Thiết kế chương trình kiểm toán nội bộ phù hợp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hệ thống kiểm soát nội bộ là gì và tại sao quan trọng trong khu vực công?
    Hệ thống KSNB là tập hợp các quy trình, chính sách nhằm đảm bảo hoạt động tổ chức hiệu quả, tuân thủ pháp luật và bảo vệ tài sản. Trong khu vực công, nó giúp ngăn ngừa tham nhũng, sai phạm và nâng cao niềm tin của người dân.

  2. Năm yếu tố cấu thành hệ thống KSNB theo INTOSAI là gì?
    Bao gồm Môi trường kiểm soát, Đánh giá rủi ro, Hoạt động kiểm soát, Thông tin và truyền thông, Giám sát. Mỗi yếu tố đóng vai trò thiết yếu trong việc xây dựng hệ thống kiểm soát toàn diện.

  3. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn này?
    Phương pháp định tính kết hợp thống kê mô tả dựa trên khảo sát 53 CBCC, NLĐ tại Cục QLTT tỉnh Phú Yên, cùng phân tích dữ liệu thứ cấp từ các báo cáo, văn bản pháp luật giai đoạn 2018-2020.

  4. Những hạn chế chính của hệ thống KSNB tại Cục QLTT tỉnh Phú Yên là gì?
    Bao gồm áp lực công việc cao dẫn đến hành xử trái quy định, một số CBCC chưa đủ năng lực, lãnh đạo chưa lắng nghe đầy đủ ý kiến trái chiều, và cần cải tiến cơ cấu tổ chức, quy trình kiểm soát.

  5. Giải pháp nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả hệ thống KSNB?
    Tăng cường tuyên truyền chính sách, đào tạo nhân viên, cải thiện phong cách lãnh đạo, tối ưu hóa cơ cấu tổ chức, và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý và giám sát.

Kết luận

  • Hệ thống kiểm soát nội bộ tại Cục Quản lý thị trường tỉnh Phú Yên đã được xây dựng trên nền tảng vững chắc với năm yếu tố cấu thành theo chuẩn mực INTOSAI, nhưng vẫn còn tồn tại một số hạn chế về năng lực nhân viên, áp lực công việc và phong cách lãnh đạo.
  • Năng lực chuyên môn của 53 CBCC, trong đó 19 người có trình độ thạc sĩ, là điểm mạnh nhưng cần tiếp tục bồi dưỡng để đáp ứng yêu cầu ngày càng cao.
  • Ban lãnh đạo Cục thể hiện sự quan tâm sâu sắc đến công tác KSNB, tuy nhiên cần cải thiện kỹ năng lắng nghe và tiếp nhận ý kiến đa chiều để phát triển bền vững.
  • Cơ cấu tổ chức hợp lý, phân công rõ ràng và tuân thủ nguyên tắc kiểm soát nội bộ tạo điều kiện thuận lợi cho việc vận hành hệ thống.
  • Các giải pháp đề xuất tập trung vào hoàn thiện môi trường kiểm soát, nâng cao năng lực nhân viên, củng cố phong cách lãnh đạo, tối ưu hóa cơ cấu tổ chức và ứng dụng công nghệ thông tin, nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và phòng ngừa rủi ro.

Next steps: Triển khai các giải pháp trong vòng 1-2 năm, đồng thời tiếp tục theo dõi, đánh giá và điều chỉnh hệ thống KSNB để đảm bảo tính hiệu quả và bền vững.

Call to action: Các cơ quan quản lý và cán bộ công chức trong lĩnh vực quản lý thị trường nên áp dụng các kiến thức và giải pháp từ nghiên cứu này để nâng cao năng lực quản lý, góp phần xây dựng nền hành chính công minh bạch, hiệu quả.