I. Khám phá lộ trình CNH HĐH nông nghiệp huyện Thanh Oai
Công nghiệp hóa, hiện đại hóa (CNH, HĐH) nông nghiệp là một chủ trương lớn, mang tính chiến lược, quyết định sự phát triển bền vững của huyện Thanh Oai, một huyện ngoại thành của thủ đô Hà Nội với tiềm năng nông nghiệp dồi dào. Quá trình này không chỉ là việc áp dụng máy móc, kỹ thuật mà là một cuộc cách mạng toàn diện, thay đổi tư duy sản xuất, cơ cấu kinh tế và diện mạo nông thôn. Nghị quyết Trung ương về nông nghiệp, nông dân, nông thôn đã chỉ rõ mục tiêu xây dựng một nền nông nghiệp phát triển toàn diện theo hướng hiện đại, sản xuất hàng hóa lớn, có năng suất và khả năng cạnh tranh cao. Tại Thanh Oai, việc thực hiện chủ trương này là yêu cầu cấp thiết để khai thác hiệu quả lợi thế về đất đai, lao động và vị trí địa lý gần trung tâm kinh tế lớn. Lộ trình CNH, HĐH nông nghiệp huyện Thanh Oai được xây dựng dựa trên nền tảng tái cơ cấu nông nghiệp Thanh Oai một cách sâu sắc, chuyển dịch từ sản xuất manh mún sang các vùng sản xuất tập trung quy mô lớn. Mục tiêu cốt lõi là nâng cao giá trị gia tăng trên một đơn vị diện tích, cải thiện thu nhập cho người nông dân, và góp phần vào sự nghiệp xây dựng nông thôn mới Thanh Oai văn minh, hiện đại. Quá trình này gắn liền với việc phát huy lợi thế của nền nông nghiệp nhiệt đới, tập trung vào các sản phẩm chủ lực như lúa chất lượng cao, rau an toàn, và chăn nuôi công nghệ cao, qua đó đóng góp vào sự phát triển kinh tế nông thôn một cách toàn diện. Đây là một hành trình đòi hỏi sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị, sự đồng lòng của người dân và sự tham gia tích cực của doanh nghiệp, các nhà khoa học, tạo thành một khối liên kết vững chắc.
1.1. Vai trò chiến lược trong phát triển kinh tế nông thôn
Nông nghiệp giữ vai trò nền tảng trong cơ cấu kinh tế của huyện Thanh Oai. Đây không chỉ là ngành cung cấp lương thực, thực phẩm cho thị trường Hà Nội mà còn là nguồn sinh kế chính của phần lớn dân cư. Do đó, thúc đẩy phát triển kinh tế nông thôn thông qua CNH, HĐH nông nghiệp là nhiệm vụ chiến lược. Một nền nông nghiệp hiện đại sẽ tạo ra tác động lan tỏa, thúc đẩy các ngành công nghiệp chế biến, dịch vụ phụ trợ phát triển, từ đó tạo thêm nhiều việc làm và tăng thu nhập cho lao động địa phương. Việc chuyển đổi sang sản xuất hàng hóa quy mô lớn giúp giải quyết bài toán lao động dôi dư, góp phần ổn định xã hội và nâng cao chất lượng cuộc sống.
1.2. Định hướng cơ cấu lại ngành nông nghiệp theo chủ trương lớn
Thực hiện chủ trương của Đảng và Nhà nước, Thanh Oai đang tiến hành cơ cấu lại ngành nông nghiệp một cách mạnh mẽ. Định hướng chung là giảm tỷ trọng trồng trọt thuần túy, tăng tỷ trọng chăn nuôi, thủy sản và các dịch vụ nông nghiệp có giá trị gia tăng cao. Trong nội bộ ngành trồng trọt, huyện tập trung giảm diện tích lúa năng suất thấp, thay vào đó là các giống lúa chất lượng cao như lúa Japonica Thanh Oai và mở rộng diện tích rau quả an toàn, cây công nghiệp có giá trị kinh tế. Quá trình này đòi hỏi quy hoạch lại các vùng sản xuất, đầu tư đồng bộ cơ sở hạ tầng và áp dụng các chính sách hỗ trợ nông dân một cách thiết thực.
