Dạy Học Chủ Đề Giải Bài Toán Bằng Cách Lập Phương Trình, Hệ Phương Trình Theo Hướng Phát Triển Năng Lực Giải Quyết Vấn Đề Cho Học Sinh Trường Trung Học Cơ Sở

• Tác giả: Nguyễn Thị Minh
• Người hướng dẫn: PGS. Đỗ Thị Trinh
• Trường học: Trường Đại học Giáo dục - Đại học Quốc gia Hà Nội
• Chuyên ngành: Sư phạm Toán học
• Đề tài: Dạy học chủ đề giải bài toán bằng cách lập phương trình, hệ phương trình theo hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh trường trung học cơ sở
• Loại tài liệu: Luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CẢM ƠN
• DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN
• DANH MỤC BẢNG BIỂU
• DANH MỤC CÁC HÌNH
• DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ
• MỤC LỤC
• MỞ ĐẦU
• 0.1. Lý do chọn đề tài
• 0.2. Mục đích nghiên cứu
• 0.3. Nhiệm vụ nghiên cứu
• 0.4. Khách thể và đối tượng nghiên cứu
• 0.4.1. Khách thể nghiên cứu
• 0.4.2. Đối tượng nghiên cứu
• 0.5. Giả thuyết nghiên cứu
• 0.6. Phạm vi nghiên cứu
• 0.6.1. Về nội dung
• 0.6.2. Về phạm vi khảo sát
• 0.7. Phương pháp nghiên cứu
• 0.7.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận
• 0.7.2. Phương pháp điều tra – quan sát
• 0.7.3. Phương pháp chuyên gia
• 0.7.4. Phương pháp thực nghiệm sư phạm
• 0.8. Cấu trúc luận văn
• 1. CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
• 1.1. Quan điểm giáo dục về dạy học phát triển năng lực học sinh
• 1.2. Năng lực giải quyết vấn đề
• 1.2.1. Khái niệm năng lực
• 1.2.2. Khái niệm vấn đề
• 1.2.3. Giải quyết vấn đề
• 1.2.4. Khái niệm năng lực giải quyết vấn đề
• 1.2.5. Biểu hiện năng lực giải quyết vấn đề
• 1.3. Dạy học phát triển năng lực quyết vấn đề cho học sinh phổ thông
• 1.4. Cơ hội phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh trung học cơ sở trong dạy học chủ đề giải bài toán bằng cách lập phương trình, hệ phương trình
• 1.5. Thực trạng dạy học theo hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh trung học cơ sở trong dạy học chủ đề giải bài toán bằng cách lập phương trình, hệ phương trình
• 1.6. Chủ đề giải bài toán bằng cách lập phương trình, hệ phương trình ở trường trung học cơ sở
• 1.7. Thực trạng dạy học chủ đề “Giải bài toán bằng cách lập phương trình, hệ phương trình” theo hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh trung học cơ sở
• 1.8. Kết luận chương 1
• 2. CHƯƠNG 2: BIỆN PHÁP DẠY HỌC CHỦ ĐỀ “GIẢI BÀI TOÁN BẰNG CÁCH LẬP PHƯƠNG TRÌNH, HỆ PHƯƠNG TRÌNH” THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CHO HỌC SINH TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ
• 2.1. Định hướng xây dựng biện pháp
• 2.2. Một số biện pháp dạy học chủ đề “Giải bài toán bằng cách lập phương trình, hệ phương trình” theo hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh trường trung học cơ sở
• 2.2.1. Trang bị các tri thức cơ bản về phương trình và hệ phương trình, hướng giải bài toán bằng cách lập phương trình, hệ phương trình
• 2.2.2. Rèn luyện các thao tác tư duy góp phần phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh trong các bước giải bài toán bằng cách lập phương trình, hệ phương trình
• 2.2.3. Rèn luyện năng lực mô hình hóa toán học khi dạy học giải bài toán bằng cách lập phương trình, hệ phương trình theo hướng hỗ trợ hình thành phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh trường trung học cơ sở
• 2.2.4. Xây dựng hệ thống bài tập giải bài toán bằng cách lập phương trình, hệ phương trình theo hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh trường trung học cơ sở
• 2.3. Kết luận chương 2
• 3. CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM
• 3.1. Mục đích và nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm
• 3.1.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm
• 3.1.2. Nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm
• 3.2. Đối tượng và nội dung thực nghiệm
• 3.2.1. Đối tượng thực nghiệm
• 3.2.2. Nội dung thực nghiệm
• 3.3. Tổ chức thực nghiệm
• 3.4. Đánh giá kết quả thực nghiệm
• 3.4.1. Kết quả định lượng
• 3.4.2. Kết quả định tính
• 3.5. Kết luận chương 3
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tổng Quan Dạy Giải Toán Lập Phương Trình Hiệu Quả Nhất

