ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI: Tổ Chức Dạy Học Thơ Đường Cho Học Sinh Lớp 10 Theo Định Hướng Phát Triển Năng Lực

Việc đổi mới phương pháp dạy học thơ Đường là tất yếu để đáp ứng yêu cầu của chương trình giáo dục mới. Phương pháp truyền thống, tập trung vào việc giảng giải kiến thức một chiều, không còn phù hợp với mục tiêu phát triển năng lực của học sinh. Cần áp dụng các phương pháp dạy học tích cực, lấy học sinh làm trung tâm, khuyến khích các em chủ động khám phá, tìm hiểu và cảm thụ văn học. Việc này giúp học sinh không chỉ hiểu được nội dung, ý nghĩa của bài thơ Đường mà còn rèn luyện các kỹ năng cần thiết như tư duy phản biện, sáng tạo và hợp tác. Theo Nguyễn Thị Vân Anh, cần chú trọng "phát triển năng lực người học giúp các học sinh có khả năng tự chiếm lĩnh tri thức và vận dụng những tri thức đó vào giải quyết các tình huống đặt ra trong cuộc sống bằng tư duy và ngôn ngữ."

Thơ Đường giữ một vị trí quan trọng trong chương trình Ngữ văn lớp 10, là một phần của văn học trung đại Trung Quốc. Những tác phẩm thơ Đường được chọn lọc không chỉ mang giá trị văn học cao mà còn giúp học sinh hiểu biết thêm về lịch sử, văn hóa và tư tưởng của một giai đoạn lịch sử quan trọng. Tuy nhiên, cần lựa chọn những tác phẩm phù hợp với trình độ và khả năng tiếp thu của học sinh lớp 10. Đồng thời, cần có sự cân đối giữa thơ Đường và các thể loại văn học khác trong chương trình. Bảng 1 trong tài liệu gốc thống kê "các tác phẩm thơ Đường trong 3 bộ sách giáo khoa lớp 10 được Bộ Giáo dục và Đào tạo phê duyệt."

Một trong những khó khăn lớn nhất khi dạy thơ Đường là sự khác biệt về ngôn ngữ và văn hóa. Ngôn ngữ thơ Đường thường cô đọng, hàm súc và sử dụng nhiều từ Hán Việt. Học sinh cần có kiến thức nền tảng về Hán Việt để hiểu được ý nghĩa của từ ngữ và cảm nhận được vẻ đẹp của ngôn ngữ thơ Đường. Bên cạnh đó, văn hóa Trung Quốc thời Đường cũng có nhiều điểm khác biệt so với văn hóa Việt Nam hiện đại. Giáo viên cần giúp học sinh hiểu được bối cảnh lịch sử, văn hóa và xã hội của thơ Đường để có thể cảm nhận được tác phẩm một cách sâu sắc. Để khắc phục điều này, tác giả Hoàng Hữu Bội và Phạm Luận cho rằng, "để tiếp nhận nghĩa ngôn từ thơ cổ trước tiên học sinh cần có kiến thức cơ bản về từ cổ, tích luỹ cho mình ngôn từ phong phú."

Việc dạy thơ Đường không chỉ dừng lại ở việc truyền đạt kiến thức mà còn phải phát triển năng lực cảm thụ văn học cho học sinh. Điều này đòi hỏi giáo viên phải tạo ra một môi trường học tập tích cực, khuyến khích học sinh tự do bày tỏ cảm xúc, suy nghĩ và diễn giải tác phẩm. Cần giúp học sinh nhận ra được cái hay, cái đẹp của thơ Đường, không chỉ về mặt nội dung mà còn về mặt hình thức nghệ thuật. Năng lực cảm thụ văn học bao gồm khả năng phân tích, đánh giá và sáng tạo. Theo tác giả Lã Nhâm Thìn trong Bình giảng thơ Nôm Đường luật đã nhấn mạnh tầm quan trọng của đặc trưng loại thể trong nghiên cứu văn học trung đại và giảng dạy văn học trung đại.

Ngôn ngữ và hình ảnh là những yếu tố quan trọng tạo nên vẻ đẹp của thơ Đường. Giáo viên cần hướng dẫn học sinh phân tích ngôn ngữ một cách chi tiết, từ việc giải thích nghĩa của từ ngữ đến việc nhận diện các biện pháp tu từ như ẩn dụ, so sánh, nhân hóa. Đồng thời, cần giúp học sinh hình dung được những hình ảnh được miêu tả trong thơ Đường, từ đó cảm nhận được không gian, thời gian và tâm trạng của tác giả. Theo TS Trần Đăng Suyền trong cuốn Phương pháp nghiên cứu và phân tích tác phẩm văn học, đã nhấn mạnh sự cần thiết tuân thủ chặt chẽ những quy định trong quá trình tiếp nhận tác phẩm thơ trữ tình.