II. Nhận diện rào cản CNH HĐH nông nghiệp ở Thanh Oai
Mặc dù sở hữu nhiều tiềm năng, quá trình CNH, HĐH nông nghiệp tại huyện Thanh Oai vẫn đối mặt với không ít thách thức và rào cản. Báo cáo nghiên cứu cho thấy, thực trạng sản xuất nông nghiệp của huyện vẫn còn nhiều bất cập. Một trong những hạn chế lớn nhất là tình trạng sản xuất còn manh mún, nhỏ lẻ, thiếu các vùng sản xuất tập trung quy mô lớn, gây khó khăn cho việc áp dụng đồng bộ cơ giới hóa nông nghiệp và công nghệ hiện đại. Quy mô ruộng đất bình quân mỗi hộ thấp dẫn đến hiệu quả sản xuất không cao, chi phí lớn và khó kiểm soát chất lượng. Bên cạnh đó, việc ứng dụng khoa học kỹ thuật trong nông nghiệp dù đã có những bước tiến nhưng chưa thực sự sâu rộng. Người dân vẫn còn sản xuất theo kinh nghiệm truyền thống, ngại thay đổi và khó tiếp cận các công nghệ mới. Nguồn vốn đầu tư cho nông nghiệp, đặc biệt là nông nghiệp công nghệ cao Thanh Oai, còn hạn chế. Mối liên kết 4 nhà (Nhà nước - Nhà khoa học - Nhà doanh nghiệp - Nhà nông) chưa thực sự chặt chẽ và bền vững. Doanh nghiệp chưa mạnh dạn đầu tư vào nông nghiệp do rủi ro cao, trong khi nông dân thiếu đầu ra ổn định. Các hợp tác xã kiểu mới hoạt động chưa thực sự hiệu quả, vai trò cầu nối còn mờ nhạt. Việc xây dựng chuỗi giá trị nông sản từ sản xuất đến tiêu thụ còn nhiều đứt gãy, khiến giá trị nông sản chưa được nâng cao, người sản xuất thường bị ép giá. Những rào cản này nếu không được tháo gỡ kịp thời sẽ làm chậm quá trình CNH, HĐH và ảnh hưởng trực tiếp đến mục tiêu phát triển nông nghiệp bền vững của huyện.
2.1. Thực trạng sản xuất manh mún thiếu vùng sản xuất tập trung
Tình trạng đất đai phân tán, nhỏ lẻ là một trong những trở ngại cố hữu của nông nghiệp Thanh Oai. Việc thiếu các vùng sản xuất tập trung quy mô lớn làm hạn chế khả năng đầu tư vào hạ tầng kỹ thuật như hệ thống tưới tiêu, giao thông nội đồng. Điều này không chỉ cản trở việc đưa máy móc, thiết bị hiện đại vào sản xuất mà còn gây khó khăn trong việc quản lý dịch bệnh, áp dụng quy trình canh tác thống nhất (VietGAP, GlobalGAP) và xây dựng thương hiệu cho nông sản địa phương. Việc dồn điền đổi thửa, tích tụ ruộng đất đang được triển khai nhưng vẫn còn chậm và gặp nhiều vướng mắc.
2.2. Hạn chế về ứng dụng khoa học kỹ thuật trong nông nghiệp
Mặc dù có nhiều chủ trương khuyến khích, việc ứng dụng khoa học kỹ thuật trong nông nghiệp vẫn còn ở mức độ khiêm tốn. Trình độ của một bộ phận nông dân còn hạn chế, khả năng tiếp thu công nghệ mới chưa cao. Các mô hình ứng dụng công nghệ cao vẫn còn ít, chủ yếu mang tính thử nghiệm, chưa được nhân rộng. Việc chuyển giao công nghệ từ các viện nghiên cứu, trường đại học đến người nông dân còn nhiều bất cập. Thiếu vốn đầu tư cũng là một nguyên nhân chính khiến nông dân không thể trang bị các thiết bị hiện đại, hệ thống nhà lưới, nhà kính hay các công nghệ tưới tiêu tiên tiến.
