Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn 2017-2019, huyện Ba Chẽ, tỉnh Quảng Ninh, một địa phương miền núi với tỷ lệ hộ nghèo và cận nghèo chiếm trên 40% tổng số hộ dân, đã triển khai chương trình giảm nghèo bền vững nhằm cải thiện đời sống và phát triển kinh tế xã hội. Mặc dù có sự đầu tư từ ngân sách tỉnh và Trung ương, thu nhập bình quân đầu người của huyện chỉ đạt khoảng 26% mức thu nhập bình quân của tỉnh, đồng thời tỷ lệ tái nghèo vẫn còn phổ biến, đặc biệt trong nhóm hộ thanh niên. Nghiên cứu nhằm mục tiêu cập nhật cơ sở lý luận và thực tiễn về giảm nghèo, đánh giá thực trạng và kết quả chương trình giảm nghèo tại huyện Ba Chẽ, phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến thu nhập và nghèo đói, từ đó đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả công tác giảm nghèo bền vững. Phạm vi nghiên cứu bao gồm toàn bộ huyện Ba Chẽ với số liệu thứ cấp thu thập trong 3 năm 2017-2019 và số liệu sơ cấp tại 3 xã đại diện trong năm 2019. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp dữ liệu cụ thể về tỷ lệ hộ nghèo, thu nhập hộ gia đình và đánh giá chương trình giảm nghèo, góp phần hỗ trợ chính quyền địa phương trong hoạch định chính sách và thực thi các giải pháp giảm nghèo hiệu quả, bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về nghèo đói và giảm nghèo bền vững, trong đó:

  • Khái niệm nghèo đa chiều: Nghèo không chỉ được đo bằng thu nhập mà còn bao gồm khả năng tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản như y tế, giáo dục, nhà ở, nước sạch và thông tin. Chuẩn nghèo đa chiều được áp dụng theo Quyết định 59/2015/QĐ-TTg, với tiêu chí thu nhập tối thiểu 700.000 đồng/người/tháng ở nông thôn và 900.000 đồng/người/tháng ở thành thị, kết hợp với mức độ thiếu hụt dịch vụ xã hội.

  • Giảm nghèo bền vững: Được hiểu là quá trình giảm số lượng hộ nghèo đồng thời nâng cao chất lượng cuộc sống, giảm thiểu tái nghèo thông qua việc tăng thu nhập, tiếp cận nguồn lực sản xuất và dịch vụ xã hội, cũng như khả năng chống chịu rủi ro thiên tai, dịch bệnh.

  • Mô hình phát triển sinh kế bền vững: Tập trung vào việc hỗ trợ người nghèo phát triển sản xuất, đa dạng hóa sinh kế, nâng cao năng lực cộng đồng và tạo điều kiện tiếp cận thị trường, nhằm giúp họ tự lực vươn lên.

Các khái niệm chính bao gồm: nghèo tuyệt đối và tương đối, chuẩn nghèo đa chiều, giảm nghèo bền vững, sinh kế bền vững, và các yếu tố ảnh hưởng đến nghèo đói như điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội và ý thức của người dân.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp số liệu thứ cấp và sơ cấp:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thứ cấp thu thập từ các báo cáo thống kê của huyện Ba Chẽ trong giai đoạn 2017-2019, bao gồm tỷ lệ hộ nghèo, cận nghèo, thu nhập bình quân đầu người và các chỉ tiêu kinh tế xã hội. Số liệu sơ cấp được thu thập năm 2019 tại 3 xã đại diện của huyện thông qua khảo sát hộ gia đình nghèo và cận nghèo, tập trung vào thu nhập, điều kiện sống và đánh giá chương trình giảm nghèo.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Cỡ mẫu khảo sát được xác định dựa trên tổng số hộ nghèo và cận nghèo tại 3 xã, đảm bảo tính đại diện cho nhóm đối tượng nghiên cứu. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu ngẫu nhiên có phân tầng theo nhóm hộ nghèo và cận nghèo để thu thập thông tin đa dạng.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phân tích thống kê mô tả để đánh giá tỷ lệ hộ nghèo, thu nhập và các chỉ số liên quan. Phân tích so sánh tỷ lệ giảm nghèo qua các năm và giữa các nhóm xã. Phân tích nhân tố ảnh hưởng đến thu nhập và khả năng thoát nghèo bằng phương pháp hồi quy đa biến. Ngoài ra, phân tích định tính qua phỏng vấn sâu và thu thập ý kiến người dân về hiệu quả chương trình giảm nghèo.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập số liệu thứ cấp trong 3 năm 2017-2019; khảo sát sơ cấp và phân tích dữ liệu trong năm 2019; tổng hợp và hoàn thiện luận văn trong năm 2020.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ hộ nghèo và cận nghèo giảm nhưng còn cao: Tỷ lệ hộ nghèo toàn huyện giảm từ khoảng 51,1% năm 2015 xuống dự kiến còn 8,18% vào năm 2020, tuy nhiên tỷ lệ hộ cận nghèo vẫn chiếm khoảng 30% tổng số hộ. Tỷ lệ tái nghèo vẫn phổ biến, đặc biệt trong nhóm hộ thanh niên chiếm 30% tổng số hộ cận nghèo.

