Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục toàn diện tại Việt Nam, việc phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh trung học phổ thông (THPT) trở thành một yêu cầu cấp thiết. Theo báo cáo của ngành giáo dục, khoảng 56% giáo viên đánh giá năng lực giải quyết vấn đề của học sinh còn hạn chế, đặc biệt trong môn Hóa học – một môn học đòi hỏi tư duy logic và kỹ năng thực hành cao. Luận văn tập trung nghiên cứu việc sử dụng hệ thống bài tập hóa học phần nhóm và hợp chất của nhóm – hóa học lớp 12 nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh THPT tại tỉnh Thái Bình trong năm học 2016-2017.

Mục tiêu nghiên cứu là xây dựng và áp dụng hệ thống bài tập hóa học phần nhóm và hợp chất của nhóm – hóa học 12 nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh, đồng thời đánh giá hiệu quả của hệ thống này trong thực tiễn giảng dạy. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào hai trường THPT Lý Bôn và Nguyễn Trãi, với đối tượng là học sinh lớp 12 và giáo viên bộ môn Hóa học.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao chất lượng dạy và học môn Hóa học, góp phần đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay. Kết quả nghiên cứu dự kiến sẽ cung cấp cơ sở khoa học cho việc xây dựng hệ thống bài tập phát triển năng lực giải quyết vấn đề, đồng thời hỗ trợ giáo viên trong việc thiết kế bài giảng hiệu quả.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết về năng lực giải quyết vấn đề và lý thuyết về phương pháp dạy học phát triển năng lực học sinh.

  1. Năng lực giải quyết vấn đề (NLGQĐV): Được hiểu là khả năng vận dụng kiến thức, kỹ năng và thái độ để nhận diện, phân tích và giải quyết các tình huống thực tiễn một cách hiệu quả. NLGQĐV bao gồm các thành phần: năng lực chuyên môn (kiến thức hóa học), năng lực phương pháp (kỹ năng phân tích, tổng hợp), năng lực xã hội (giao tiếp, hợp tác) và năng lực tự quản lý (tự học, tự đánh giá).

  2. Phương pháp dạy học phát triển năng lực: Tập trung vào việc tổ chức các hoạt động học tập nhằm phát triển toàn diện năng lực của học sinh, đặc biệt là năng lực tư duy phản biện, sáng tạo và giải quyết vấn đề. Mô hình dạy học tích cực, sử dụng bài tập nhóm và hợp tác được áp dụng để tăng cường sự chủ động và sáng tạo của học sinh.

Các khái niệm chính bao gồm: bài tập hóa học phần nhóm và hợp chất của nhóm, năng lực giải quyết vấn đề, hệ thống bài tập phát triển năng lực, phương pháp dạy học tích cực, và đánh giá năng lực học sinh.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp phối hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực nghiệm sư phạm.

  • Nguồn dữ liệu: Bao gồm dữ liệu thu thập từ 16 giáo viên và 300 học sinh lớp 12 tại hai trường THPT Lý Bôn và Nguyễn Trãi, tỉnh Thái Bình, thông qua phiếu điều tra, quan sát, phỏng vấn và kiểm tra kết quả học tập.

  • Phương pháp chọn mẫu: Mẫu được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện và mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện và khả năng áp dụng thực tiễn.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phân tích thống kê mô tả, phân tích tần suất, so sánh trung bình và phân tích nội dung để đánh giá thái độ, năng lực và hiệu quả áp dụng hệ thống bài tập. Các công cụ đánh giá bao gồm phiếu khảo sát, bài kiểm tra năng lực giải quyết vấn đề và hồ sơ học tập.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được tiến hành trong năm học 2016-2017, gồm các giai đoạn: khảo sát thực trạng (tháng 9-10/2016), xây dựng hệ thống bài tập (tháng 11-12/2016), áp dụng thử nghiệm (tháng 1-4/2017), thu thập và phân tích dữ liệu (tháng 5-6/2017).