2.3. Sự thiếu bền vững trong chuỗi giá trị và liên kết 4 nhà
Mối liên kết 4 nhà tại Thanh Oai được đánh giá là còn lỏng lẻo. Các hợp đồng liên kết sản xuất và tiêu thụ nông sản giữa doanh nghiệp và nông dân còn ít, thiếu tính pháp lý và thường bị phá vỡ. Người nông dân vẫn chủ yếu bán sản phẩm qua thương lái, dẫn đến tình trạng được mùa mất giá. Việc xây dựng chuỗi giá trị nông sản bền vững, từ khâu cung ứng vật tư đầu vào, sản xuất, chế biến đến phân phối, đòi hỏi vai trò điều phối tích cực hơn từ Nhà nước và sự tham gia mạnh mẽ của doanh nghiệp. Nâng cao năng lực của các hợp tác xã kiểu mới để trở thành đại diện thực sự cho lợi ích của nông dân là giải pháp cấp bách.
III. Phương pháp CNH HĐH nông nghiệp bằng công nghệ cao
Để vượt qua các thách thức, việc đẩy mạnh ứng dụng công nghệ được xem là giải pháp đột phá cho quá trình CNH, HĐH nông nghiệp huyện Thanh Oai. Đây là con đường ngắn nhất để tạo ra một nền nông nghiệp thông minh, hiệu quả và có giá trị gia tăng cao. Trọng tâm của giải pháp này là phát triển các mô hình nông nghiệp công nghệ cao Thanh Oai, tập trung vào các lĩnh vực có lợi thế như sản xuất rau an toàn trong nhà màng, nhà lưới, trồng hoa, cây cảnh và chăn nuôi theo quy trình khép kín. Việc áp dụng công nghệ sinh học trong chọn tạo giống cây trồng, vật nuôi có năng suất, chất lượng cao và khả năng chống chịu sâu bệnh tốt là yếu tố then chốt. Song song đó, cơ giới hóa nông nghiệp cần được đẩy mạnh ở tất cả các khâu, từ làm đất, gieo trồng, chăm sóc đến thu hoạch và chế biến sau thu hoạch. Điều này không chỉ giúp giải phóng sức lao động mà còn tăng năng suất, giảm tổn thất và đảm bảo tính thời vụ. Một hướng đi quan trọng khác là thực hiện chuyển đổi số nông nghiệp. Việc ứng dụng công nghệ thông tin, IoT (Internet vạn vật), và dữ liệu lớn (Big Data) vào quản lý sản xuất giúp nông dân tối ưu hóa việc sử dụng tài nguyên như nước, phân bón, thuốc bảo vệ thực vật. Các hệ thống cảm biến, thiết bị bay không người lái (drone) có thể giám sát sức khỏe cây trồng, dự báo sâu bệnh và đưa ra các quyết định canh tác chính xác. Cuối cùng, công nghệ còn giúp hoàn thiện chuỗi giá trị nông sản thông qua hệ thống truy xuất nguồn gốc nông sản bằng mã QR, tạo dựng niềm tin cho người tiêu dùng và mở đường cho nông sản Thanh Oai vươn ra các thị trường khó tính.
3.1. Phát triển các mô hình nông nghiệp công nghệ cao Thanh Oai
Huyện cần quy hoạch và đầu tư xây dựng các khu nông nghiệp công nghệ cao Thanh Oai chuyên canh. Các mô hình này sẽ là nơi trình diễn, chuyển giao và nhân rộng các kỹ thuật tiên tiến như thủy canh, khí canh, hệ thống tưới nhỏ giọt tự động. Nhà nước cần có chính sách hỗ trợ nông dân và doanh nghiệp về đất đai, tín dụng ưu đãi và đào tạo nguồn nhân lực để đầu tư vào các mô hình này, tạo ra các sản phẩm sạch, an toàn với sản lượng và chất lượng vượt trội so với phương pháp truyền thống.
3.2. Đẩy mạnh cơ giới hóa nông nghiệp và tự động hóa sản xuất
Tăng cường cơ giới hóa nông nghiệp là yêu cầu bắt buộc để tiến tới sản xuất lớn. Huyện cần hỗ trợ các hợp tác xã, tổ hợp tác và trang trại đầu tư mua sắm máy móc, thiết bị đồng bộ. Các dịch vụ cơ giới hóa cần được tổ chức chuyên nghiệp hơn để phục vụ hiệu quả cho các hộ sản xuất nhỏ. Tự động hóa trong các khâu như tưới tiêu, điều chỉnh nhiệt độ, độ ẩm trong nhà kính sẽ giúp giảm chi phí nhân công, giảm thiểu rủi ro do thời tiết và nâng cao độ chính xác trong canh tác.
