Hiện thực hóa tự chủ trong quản lý khoa học và công nghệ Việt Nam

LỜI CAM ĐOAN

LỜI CẢM ƠN

1. MỞ ĐẦU

1.1. Lý do chọn đề tài

1.2. Ý nghĩa của nghiên cứu

1.3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu của Luận án

1.4. Phạm vi nghiên cứu

1.5. Mẫu khảo sát

2. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN THIẾT CHẾ TỰ CHỦ TRONG HỆ THỐNG KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ

2.1. Tình hình nghiên cứu, thực hiện thiết chế tự chủ

2.1.1. Về tự chủ trong hoạt động KH&CN

2.1.2. Về vai trò của Nhà nước đối với hoạt động KH&CN

2.1.3. Về xác định nhiệm vụ KH&CN

2.1.4. Về quản lý tổ chức KH&CN

2.1.5. Về quản lý nhân lực KH&CN

2.1.6. Về tài chính trong hoạt động KH&CN

2.1.7. Về gắn kết giữa nghiên cứu với sản xuất và đào tạo

2.1.8. Nhận xét những nghiên cứu trước đây về thiết chế tự chủ

2.2. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA THIẾT CHẾ TỰ CHỦ TRONG HỆ THỐNG KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ

2.2.1. Hệ khái niệm công cụ

2.2.2. Thiết chế tự chủ

2.2.3. Tự chủ trong KH&CN

2.2.4. Hệ thống KH&CN

2.2.5. Hiện thực hóa thiết chế tự chủ

2.2.6. Lý thuyết về thiết chế tự chủ trong hệ thống KH&CN

2.2.6.1. Khái niệm thiết chế tự chủ trong hệ thống KH&CN

2.2.6.2. Triết lý của thiết chế tự chủ trong hệ thống KH&CN

2.2.6.3. Vai trò và mối quan hệ của thiết chế tự chủ đối với hệ thống KH&CN

2.2.6.4. Thiết chế tự chủ dưới cách tiếp cận hệ thống đổi mới quốc gia

2.2.6.4.1. Tiếp cận tuyến tính đối với quá trình đổi mới

2.2.6.4.2. Tiếp cận phi tuyến đối với quá trình đổi mới

2.2.6.4.3. Tiếp cận hệ thống đổi mới quốc gia

3. THỰC TRẠNG TRIỂN KHAI THIẾT CHẾ TỰ CHỦ TRONG HỆ THỐNG KH&CN VIỆT NAM

3.1. Bối cảnh nền kinh tế Việt Nam trong quá trình chuyển đổi từ nền kinh tế kế hoạch hóa sang nền kinh tế thị trường

3.2. Những thành tựu đã đạt được

3.3. Một số tồn tại, hạn chế

3.4. Ảnh hưởng của nền kinh tế thị trường đối với việc thực hiện thiết chế tự chủ trong KH&CN

3.4.1. Các quy định liên quan đến thiết chế tự chủ trong hệ thống KH&CN Việt Nam

3.4.1.1. Giai đoạn từ năm 1980 đến năm 1992

3.4.1.2. Giai đoạn từ năm 1992 đến 2004

3.4.1.3. Giai đoạn từ năm 2004 đến năm 2013

3.4.1.4. Giai đoạn từ năm 2013 đến nay

3.4.2. Thực trạng triển khai các nội dung tự chủ trong hệ thống KH&CN Việt Nam

3.4.2.1. Tự chủ về thực hiện nhiệm vụ KH&CN

3.4.2.2. Tự chủ về tài chính

3.4.2.3. Việc xác định quyền sở hữu đối với kết quả nghiên cứu

3.4.2.4. Tự chủ về quản lý tổ chức KH&CN

3.4.2.5. Tự chủ về quản lý nhân lực KH&CN

3.4.2.6. Tự chủ về hợp tác quốc tế

3.4.3. Những khó khăn, vướng mắc khi triển khai thiết chế tự chủ trong hệ thống KH&CN Việt Nam và nguyên nhân

3.4.3.1. Việc xác định chủ thể hoạt động KH&CN

3.4.3.2. Cơ chế tài chính và nguồn kinh phí đầu tư cho KH&CN

3.4.3.3. Việc thực hiện quyền sở hữu đối với kết quả nghiên cứu

3.4.3.4. Về quản lý mạng lưới tổ chức KH&CN

3.4.3.5. Về nguồn nhân lực KH&CN

3.4.3.6. Về gắn kết giữa nghiên cứu khoa học với sản xuất kinh doanh và đào tạo

4. GIẢI PHÁP HIỆN THỰC HÓA THIẾT CHẾ TỰ CHỦ TRONG HỆ THỐNG KH&CN VIỆT NAM

4.1. Xu hướng phát triển KH&CN của Việt Nam thời kỳ hội nhập kinh tế quốc tế

4.2. Điều kiện để hiện thực hóa thiết chế tự chủ trong hệ thống KH&CN

4.2.1. Điều kiện cần

4.2.2. Giải pháp để hiện thực hóa thiết chế tự chủ trong hệ thống KH&CN

4.2.2.1. Nhà nước không trực tiếp thực hiện hoạt động KH&CN, Nhà nước chỉ thực hiện vai trò quản lý nhà nước đối với hoạt động KH&CN