  2. Thu nhập bình quân đầu người thấp và chênh lệch lớn so với tỉnh: Thu nhập bình quân đầu người của huyện Ba Chẽ đạt khoảng 18 triệu đồng/người/năm, chỉ bằng 26% mức thu nhập bình quân của tỉnh Quảng Ninh. Thu nhập hộ nghèo và cận nghèo tăng chậm, chưa đủ để cải thiện bền vững đời sống.

  3. Ý thức và năng lực của người dân còn hạn chế: Một bộ phận người nghèo có tâm lý trông chờ, ỷ lại vào chính sách hỗ trợ, thiếu ý chí vươn lên thoát nghèo. Trình độ học vấn thấp, tập quán sản xuất lạc hậu và thiếu kỹ năng làm ăn là những rào cản lớn.

  4. Hạn chế trong công tác quản lý và triển khai chương trình giảm nghèo: Công tác tuyên truyền chưa sâu rộng, chính sách hỗ trợ còn mang tính bao cấp, chưa tập trung đúng đối tượng và chưa đồng bộ giữa các cấp, dẫn đến hiệu quả giảm nghèo chưa cao.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy mặc dù có sự giảm đáng kể về tỷ lệ hộ nghèo, nhưng chất lượng giảm nghèo chưa thực sự bền vững do nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan. Số liệu thu nhập và tỷ lệ tái nghèo phản ánh rõ sự khó khăn trong việc nâng cao năng lực tự lực của người dân. So sánh với các huyện miền núi khác như Quan Hóa (Thanh Hóa) và Đầm Hà (Quảng Ninh), Ba Chẽ còn nhiều điểm yếu về cơ sở hạ tầng, trình độ dân trí và sự phối hợp chính sách. Biểu đồ thể hiện xu hướng giảm tỷ lệ hộ nghèo qua các năm và bảng so sánh thu nhập bình quân giữa các huyện sẽ minh họa rõ nét hơn về hiệu quả chương trình. Kết quả cũng nhấn mạnh vai trò quan trọng của việc thay đổi nhận thức, nâng cao kỹ năng và phát huy nội lực cộng đồng trong giảm nghèo bền vững. Các nghiên cứu tương tự đã chỉ ra rằng sự phối hợp đồng bộ giữa chính sách hỗ trợ, phát triển sản xuất và nâng cao năng lực con người là yếu tố quyết định thành công.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác tuyên truyền và nâng cao nhận thức người dân: Triển khai các chương trình đào tạo, tập huấn kỹ năng sản xuất, quản lý tài chính và nâng cao ý chí vươn lên thoát nghèo cho người dân, đặc biệt là nhóm thanh niên. Mục tiêu tăng tỷ lệ người dân tham gia các lớp tập huấn lên 70% trong vòng 2 năm. Chủ thể thực hiện: UBND huyện phối hợp với các tổ chức đoàn thể.

  2. Hoàn thiện và đồng bộ chính sách hỗ trợ giảm nghèo: Rà soát, điều chỉnh các chính sách hỗ trợ theo hướng giảm bao cấp, tăng hỗ trợ có điều kiện, tập trung vào phát triển sinh kế và tạo việc làm bền vững. Thời gian thực hiện trong 3 năm, ưu tiên các xã đặc biệt khó khăn. Chủ thể: Sở Lao động - Thương binh và Xã hội tỉnh, UBND huyện.

  3. Phát triển cơ sở hạ tầng và dịch vụ xã hội thiết yếu: Đầu tư nâng cấp giao thông, điện, nước sạch, trường học và trạm y tế nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho sản xuất và nâng cao chất lượng cuộc sống. Mục tiêu hoàn thành 80% các công trình trọng điểm trong 5 năm. Chủ thể: Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng huyện, các sở ngành liên quan.

  4. Hỗ trợ phát triển sản xuất và đa dạng hóa sinh kế: Cung cấp vốn vay ưu đãi, giống cây trồng, vật nuôi và chuyển giao khoa học kỹ thuật cho hộ nghèo, khuyến khích áp dụng mô hình VAC, VACR và kinh tế trang trại. Mục tiêu tăng thu nhập bình quân hộ nghèo lên gấp 2 lần trong 5 năm. Chủ thể: Ngân hàng Chính sách xã hội, Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn.