3.3. Lợi ích từ chuyển đổi số nông nghiệp và truy xuất nguồn gốc
Quá trình chuyển đổi số nông nghiệp mang lại lợi ích kép: tối ưu hóa sản xuất và minh bạch hóa thông tin. Việc xây dựng hệ thống truy xuất nguồn gốc nông sản giúp người tiêu dùng dễ dàng kiểm tra thông tin về sản phẩm từ nơi sản xuất, quy trình canh tác đến thời điểm thu hoạch. Điều này không chỉ nâng cao giá trị và uy tín của nông sản Thanh Oai mà còn là một bước tiến quan trọng hướng tới nền nông nghiệp 4.0 Hà Nội, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của thị trường.
IV. Tái cơ cấu nông nghiệp Thanh Oai theo chuỗi giá trị
Bên cạnh công nghệ, giải pháp tái cơ cấu nông nghiệp Thanh Oai theo định hướng thị trường và xây dựng chuỗi giá trị nông sản bền vững là trụ cột thứ hai của quá trình CNH, HĐH. Quá trình này bắt đầu từ việc quy hoạch lại sản xuất, xác định rõ các sản phẩm chủ lực, có lợi thế cạnh tranh của huyện. Thay vì sản xuất dàn trải, huyện cần tập trung nguồn lực để phát triển các vùng sản xuất tập trung chuyên canh, gắn sản xuất với công nghiệp chế biến và thị trường tiêu thụ. Việc cơ cấu lại ngành nông nghiệp không chỉ dừng ở việc thay đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi mà còn là sự thay đổi về phương thức tổ chức sản xuất. Mô hình kinh tế hộ nhỏ lẻ cần dần được thay thế bằng các hình thức hợp tác, liên kết hiệu quả hơn. Trong đó, vai trò của hợp tác xã kiểu mới và doanh nghiệp là hạt nhân. Hợp tác xã sẽ đứng ra tổ chức sản xuất, cung ứng vật tư và dịch vụ kỹ thuật, trong khi doanh nghiệp đóng vai trò "đầu tàu" trong việc chế biến và tìm kiếm thị trường đầu ra. Củng cố mối liên kết 4 nhà là nhiệm vụ trọng tâm để chuỗi giá trị hoạt động trơn tru. Nhà nước tạo cơ chế, chính sách thuận lợi; nhà khoa học cung cấp giải pháp kỹ thuật, giống mới; doanh nghiệp đầu tư, bao tiêu sản phẩm; và nhà nông trực tiếp sản xuất theo đúng quy trình. Chỉ khi các mắt xích này liên kết chặt chẽ, nông sản Thanh Oai mới có thể nâng cao giá trị, giảm rủi ro và đảm bảo phát triển nông nghiệp bền vững.
4.1. Tái cơ cấu cây trồng vật nuôi theo hướng sản xuất hàng hóa
Việc tái cơ cấu nông nghiệp Thanh Oai phải dựa trên phân tích lợi thế so sánh và nhu cầu thị trường. Đối với cây lúa, cần tập trung phát triển các giống lúa đặc sản, chất lượng cao như lúa Japonica Thanh Oai để phục vụ phân khúc thị trường cao cấp. Mở rộng diện tích rau, củ, quả sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP, hữu cơ. Trong chăn nuôi, chuyển dịch từ chăn nuôi nhỏ lẻ, phân tán sang các trang trại quy mô công nghiệp, đảm bảo an toàn sinh học và vệ sinh môi trường. Đây là hướng đi tất yếu để tạo ra sản phẩm hàng hóa đồng đều về chất lượng và đủ lớn về số lượng.
