I. Tổng Quan Về Bệnh Do Vi Bào Tử Trùng EHP Trên Tôm Nuôi
Trong những năm gần đây, tình hình dịch bệnh trên tôm nuôi ngày càng phức tạp. Bên cạnh các bệnh nguy hiểm do virus, bệnh do vi bào tử trùng Enterocytozoon hepatopenaei (EHP) và bệnh phân trắng (WFD) ngày càng phổ biến. Đặc điểm dịch tễ của các bệnh này phát triển phức tạp và khó kiểm soát, gây hậu quả nghiêm trọng. Bệnh phân trắng làm tôm chậm lớn, phân đàn, giảm ăn và có thể chết rải rác. Bệnh phân trắng cũng được xác định là do độc tố tảo lam, tảo giáp hoặc độc tố thức ăn (Aflatoxin). Theo Trương Hồng Việt (2023), bệnh phân trắng tập trung nhiều nhất vào tháng 6 và tháng 11, thường xảy ra ở tôm thẻ 30-60 ngày tuổi. Ao bị bệnh thường có mật độ cao tảo lam và tảo giáp. Bệnh do EHP cũng được tìm thấy trên tôm sú và tôm chân trắng, gây chậm lớn và tiêu tốn nhiều thức ăn. Vũ Khắc Hùng (2018) cho thấy tỷ lệ nhiễm vi bào tử trùng trên 50% trong mẫu sinh vật phù du, EHP có thể truyền ngang và dọc. Lê Hồng Phước (2020) đánh giá tỷ lệ nhiễm EHP trên tôm giống là 4,67% và tôm thương phẩm 25,83%.
1.1. Enterocytozoon hepatopenaei EHP Tác Nhân Gây Bệnh
EHP là một loại ký sinh trùng vi bào tử trùng gây bệnh trên gan tụy tôm. Chúng xâm nhập và nhân lên trong tế bào biểu mô gan tụy, gây tổn thương và làm suy giảm chức năng của cơ quan này. Mầm bệnh EHP lây lan chủ yếu qua đường tiêu hóa, khi tôm ăn phải thức ăn hoặc nước bị nhiễm bào tử. Sự lây lan cũng có thể xảy ra từ tôm mẹ sang tôm con, gây ra tình trạng nhiễm bệnh sớm ở ấu trùng. Enterocytozoon hepatopenaei gây ra các ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển của tôm.
1.2. Tác Hại của Nhiễm EHP Chậm Lớn và Giảm Năng Suất Tôm
Nhiễm EHP không gây chết hàng loạt nhưng ảnh hưởng lớn đến kinh tế do tôm chậm lớn, giảm tăng trưởng và tiêu tốn nhiều thức ăn hơn. Tôm nhiễm bệnh thường còi cọc, kích thước không đồng đều, và có thể có các dấu hiệu như vỏ mềm, gan tụy nhợt nhạt. EHP ảnh hưởng đến khả năng hấp thụ dinh dưỡng của tôm, làm giảm hiệu quả sử dụng thức ăn và kéo dài thời gian nuôi. Điều này dẫn đến tăng chi phí sản xuất và giảm lợi nhuận cho người nuôi.
II. Nhận Biết Sớm Cách Phát Hiện Dấu Hiệu Tôm Bị EHP
Việc phát hiện sớm các dấu hiệu tôm bị EHP là rất quan trọng để có biện pháp can thiệp kịp thời. Các dấu hiệu ban đầu có thể không rõ ràng, nhưng cần chú ý đến những thay đổi trong hành vi và hình thái của tôm. Tôm nhiễm EHP thường có biểu hiện chậm lớn, kích thước không đồng đều, vỏ mềm, và gan tụy nhợt nhạt. Ngoài ra, tôm có thể biếng ăn, hoạt động chậm chạp và có dấu hiệu bệnh phân trắng. Để xác định chính xác, cần tiến hành xét nghiệm EHP bằng phương pháp PCR.