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thái độ học sinh đối với môn Hóa học và bài tập hóa học: Khoảng 44% học sinh cảm thấy chưa hứng thú với giờ học môn Hóa học, trong khi 41,33% học sinh làm bài tập hóa học tại nhà và 20% học sinh đọc trước bài và ghi chú các phần chưa hiểu để trình bày với giáo viên. Tuy nhiên, chỉ có 12% học sinh dành trên 60 phút để làm bài tập, cho thấy sự đầu tư thời gian còn hạn chế.

  2. Năng lực giải quyết vấn đề của học sinh: Qua kiểm tra và đánh giá, khoảng 51,67% học sinh mới chỉ bắt đầu so sánh kiến thức hóa học với thực tiễn, chưa vận dụng thường xuyên vào các tình huống thực tế. Điều này phản ánh năng lực giải quyết vấn đề của học sinh còn ở mức trung bình, cần được phát triển thêm.

  3. Đánh giá của giáo viên về năng lực giải quyết vấn đề: 56,25% giáo viên đánh giá năng lực giải quyết vấn đề của học sinh là rất quan trọng và cần được phát triển. Tuy nhiên, 75% giáo viên cho biết chưa có nhiều bài tập định hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề đa dạng và phù hợp với đặc điểm học sinh.

  4. Hiệu quả áp dụng hệ thống bài tập hóa học phần nhóm và hợp chất của nhóm: Sau khi áp dụng hệ thống bài tập, kết quả kiểm tra năng lực giải quyết vấn đề của học sinh tăng trung bình 15% so với trước khi áp dụng. Học sinh thể hiện sự chủ động hơn trong việc tìm hiểu, phân tích và giải quyết các bài toán hóa học phức tạp.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của việc học sinh chưa phát triển tốt năng lực giải quyết vấn đề có thể do phương pháp dạy học truyền thống còn nặng về lý thuyết, thiếu các hoạt động thực hành và bài tập phát triển năng lực. So với một số nghiên cứu gần đây, kết quả này tương đồng với xu hướng chung của giáo dục phổ thông Việt Nam, nơi mà việc đổi mới phương pháp dạy học còn gặp nhiều khó khăn.

Việc xây dựng và áp dụng hệ thống bài tập hóa học phần nhóm và hợp chất của nhóm đã góp phần tạo ra môi trường học tập tích cực, khuyến khích học sinh phát triển tư duy phản biện và kỹ năng giải quyết vấn đề. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh điểm trung bình năng lực giải quyết vấn đề trước và sau khi áp dụng hệ thống bài tập, cũng như bảng phân tích tần suất thái độ học sinh đối với môn học.

Kết quả nghiên cứu khẳng định vai trò quan trọng của bài tập hóa học trong việc phát triển năng lực giải quyết vấn đề, đồng thời cung cấp cơ sở để giáo viên thiết kế bài giảng phù hợp, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục môn Hóa học tại các trường THPT.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng hệ thống bài tập hóa học phát triển năng lực giải quyết vấn đề: Giáo viên cần thiết kế bài tập đa dạng, phù hợp với đặc điểm học sinh, tập trung vào phần nhóm và hợp chất của nhóm – hóa học 12. Thời gian thực hiện: ngay trong năm học tiếp theo. Chủ thể thực hiện: giáo viên bộ môn Hóa học.

  2. Tăng cường áp dụng phương pháp dạy học tích cực: Khuyến khích sử dụng bài tập nhóm, hợp tác và các hoạt động thực hành nhằm phát triển kỹ năng tư duy và giải quyết vấn đề cho học sinh. Thời gian: triển khai trong các tiết học thường xuyên. Chủ thể: giáo viên và nhà trường.

  3. Đào tạo, bồi dưỡng giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn về xây dựng bài tập phát triển năng lực và phương pháp dạy học đổi mới cho giáo viên Hóa học. Thời gian: trong vòng 6 tháng đầu năm học. Chủ thể: Sở Giáo dục và Đào tạo, trường THPT.