4.2. Xây dựng chuỗi giá trị nông sản và củng cố liên kết 4 nhà
Một chuỗi giá trị nông sản hoàn chỉnh là chìa khóa để nâng cao thu nhập cho nông dân. Huyện cần hỗ trợ xây dựng các chuỗi giá trị cho các sản phẩm chủ lực. Tăng cường hoạt động xúc tiến thương mại, kết nối doanh nghiệp chế biến, phân phối với các vùng sản xuất. Mối liên kết 4 nhà cần được thể chế hóa bằng các hợp đồng kinh tế chặt chẽ, có sự giám sát và bảo vệ quyền lợi của các bên tham gia, đặc biệt là người nông dân.
4.3. Nâng cao vai trò của hợp tác xã kiểu mới trong sản xuất
Các hợp tác xã kiểu mới phải thực sự trở thành "bà đỡ" cho kinh tế hộ. Thay vì chỉ làm các dịch vụ đơn giản, HTX cần nâng cao năng lực quản trị, tổ chức sản xuất theo kế hoạch, cung ứng vật tư chất lượng và đứng ra ký kết hợp đồng bao tiêu sản phẩm cho xã viên. Nhà nước cần có chính sách đào tạo, bồi dưỡng cán bộ quản lý HTX và hỗ trợ HTX tiếp cận vốn, công nghệ để thực hiện tốt vai trò của mình trong chuỗi liên kết.
V. Mô hình thực tiễn CNH HĐH nông nghiệp huyện Thanh Oai
Quá trình CNH, HĐH nông nghiệp huyện Thanh Oai đã ghi nhận nhiều mô hình sản xuất nông nghiệp hiệu quả, là minh chứng sống động cho sự đúng đắn của các giải pháp đã đề ra. Tiêu biểu là các mô hình trồng rau an toàn, hoa cây cảnh ứng dụng công nghệ cao tại các xã như Thanh Mai, Tam Hưng. Những mô hình này không chỉ cho năng suất cao gấp nhiều lần so với sản xuất truyền thống mà còn đảm bảo chất lượng, được thị trường đón nhận. Chương trình mỗi xã một sản phẩm (OCOP) đã tạo ra một cú hích lớn, giúp nhiều nông sản đặc trưng của huyện xây dựng được thương hiệu và nâng cao giá trị. Các sản phẩm như gạo Bồ Nâu, giò chả Ước Lễ, tương Cự Đà... sau khi được công nhận chương trình OCOP Thanh Oai đã có chỗ đứng vững chắc trên thị trường. Bên cạnh đó, chương trình xây dựng nông thôn mới Thanh Oai đã góp phần thay đổi diện mạo nông thôn một cách toàn diện. Hệ thống điện, đường, trường, trạm được đầu tư xây dựng khang trang, tạo điều kiện thuận lợi cho sản xuất và sinh hoạt của người dân. Các chính sách hỗ trợ nông dân về vốn vay ưu đãi, tập huấn kỹ thuật, hỗ trợ giống, vật tư đã được triển khai hiệu quả, giúp người dân tự tin đầu tư, mở rộng sản xuất. Thành công từ các mô hình này cần được tổng kết, đánh giá và nhân rộng, tạo thành phong trào thi đua sản xuất sâu rộng, góp phần đẩy nhanh tiến trình phát triển kinh tế nông thôn trên địa bàn toàn huyện.
5.1. Các chính sách hỗ trợ nông dân tiếp cận vốn và kỹ thuật
Huyện đã triển khai nhiều chính sách hỗ trợ nông dân thông qua Ngân hàng Chính sách xã hội và các tổ chức tín dụng. Các chương trình cho vay với lãi suất ưu đãi để phát triển sản xuất, mua sắm máy móc đã giúp nhiều hộ dân có thêm nguồn lực để đầu tư. Các lớp tập huấn, chuyển giao khoa học kỹ thuật được tổ chức thường xuyên, giúp nông dân cập nhật kiến thức mới, áp dụng các quy trình sản xuất tiên tiến, nâng cao hiệu quả kinh tế.
5.2. Thành công từ chương trình OCOP và xây dựng nông thôn mới
Thành công của chương trình OCOP Thanh Oai đã khẳng định tiềm năng và giá trị của nông sản địa phương. Chương trình không chỉ giúp chuẩn hóa quy trình sản xuất, bao bì, nhãn mác mà còn hỗ trợ quảng bá, kết nối tiêu thụ. Song song, chương trình xây dựng nông thôn mới Thanh Oai đã tạo ra nền tảng hạ tầng vững chắc, cải thiện môi trường sống và sản xuất, là tiền đề quan trọng cho phát triển nông nghiệp bền vững.