Để giúp học sinh hiểu và đồng cảm với thơ Đường, giáo viên cần khuyến khích các em liên hệ tác phẩm với thực tế cuộc sống và kinh nghiệm cá nhân. Điều này giúp học sinh nhận ra được những giá trị nhân văn, những bài học cuộc sống được gửi gắm trong thơ Đường. Đồng thời, việc liên hệ thực tế cũng giúp học sinh phát triển khả năng tư duy phản biện và sáng tạo. Nguyễn Thanh Hùng chỉ ra rằng những phương pháp dạy học thơ trữ tình đều hướng học sinh vào những khía cạnh như: giúp người đọc hiểu, cảm nhận, lĩnh hội được ‘‘hiện thực xã hội’’ thông qua chủ thể trữ tình; giúp học sinh cảm nhận được nghệ thuật của tác phẩm.

Hoạt động viết lại thơ Đường theo phong cách hiện đại là một cách thú vị để giúp học sinh hiểu sâu sắc hơn về nội dung và nghệ thuật của tác phẩm. Học sinh có thể sử dụng ngôn ngữ hiện đại, hình ảnh quen thuộc để diễn đạt lại những ý tưởng, cảm xúc được thể hiện trong thơ Đường. Hoạt động này không chỉ rèn luyện kỹ năng viết mà còn giúp học sinh phát triển khả năng tư duy sáng tạo và kết nối giữa quá khứ và hiện tại. Cần chú ý đến nhà thơ và phương diện diễn đạt ngôn ngữ nghệ thuật.

Hoạt động sáng tác thơ mới dựa trên cảm hứng từ thơ Đường là một cách tuyệt vời để khuyến khích học sinh thể hiện cá tính và sự sáng tạo của mình. Học sinh có thể lấy cảm hứng từ một hình ảnh, một ý tưởng, hoặc một cảm xúc trong thơ Đường để sáng tác những bài thơ mới mang dấu ấn cá nhân. Hoạt động này không chỉ giúp học sinh rèn luyện kỹ năng viết mà còn bồi đắp tình yêu với thơ Đường và văn học nói chung. Theo đó cần nhấn mạnh sự cần thiết tuân thủ chặt chẽ những quy định trong quá trình tiếp nhận tác phẩm thơ trữ tình.

Sử dụng phần mềm trình chiếu (PowerPoint, Prezi,...) và video minh họa là một cách hiệu quả để tăng tính trực quan và sinh động cho bài giảng. Giáo viên có thể sử dụng hình ảnh, video về cảnh vật, con người, hoặc các hoạt động liên quan đến thơ Đường để giúp học sinh dễ dàng hình dung và cảm nhận tác phẩm. Quan trọng hơn phải xác định được đúng loại thể, có như vậy mới dễ dàng tiếp cận tác phẩm. Công trình Giảng dạy thơ trữ tình hiện đại trong nhà trường của tác giả Nguyễn Thị Thanh Hương đã đưa ra những nét riêng nhằm phân biệt thơ và các thể loại khác.

Các công cụ trực tuyến (Google Classroom, Padlet, Kahoot,...) có thể được sử dụng để tổ chức các hoạt động tương tác, thảo luận và kiểm tra đánh giá năng lực thơ Đường cho học sinh. Giáo viên có thể tạo ra các bài tập trắc nghiệm, bài tập tự luận, hoặc các diễn đàn thảo luận để khuyến khích học sinh tham gia và đóng góp ý kiến. Nhờ đó có thể sử dụng các biện pháp, phương pháp dạy học thơ trữ tình theo đặc trưng loại thể sẽ giúp học sinh phát triển năng lực thẩm mĩ, bồi đắp tâm hồn và tình cảm.

Giáo viên đóng vai trò then chốt trong việc dạy học thơ Đường theo định hướng phát triển năng lực. Giáo viên không chỉ là người truyền đạt kiến thức mà còn là người hướng dẫn, hỗ trợ và tạo điều kiện cho học sinh tự khám phá, sáng tạo. Cần có sự linh hoạt trong việc lựa chọn và áp dụng các phương pháp dạy học, phù hợp với đặc điểm của từng đối tượng học sinh. Chúng tôi nhận thấy rằng đã có nhiều tài liệu và công trình nghiên cứu thơ Đường, dạy học thơ Đường. Đặt trong bối cảnh hiện nay, việc dạy thơ Đường không chỉ cần dạy hiệu quả mà còn phải hướng đến mục tiêu phát triển năng lực cho học sinh.

Trong tương lai, việc dạy học thơ Đường cần tiếp tục được đổi mới theo hướng phát triển năng lực cho học sinh. Cần chú trọng đến việc tích hợp liên môn, kết nối thơ Đường với các lĩnh vực khác như lịch sử, văn hóa, nghệ thuật. Đồng thời, cần khuyến khích học sinh sử dụng công nghệ thông tin để tìm hiểu, nghiên cứu và sáng tạo. Cuối cùng cần tiếp cận thơ Đường trên phương diện thi pháp, chưa tiếp cận thơ Đường theo định hướng dạy học phát triển năng lực.