4.2.2.2. Nhiệm vụ KH&CN phải do chủ thể hoạt động KH&CN chủ động đề xuất và tổ chức thực hiện, Nhà nước có thể xem xét, tài trợ kinh phí để thực hiện nhiệm vụ KH&CN

4.2.2.3. Chủ thể hoạt động KH&CN được quyền tự chủ trong việc quản lý, sử dụng tài chính từ mọi nguồn tài trợ để thực hiện nhiệm vụ KH&CN

4.2.2.4. Mạng lưới tổ chức KH&CN công lập được tái cấu trúc tinh gọn, giảm đầu mối và không bị quản lý như đơn vị sự nghiệp công lập

4.2.2.5. Nhân lực KH&CN trong tổ chức KH&CN công lập không bị quản lý như công chức, viên chức của Nhà nước và được quyền tự chủ trong đề xuất và thực hiện nhiệm vụ KH&CN

4.2.2.6. Khoa học và công nghệ gắn kết chặt chẽ với sản xuất và đào tạo để KH&CN thể hiện vai trò đối với phát triển kinh tế - xã hội

4.2.2.7. Vận hành nền kinh tế theo đúng quy luật thị trường, phát triển thị trường công nghệ thông qua phát triển nhu cầu và nguồn cung về công nghệ

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ

DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC DANH MỤC CÁC BẢNG VÀ HÌNH TRONG LUẬN ÁN

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN

I. Giới thiệu về tự chủ trong khoa học

Tự chủ trong khoa học và công nghệ (KH&CN) là một khái niệm quan trọng, phản ánh quyền tự quyết của các tổ chức và cá nhân trong việc thực hiện các hoạt động nghiên cứu và phát triển. Tự chủ trong khoa học không chỉ giúp nâng cao chất lượng nghiên cứu mà còn tạo ra môi trường thuận lợi cho sự sáng tạo và đổi mới. Theo nghiên cứu, việc hiện thực hóa tự chủ trong KH&CN sẽ giúp các tổ chức có thể tự do lựa chọn vấn đề nghiên cứu, tổ chức triển khai và đưa ra kết luận một cách khách quan. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh Việt Nam đang chuyển mình từ nền kinh tế kế hoạch hóa sang nền kinh tế thị trường, nơi mà sự linh hoạt và sáng tạo là cần thiết để cạnh tranh. Tự chủ trong KH&CN cũng góp phần khuyến khích các chủ thể hoạt động KH&CN đề xuất và tổ chức nghiên cứu, ứng dụng kết quả vào sản xuất và đời sống, từ đó thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội.

II. Thực trạng quản lý khoa học và công nghệ tại Việt Nam

Thực trạng quản lý khoa học và công nghệ tại Việt Nam hiện nay cho thấy nhiều thách thức trong việc hiện thực hóa tự chủ. Mặc dù đã có nhiều chính sách khuyến khích, nhưng việc thực hiện vẫn còn nhiều hạn chế. Các cơ quan quản lý nhà nước thường vừa ban hành chính sách vừa thực hiện hoạt động KH&CN, dẫn đến tình trạng 'vừa đá bóng vừa thổi còi'. Điều này không chỉ làm giảm tính độc lập của các tổ chức KH&CN mà còn ảnh hưởng đến hiệu quả đầu tư cho KH&CN. Hơn nữa, việc xác định nhiệm vụ KH&CN và quản lý tổ chức còn thiếu sự linh hoạt, chưa phù hợp với đặc điểm của hoạt động KH&CN. Để khắc phục tình trạng này, cần có những giải pháp cụ thể nhằm nâng cao năng lực nghiên cứu và phát triển công nghệ, đồng thời tạo ra môi trường thuận lợi cho tự chủ trong KH&CN.

III. Giải pháp hiện thực hóa tự chủ trong KH CN

Để hiện thực hóa tự chủ trong hệ thống KH&CN Việt Nam, cần thực hiện một số giải pháp quan trọng. Trước hết, Nhà nước cần chuyển từ vai trò thực hiện sang vai trò quản lý, chỉ định nhiệm vụ KH&CN cho các tổ chức một cách linh hoạt và phù hợp. Các tổ chức KH&CN cần được quyền tự chủ trong việc quản lý và sử dụng tài chính từ mọi nguồn tài trợ. Hơn nữa, việc tái cấu trúc mạng lưới tổ chức KH&CN công lập theo hướng tinh gọn, giảm đầu mối sẽ giúp nâng cao hiệu quả hoạt động. Cuối cùng, cần tăng cường gắn kết giữa KH&CN với sản xuất và đào tạo, đảm bảo rằng các kết quả nghiên cứu được ứng dụng vào thực tiễn, từ đó thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. Những giải pháp này không chỉ giúp nâng cao năng lực nghiên cứu mà còn tạo ra môi trường thuận lợi cho sự phát triển bền vững của KH&CN tại Việt Nam.

Luận án tiến sĩ về tự chủ trong hệ thống quản lý khoa học và công nghệ Việt Nam