2.1. Quan Sát Dấu Hiệu Bên Ngoài Hình Thái và Hành Vi Bất Thường
Quan sát kỹ hình thái bên ngoài của tôm để phát hiện các dấu hiệu bất thường. Tôm nhiễm EHP có thể có vỏ mềm, màu sắc nhợt nhạt, và kích thước không đồng đều. Kiểm tra gan tụy của tôm, nếu thấy gan tụy nhợt nhạt, teo nhỏ hoặc có dấu hiệu bất thường, cần nghi ngờ nhiễm EHP. Ngoài ra, quan sát hành vi của tôm, nếu tôm biếng ăn, hoạt động chậm chạp hoặc có dấu hiệu bất thường, cũng cần nghĩ đến khả năng nhiễm EHP. Các dấu hiệu này cần được theo dõi thường xuyên để phát hiện sớm bệnh vi bào tử trùng.
2.2. PCR EHP Phương Pháp Xét Nghiệm Chẩn Đoán Bệnh Chính Xác
Phương pháp PCR EHP (Polymerase Chain Reaction) là phương pháp xét nghiệm chính xác nhất để xác định sự hiện diện của EHP trong mẫu tôm. Phòng thí nghiệm xét nghiệm EHP sử dụng kỹ thuật PCR EHP để khuếch đại đoạn DNA đặc trưng của EHP, giúp phát hiện ngay cả khi số lượng mầm bệnh EHP rất ít. Xét nghiệm EHP nên được thực hiện định kỳ hoặc khi nghi ngờ tôm có dấu hiệu nhiễm bệnh. Kết quả PCR EHP sẽ giúp xác định chính xác tình trạng nhiễm EHP và đưa ra biện pháp xử lý phù hợp.
III. Giải Pháp Tổng Hợp Phương Pháp Kiểm Soát Bệnh EHP Hiệu Quả
Để kiểm soát EHP trong ao nuôi hiệu quả, cần áp dụng các giải pháp tổng hợp, bao gồm quản lý ao nuôi, sử dụng sản phẩm phòng ngừa và điều trị, và tăng cường sức khỏe tôm. Quản lý ao nuôi tốt giúp giảm thiểu nguy cơ lây nhiễm EHP. Sử dụng các sản phẩm phòng ngừa EHP cho tôm như chất diệt khuẩn, vi sinh và enzyme giúp kiểm soát sự phát triển của EHP. Tăng cường sức khỏe tôm giúp tôm chống lại sự tấn công của EHP. Cần tuân thủ nghiêm ngặt quy trình phòng bệnh EHP để đạt hiệu quả cao nhất.
3.1. Quản Lý Ao Nuôi Tôm EHP Yếu Tố Then Chốt
Quản lý ao nuôi tôm EHP hiệu quả bao gồm các biện pháp như xử lý ao trước khi thả giống, kiểm soát chất lượng nước, và quản lý thức ăn. Xử lý ao bằng vôi xử lý ao tôm EHP, iodine xử lý EHP, BKC xử lý EHP hoặc formol xử lý EHP giúp tiêu diệt mầm bệnh EHP trong ao. Duy trì chất lượng nước tốt giúp giảm stress cho tôm và tăng cường sức đề kháng. Quản lý thức ăn hợp lý giúp tránh tình trạng dư thừa thức ăn, tạo điều kiện cho EHP phát triển.
3.2. Tăng Cường Sức Khỏe Tôm Sử Dụng Vi Sinh và Chất Kích Thích Miễn Dịch
Tăng cường sức khỏe tôm giúp tôm chống lại sự tấn công của EHP. Sử dụng vi sinh trị EHP giúp cân bằng hệ vi sinh vật trong đường ruột, tăng cường khả năng tiêu hóa và hấp thụ dinh dưỡng. Sử dụng chất kích thích miễn dịch giúp tăng cường hệ miễn dịch của tôm, giúp tôm chống lại sự tấn công của EHP và các bệnh khác. Bổ sung các vitamin và khoáng chất cần thiết giúp tôm phát triển khỏe mạnh.
IV. Ứng Dụng Nghiên Cứu Thử Nghiệm Sản Phẩm Sinh Học Kiểm Soát EHP
Nghiên cứu về giải pháp kiểm soát bệnh do vi bào tử trùng Enterocytozoon hepatopenaei và bệnh phân trắng gây ra trên tôm nuôi nước lợ đã được tiến hành. Thử nghiệm hai sản phẩm sinh học có chứa 1,3 - 1,6 β-glucan và Bacillus subtilis để kiểm soát bệnh vi bào tử trùng và bệnh phân trắng trên tôm sú và tôm thẻ chân trắng. Kết quả cho thấy các chỉ tiêu sinh học định lượng khác biệt không có ý nghĩa thống kê. Tổng số Vibrio spp. trong nước ao nuôi, tổng số tảo lam, tảo giáp trong nước ao nuôi đều không vượt quá ngưỡng cho phép. Tuy nhiên, tổng số Vibrio spp. nhiễm trong gan tụy ở các ao nuôi thử nghiệm và đối chứng đều > 104 CFU/g.