Chủ đề giải toán bằng phương pháp lập phương trình, hệ phương trình đóng vai trò then chốt trong chương trình toán THCS, đặc biệt ở lớp 8 và 9. Phương pháp này không chỉ giúp học sinh củng cố kiến thức đại số mà còn rèn luyện kỹ năng giải quyết vấn đề một cách logic và sáng tạo. Theo Luật Giáo dục 2019, mục tiêu giáo dục là phát triển toàn diện con người Việt Nam về đạo đức, tri thức, văn hóa, và năng lực. Việc dạy học giải toán bằng lập phương trình, hệ phương trình góp phần thực hiện mục tiêu này bằng cách phát huy tiềm năng và khả năng sáng tạo của mỗi cá nhân. Phương pháp giáo dục phải khoa học, phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, tư duy sáng tạo của người học; bồi dưỡng cho người học năng lực tự học và hợp tác, khả năng thực hành, lòng say mê học tập và ý chí vươn lên. Do đó, phương pháp lập phương trình giúp học sinh phát triển khả năng mô hình hóa các tình huống thực tế thành các biểu thức toán học, từ đó tìm ra lời giải.

1.1. Vai Trò Của Giải Toán Bằng Phương Trình Hệ PT

Trong chương trình giáo dục phổ thông, môn Toán đóng vai trò quan trọng và là một công cụ hỗ trợ cho nhiều môn học khác. Môn Toán có khả năng lớn trong việc phát triển năng lực và phẩm chất trí tuệ của học sinh, cung cấp cho họ sự rèn luyện về tư duy trừu tượng và khái quát hóa. Toán học được coi là một ngành khoa học chủ lực, vì nó giúp các học sinh xây dựng sự chính xác, hệ thống, khoa học và logic trong tư duy. Nếu chất lượng giảng dạy và học tập Toán được nâng cao, điều này có nghĩa là chúng ta đang tiến gần hơn tới nền kinh tế tri thức khoa học hiện đại và tăng cường tính nhân văn trong xã hội.

1.2. Mục Tiêu Phát Triển Năng Lực Giải Quyết Vấn Đề Toán Học

Việc dạy và học giải toán bằng phương trình không chỉ dừng lại ở việc tìm ra đáp số. Mục tiêu quan trọng hơn là phát triển tư duy logic, khả năng phân tích và tổng hợp, nâng cao năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh. Học sinh cần học cách nhận diện vấn đề, xây dựng mô hình toán học, áp dụng kiến thức đã học để giải quyết, và kiểm tra lại kết quả. Theo nghiên cứu của Nguyễn Thị Minh (2023), phương pháp này khuyến khích hoạt động học tập, tư duy, và sáng tạo độc lập của học sinh.

1.3. Ứng Dụng Thực Tế Của Toán Lập Phương Trình Hệ PT

Toán lập phương trình không chỉ là một phần của chương trình học mà còn có ứng dụng rộng rãi trong cuộc sống hàng ngày. Các bài toán thực tế như tính toán chi phí, dự đoán kết quả kinh doanh, hoặc giải quyết các vấn đề trong khoa học kỹ thuật đều có thể được mô hình hóa và giải quyết bằng phương pháp này. Việc giúp học sinh nhận thấy mối liên hệ giữa toán học và thực tế sẽ tăng cường động lực học tập và hứng thú với môn học.

II. Thách Thức Dạy Giải Toán Phương Trình THCS Hiệu Quả

Mặc dù có nhiều ưu điểm, việc dạy học giải toán bằng phương pháp lập phương trình vẫn đối mặt với nhiều thách thức. Nhiều học sinh gặp khó khăn trong việc chuyển đổi từ bài toán văn sang biểu thức toán học, lập phương trình. Ngoài ra, kỹ năng tính toán và giải phương trình còn hạn chế cũng ảnh hưởng đến hiệu quả học tập. Một khảo sát của Nguyễn Thị Minh (2023) cho thấy học sinh thường gặp khó khăn trong việc phân tích đề bài và xác định các yếu tố liên quan. Giáo viên cũng gặp khó khăn trong việc lựa chọn phương pháp dạy học phù hợp để phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh.

2.1. Rào Cản Trong Việc Lập Phương Trình Hệ Phương Trình

Một trong những khó khăn lớn nhất là việc chuyển đổi ngôn ngữ tự nhiên sang ngôn ngữ toán học. Học sinh cần có khả năng đọc hiểu, phân tích, và tóm tắt thông tin từ đề bài để xác định các biến số và mối quan hệ giữa chúng. Việc thiếu kinh nghiệm và kỹ năng thực hành có thể khiến học sinh cảm thấy lúng túng và nản chí khi đối mặt với các bài toán phức tạp.