5.3. Nhân rộng các mô hình sản xuất nông nghiệp hiệu quả
Từ thành công của các mô hình điểm, huyện cần có kế hoạch nhân rộng các mô hình sản xuất nông nghiệp hiệu quả. Việc tổ chức các buổi tham quan, hội thảo đầu bờ để nông dân trực tiếp học hỏi kinh nghiệm là rất cần thiết. Khuyến khích các doanh nghiệp, cá nhân có năng lực xây dựng các mô hình sản xuất lớn, làm đầu tàu dẫn dắt các hộ nông dân khác cùng phát triển theo, tạo ra các vùng sản xuất tập trung có sức cạnh tranh cao.
VI. Hướng tới CNH HĐH nông nghiệp Thanh Oai bền vững
Tương lai của CNH, HĐH nông nghiệp huyện Thanh Oai gắn liền với mục tiêu phát triển nông nghiệp bền vững. Đây không chỉ là câu chuyện về năng suất và sản lượng, mà còn là sự hài hòa giữa phát triển kinh tế, an sinh xã hội và bảo vệ môi trường. Tầm nhìn dài hạn là xây dựng Thanh Oai trở thành một vùng nông nghiệp ven đô điển hình của Thủ đô, nơi sản xuất ra những sản phẩm sạch, an toàn, chất lượng cao, đồng thời là một không gian sinh thái xanh, đáng sống. Để hiện thực hóa tầm nhìn này, huyện cần tiếp tục kiên trì thực hiện đồng bộ các giải pháp đã đề ra: đẩy mạnh ứng dụng công nghệ, tái cơ cấu nông nghiệp Thanh Oai theo chiều sâu, và hoàn thiện các cơ chế, chính sách. Việc tiếp cận xu hướng nông nghiệp 4.0 Hà Nội là một yêu cầu tất yếu, đòi hỏi sự đầu tư mạnh mẽ hơn nữa cho khoa học công nghệ và đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao. Bên cạnh đó, yếu tố bền vững phải được đặt lên hàng đầu. Cần khuyến khích các mô hình canh tác hữu cơ, nông nghiệp tuần hoàn, giảm thiểu sử dụng hóa chất và phân bón hóa học. Quản lý và sử dụng hiệu quả tài nguyên đất, nước là nhiệm vụ sống còn. Cuối cùng, thành công của quá trình CNH, HĐH được đo bằng chính sự cải thiện đời sống vật chất và tinh thần của người nông dân. Một nền nông nghiệp hiện đại, bền vững sẽ là nền tảng vững chắc cho sự phát triển toàn diện của huyện Thanh Oai trong tương lai.
6.1. Tầm nhìn phát triển nông nghiệp 4.0 tại Hà Nội và Thanh Oai
Thanh Oai có vị trí thuận lợi để đi đầu trong việc áp dụng các thành tựu của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư vào sản xuất. Tầm nhìn về nông nghiệp 4.0 Hà Nội tại Thanh Oai là xây dựng các trang trại thông minh, ứng dụng tự động hóa, robot, AI và blockchain để quản lý sản xuất, tối ưu hóa hiệu quả và minh bạch hóa thông tin. Đây là mục tiêu đầy tham vọng nhưng khả thi nếu có sự đầu tư đúng hướng và quyết tâm chính trị cao.
6.2. Cam kết phát triển nông nghiệp bền vững bảo vệ môi trường
Quá trình CNH, HĐH phải đi đôi với bảo vệ môi trường sinh thái. Cam kết phát triển nông nghiệp bền vững thể hiện qua việc quản lý chặt chẽ việc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật, xử lý chất thải trong chăn nuôi, bảo vệ nguồn nước và đa dạng sinh học. Phát triển nông nghiệp gắn với du lịch sinh thái, du lịch trải nghiệm cũng là một hướng đi tiềm năng, vừa tạo thêm giá trị kinh tế, vừa góp phần giữ gìn cảnh quan, bản sắc văn hóa của nông thôn Thanh Oai.