  5. Tăng cường giám sát, đánh giá và phối hợp liên ngành: Thiết lập hệ thống giám sát hiệu quả chương trình giảm nghèo, đảm bảo minh bạch và đúng đối tượng, đồng thời tăng cường phối hợp giữa các cấp, ngành và tổ chức xã hội. Thực hiện thường xuyên hàng năm. Chủ thể: Ban Chỉ đạo giảm nghèo huyện, Mặt trận Tổ quốc.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý và hoạch định chính sách địa phương: Giúp hiểu rõ thực trạng, nguyên nhân và giải pháp giảm nghèo bền vững, từ đó xây dựng chính sách phù hợp với đặc thù địa phương miền núi.

  2. Nhà nghiên cứu và học viên cao học ngành kinh tế nông nghiệp, phát triển nông thôn: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về giảm nghèo đa chiều, phương pháp nghiên cứu và phân tích số liệu thực địa.

  3. Các tổ chức phi chính phủ và doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực phát triển cộng đồng: Tham khảo để thiết kế các chương trình hỗ trợ sinh kế, đào tạo kỹ năng và phát triển mô hình sản xuất phù hợp.

  4. Cán bộ và nhân viên Ngân hàng Chính sách xã hội, các tổ chức tín dụng vi mô: Nắm bắt nhu cầu và khó khăn của hộ nghèo, từ đó cải tiến các sản phẩm tín dụng ưu đãi và dịch vụ hỗ trợ tài chính.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chương trình giảm nghèo tại huyện Ba Chẽ đã đạt được những kết quả gì nổi bật?
    Chương trình đã giúp giảm tỷ lệ hộ nghèo từ trên 50% năm 2015 xuống dự kiến còn khoảng 8,18% vào năm 2020, đồng thời nâng cao thu nhập bình quân đầu người và cải thiện cơ sở hạ tầng xã hội. Ví dụ, nhiều hộ nghèo đã tiếp cận được vốn vay ưu đãi và áp dụng mô hình sản xuất mới.

  2. Nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng tái nghèo ở Ba Chẽ là gì?
    Nguyên nhân bao gồm tâm lý ỷ lại vào chính sách hỗ trợ, trình độ học vấn thấp, tập quán sản xuất lạc hậu, thiếu kỹ năng làm ăn và khả năng chống chịu rủi ro thiên tai, dịch bệnh còn hạn chế.

  3. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng để đánh giá hiệu quả chương trình giảm nghèo?
    Nghiên cứu sử dụng kết hợp phân tích số liệu thứ cấp trong 3 năm và khảo sát sơ cấp tại 3 xã đại diện, áp dụng phân tích thống kê mô tả, hồi quy đa biến và phỏng vấn định tính để đánh giá toàn diện.

  4. Giải pháp nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả giảm nghèo bền vững?
    Các giải pháp bao gồm tăng cường tuyên truyền nâng cao nhận thức, hoàn thiện chính sách hỗ trợ, phát triển cơ sở hạ tầng, hỗ trợ phát triển sản xuất và đa dạng hóa sinh kế, cùng với tăng cường giám sát và phối hợp liên ngành.

  5. Ai là đối tượng chính hưởng lợi từ các chính sách giảm nghèo tại Ba Chẽ?
    Đối tượng chính là các hộ nghèo và cận nghèo, đặc biệt là nhóm thanh niên trong độ tuổi lao động, đồng bào dân tộc thiểu số, và các hộ gia đình có điều kiện sản xuất khó khăn, thiếu vốn và kỹ năng.

Kết luận

  • Huyện Ba Chẽ đã đạt được tiến bộ đáng kể trong giảm tỷ lệ hộ nghèo từ trên 50% xuống dưới 10% trong giai đoạn 2016-2020.
  • Thu nhập bình quân đầu người còn thấp, tỷ lệ tái nghèo và tâm lý ỷ lại vẫn là thách thức lớn đối với giảm nghèo bền vững.
  • Các yếu tố ảnh hưởng bao gồm điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội và ý thức của người dân, đòi hỏi giải pháp toàn diện và đồng bộ.
  • Giải pháp trọng tâm là nâng cao nhận thức, hoàn thiện chính sách, phát triển sinh kế và cơ sở hạ tầng, cùng với tăng cường giám sát và phối hợp liên ngành.
  • Nghiên cứu đề xuất các bước tiếp theo gồm triển khai các giải pháp đề xuất, theo dõi đánh giá hiệu quả và nhân rộng mô hình thành công, kêu gọi sự tham gia của cộng đồng và các tổ chức liên quan nhằm thúc đẩy giảm nghèo bền vững tại Ba Chẽ và các địa phương tương tự.

Hành động ngay hôm nay để góp phần xây dựng cộng đồng miền núi Ba Chẽ phát triển bền vững và thịnh vượng!