2.2. Thiếu Hụt Kỹ Năng Tính Toán Cơ Bản Khi Giải PT

Kỹ năng tính toán là nền tảng quan trọng để giải phương trình thành công. Học sinh cần nắm vững các quy tắc đại số, phép toán số học, và các công thức cơ bản để thực hiện các phép biến đổi và tìm ra nghiệm của phương trình. Việc thiếu hụt kỹ năng này có thể dẫn đến sai sót và làm mất thời gian trong quá trình giải toán.

2.3. Phương Pháp Dạy Chưa Thực Sự Phát Huy Tư Duy Toán Học

Nhiều phương pháp dạy học truyền thống tập trung vào việc truyền đạt kiến thức một cách thụ động, ít khuyến khích học sinh tư duy sáng tạo và tự giải quyết vấn đề. Giáo viên cần áp dụng các phương pháp dạy học tích cực, tạo điều kiện cho học sinh tham gia vào quá trình khám phá và tìm tòi kiến thức, từ đó phát triển năng lực giải quyết vấn đề một cách hiệu quả.

III. Phương Pháp Hướng Dẫn Giải Toán Lập Phương Trình THCS

Để nâng cao hiệu quả dạy học giải toán bằng phương pháp lập phương trình, cần có một phương pháp tiếp cận toàn diện, kết hợp giữa việc củng cố kiến thức cơ bản và rèn luyện kỹ năng thực hành. Giáo viên cần tạo ra môi trường học tập tích cực, khuyến khích học sinh tham gia vào quá trình giải toán một cách chủ động và sáng tạo. Theo nghiên cứu của Nguyễn Thị Lan Phương (2016), năng lực giải quyết vấn đề là khả năng của một cá nhân “huy động”, kết hợp một cách linh hoạt và có tổ chức kiến thức, kỹ năng với thái độ, tình cảm, giá trị, động cơ cá nhân,… để hiểu và giải quyết vấn đề trong tình huống nhất định một cách hiệu quả và với tinh thần tích cực.

3.1. Củng Cố Kiến Thức Nền Tảng Về Phương Trình Hệ PT

Học sinh cần nắm vững các khái niệm cơ bản về phương trình, hệ phương trình, các loại phương trình thường gặp, và các phương pháp giải phương trình (ví dụ: phương pháp thế, phương pháp cộng đại số). Giáo viên có thể sử dụng các bài tập ôn luyện và kiểm tra định kỳ để đảm bảo học sinh nắm vững kiến thức này.

3.2. Rèn Luyện Kỹ Năng Phân Tích Đề Bài Lập Luận

Giáo viên cần hướng dẫn học sinh cách đọc hiểu đề bài, xác định các yếu tố quan trọng, và tìm ra mối quan hệ giữa chúng. Kỹ năng lập luận và suy luận logic cũng rất quan trọng để xây dựng mô hình toán học chính xác. Các bài tập thực hành và trò chơi tư duy có thể giúp học sinh rèn luyện kỹ năng này.

3.3. Hướng Dẫn Cách Lập Phương Trình Hệ Phương Trình Từ Bài Toán

Đây là bước quan trọng nhất trong quá trình giải toán bằng phương trình. Giáo viên cần hướng dẫn học sinh cách chọn biến, biểu diễn các đại lượng chưa biết bằng biến, và thiết lập các phương trình dựa trên mối quan hệ giữa các đại lượng. Các ví dụ minh họa và bài tập mẫu có thể giúp học sinh hiểu rõ hơn về quy trình này.

IV. Bí Quyết Phát Triển Tư Duy Giải Toán Lập Phương Trình

Phát triển tư duy toán học là chìa khóa để giúp học sinh giải toán bằng phương pháp lập phương trình một cách thành công. Giáo viên cần tạo ra các hoạt động học tập khuyến khích học sinh suy nghĩ sáng tạo, đặt câu hỏi, và khám phá các cách giải khác nhau. Theo Lecne, trong quá trình học sinh giải quyết một cách sáng tạo các vấn đề và bài toán có vấn đề trong một hệ thống nhất định thì diễn ra sự lĩnh hội sáng tạo các tri thức và kĩ năng, sự nắm kinh nghiệm hoạt động sáng tạo mà xã hội tích lũy được, sự hình thành nhân cách có tính tích cực công dân, có trình độ phát triển cao và có ý thức tự giác của xã hội xã hội chủ nghĩa.

4.1. Khuyến Khích Suy Nghĩ Sáng Tạo Và Đặt Câu Hỏi

Tạo môi trường học tập mở, nơi học sinh được tự do đưa ra ý kiến và đặt câu hỏi. Giáo viên nên khuyến khích học sinh tìm kiếm các cách giải khác nhau cho cùng một bài toán, và thảo luận về ưu nhược điểm của từng cách giải.