  4. Xây dựng bộ công cụ đánh giá năng lực giải quyết vấn đề: Phát triển các phiếu khảo sát, bài kiểm tra và hồ sơ học tập để đánh giá chính xác năng lực học sinh, làm cơ sở điều chỉnh phương pháp dạy học. Thời gian: trong năm học tiếp theo. Chủ thể: tổ chuyên môn và giáo viên bộ môn.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên bộ môn Hóa học THPT: Nghiên cứu cung cấp phương pháp và hệ thống bài tập cụ thể để phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh, giúp nâng cao hiệu quả giảng dạy.

  2. Nhà quản lý giáo dục: Tham khảo để xây dựng chính sách đào tạo giáo viên, đổi mới chương trình và phương pháp dạy học phù hợp với xu hướng phát triển năng lực học sinh.

  3. Sinh viên, nghiên cứu sinh ngành Sư phạm Hóa học: Là tài liệu tham khảo quý giá về lý luận và thực tiễn đổi mới phương pháp dạy học, phát triển năng lực học sinh qua bài tập hóa học.

  4. Các chuyên gia giáo dục và phát triển chương trình: Cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để thiết kế chương trình, tài liệu dạy học phát triển năng lực giải quyết vấn đề trong môn Hóa học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hệ thống bài tập hóa học phần nhóm và hợp chất của nhóm là gì?
    Là tập hợp các bài tập được thiết kế theo hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề, tập trung vào kiến thức về nhóm và hợp chất của nhóm trong chương trình Hóa học lớp 12, giúp học sinh vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

  2. Năng lực giải quyết vấn đề được đánh giá như thế nào trong nghiên cứu?
    Năng lực được đánh giá qua các bài kiểm tra, phiếu khảo sát và hồ sơ học tập, tập trung vào khả năng nhận diện, phân tích và giải quyết các tình huống hóa học thực tế, với sự hỗ trợ của hệ thống bài tập được xây dựng.

  3. Phương pháp dạy học tích cực được áp dụng ra sao?
    Phương pháp này khuyến khích học sinh tham gia vào các hoạt động nhóm, thảo luận, thực hành và tự tìm hiểu, giúp phát triển kỹ năng tư duy phản biện và giải quyết vấn đề thay vì chỉ tiếp nhận kiến thức thụ động.

  4. Hiệu quả của hệ thống bài tập được thể hiện như thế nào?
    Sau khi áp dụng, điểm trung bình năng lực giải quyết vấn đề của học sinh tăng khoảng 15%, học sinh chủ động hơn trong học tập và có thái độ tích cực hơn đối với môn Hóa học.

  5. Làm thế nào để giáo viên xây dựng bài tập phát triển năng lực hiệu quả?
    Giáo viên cần dựa trên đặc điểm học sinh, nội dung chương trình, kết hợp các dạng bài tập đa dạng, có tính thực tiễn và khuyến khích học sinh vận dụng kiến thức, kỹ năng để giải quyết các vấn đề thực tế.

Kết luận

  • Luận văn đã xây dựng thành công hệ thống bài tập hóa học phần nhóm và hợp chất của nhóm nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh THPT.
  • Kết quả thực nghiệm cho thấy hệ thống bài tập giúp nâng cao năng lực giải quyết vấn đề của học sinh trung bình 15%.
  • Giáo viên và học sinh đều đánh giá cao tính hiệu quả và phù hợp của hệ thống bài tập trong quá trình dạy và học.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm áp dụng rộng rãi hệ thống bài tập và đổi mới phương pháp dạy học trong môn Hóa học.
  • Khuyến nghị tiếp tục nghiên cứu mở rộng áp dụng hệ thống bài tập cho các môn học khác và các cấp học khác trong tương lai.

Hành động tiếp theo: Các trường THPT nên triển khai áp dụng hệ thống bài tập này trong năm học tới, đồng thời tổ chức tập huấn cho giáo viên để nâng cao hiệu quả giảng dạy. Các nhà quản lý giáo dục cần hỗ trợ về chính sách và nguồn lực để nhân rộng mô hình.