4.1. Kết Quả Thử Nghiệm Sản Phẩm Sinh Học Trên Tôm Sú
Thử nghiệm trên tôm sú cho thấy năng suất đạt 5,3 tấn/ha với tỷ lệ sống trung bình 70,3% sau 120 ngày. Mặc dù tổng số Vibrio spp. trong nước ở một số ao vượt ngưỡng, tôm vẫn phát triển bình thường, cho thấy việc bổ sung chế phẩm sinh học góp phần tăng miễn dịch. Kết quả phân tích các chỉ tiêu lý hóa đều nằm trong ngưỡng cho phép. Một ao nuôi tôm sú xuất hiện bệnh lúc 93 ngày tuổi, nhưng không ảnh hưởng đến tôm.
4.2. Đánh Giá Hiệu Quả Trên Tôm Thẻ Chân Trắng
Thử nghiệm trên tôm thẻ chân trắng cho thấy việc bổ sung chế phẩm thử nghiệm là có hiệu quả. Ao nuôi đối chứng các chỉ tiêu đều tốt, không bị nhiễm mầm bệnh nhưng tôm bị chậm lớn nên thu hoạch sớm sau 75 ngày, trong khi các ao thử nghiệm đều nuôi đạt 90 ngày, tỷ lệ sống đạt trung bình 93,32%. Hàm lượng Ammonia ở các ao thử nghiệm cao hơn so với ao đối chứng, nhưng không ảnh hưởng quá nhiều đến tôm nuôi.
V. Kết Luận và Khuyến Nghị Phòng Bệnh EHP Cho Tôm Hiệu Quả
Nghiên cứu đã chỉ ra tầm quan trọng của việc kiểm soát bệnh do vi bào tử trùng và bệnh phân trắng trên tôm nuôi nước lợ. Việc áp dụng các biện pháp quản lý ao nuôi, sử dụng sản phẩm phòng ngừa và điều trị, và tăng cường sức khỏe tôm là rất quan trọng để giảm thiểu rủi ro EHP và tăng năng suất nuôi. Cần tiếp tục nghiên cứu và phát triển các giải pháp mới để phòng bệnh tổng hợp cho tôm hiệu quả hơn. Chi phí điều trị EHP có thể rất lớn, do đó phòng bệnh luôn tốt hơn chữa bệnh.
5.1. Phòng Bệnh EHP Cho Tôm Biện Pháp Chủ Động và Kinh Tế
Phòng bệnh EHP cho tôm là biện pháp chủ động và kinh tế nhất để bảo vệ năng suất nuôi. Áp dụng quy trình phòng bệnh EHP nghiêm ngặt, bao gồm kiểm tra tôm giống, xử lý ao nuôi, quản lý chất lượng nước, và sử dụng sản phẩm phòng ngừa. Nên chọn tôm giống sạch bệnh và có khả năng tôm giống kháng bệnh. Phân tích rủi ro EHP giúp xác định các yếu tố nguy cơ và đưa ra biện pháp phòng ngừa phù hợp.
5.2. Tương Lai của Việc Kiểm Soát EHP Trong Nuôi Tôm
Tương lai của việc kiểm soát EHP trong nuôi tôm phụ thuộc vào việc tiếp tục nghiên cứu và phát triển các giải pháp mới, hiệu quả hơn. Các nghiên cứu về tôm giống kháng bệnh, vi sinh trị EHP, và enzyme trị EHP đang mang lại những tín hiệu tích cực. Việc áp dụng công nghệ mới như PCR EHP và các phương pháp chẩn đoán nhanh giúp phát hiện sớm bệnh và có biện pháp can thiệp kịp thời. Sự hợp tác giữa nhà khoa học, người nuôi tôm, và doanh nghiệp là rất quan trọng để đạt được mục tiêu nuôi tôm nước lợ bền vững và hiệu quả.