4.2. Áp Dụng Các Phương Pháp Dạy Học Tích Cực

Sử dụng các phương pháp dạy học như dạy học theo dự án, dạy học khám phá, và dạy học hợp tác để tăng cường sự tham gia của học sinh vào quá trình học tập. Các hoạt động nhóm và trò chơi học tập cũng có thể giúp học sinh rèn luyện kỹ năng giải quyết vấn đề một cách thú vị.

4.3. Tạo Cơ Hội Cho Học Sinh Tự Đánh Giá Và Phản Biện

Khuyến khích học sinh tự đánh giá kết quả học tập của mình, và phản biện các giải pháp của người khác. Điều này giúp học sinh phát triển khả năng tự nhận thức và tư duy phản biện, từ đó nâng cao năng lực giải quyết vấn đề một cách toàn diện.

V. Ứng Dụng Giải Bài Toán Thực Tế Bằng Phương Trình Hệ PT

Việc giải toán bằng phương pháp lập phương trình không chỉ giới hạn trong sách vở mà còn có ứng dụng rộng rãi trong cuộc sống hàng ngày. Giáo viên cần giúp học sinh nhận thấy mối liên hệ giữa toán học và thực tế bằng cách đưa ra các bài toán thực tế và hướng dẫn học sinh cách mô hình hóa chúng thành các phương trình hoặc hệ phương trình. Theo Từ điển bách khoa Việt Nam: Năng lực là đặc điểm của cá nhân, thể hiện mức độ thông thạo – tức là có thể thực hiện một cách thành thục và chắc chắn một hay một số dạng hoạt động nào đó.

5.1. Bài Toán Về Tính Toán Chi Phí Và Lợi Nhuận

Các bài toán về tính toán chi phí sản xuất, giá bán, lợi nhuận, và các yếu tố tài chính khác có thể được mô hình hóa và giải quyết bằng phương trình hoặc hệ phương trình. Điều này giúp học sinh hiểu rõ hơn về các khái niệm kinh tế và tài chính cơ bản.

5.2. Bài Toán Về Vận Tốc Thời Gian Và Quãng Đường

Các bài toán về chuyển động, vận tốc, thời gian, và quãng đường là những ví dụ điển hình về ứng dụng của phương trình trong thực tế. Học sinh có thể áp dụng kiến thức đã học để giải quyết các bài toán về giao thông, du lịch, và các hoạt động khác.

5.3. Bài Toán Về Pha Chế Hóa Chất Thực Phẩm

Các bài toán về pha chế hóa chất, thực phẩm, và các hỗn hợp khác có thể được giải quyết bằng phương trình hoặc hệ phương trình. Điều này giúp học sinh hiểu rõ hơn về tỷ lệ, phần trăm, và các khái niệm hóa học cơ bản.

VI. Tương Lai Phát Triển Năng Lực Toán Học Cho HS THCS

Việc dạy học giải toán bằng phương pháp lập phương trình cần được tiếp tục đổi mới và phát triển để đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của xã hội. Giáo viên cần không ngừng học hỏi, nâng cao trình độ chuyên môn, và áp dụng các phương pháp dạy học tiên tiến để phát triển năng lực toán học cho học sinh THCS. Theo Chương trình giáo dục Phổ thông tổng thể 2018: Năng lực là thuộc tính cá nhân được hình thành, phát triển nhờ tố chất sẵn có và quá trình học tập, rèn luyện, cho phép con người huy động tổng hợp các kiến thức, kĩ năng và các thuộc tính cá nhân khác như hứng thú, niềm tin, ý chí,. thực hiện thành công một loại hoạt động nhất định, đạt kết quả mong muốn trong những điều kiện cụ thể.

6.1. Ứng Dụng Công Nghệ Thông Tin Trong Dạy Học

Sử dụng các phần mềm toán học, ứng dụng di động, và tài liệu trực tuyến để hỗ trợ quá trình dạy và học. Công nghệ thông tin có thể giúp học sinh trực quan hóa các khái niệm toán học, thực hành giải toán một cách dễ dàng, và tiếp cận các nguồn tài liệu phong phú.

6.2. Xây Dựng Cộng Đồng Học Tập Trực Tuyến

Tạo ra các diễn đàn, nhóm học tập trực tuyến, nơi học sinh có thể trao đổi kiến thức, thảo luận về các bài toán khó, và nhận được sự hỗ trợ từ giáo viên và bạn bè. Cộng đồng học tập trực tuyến có thể giúp học sinh học tập một cách hiệu quả và thú vị hơn.

6.3. Phát Triển Chương Trình Đào Tạo Giáo Viên Chất Lượng

Đảm bảo rằng giáo viên được trang bị đầy đủ kiến thức, kỹ năng, và phương pháp dạy học tiên tiến để phát triển năng lực toán học cho học sinh. Chương trình đào tạo giáo viên cần tập trung vào việc rèn luyện kỹ năng giải quyết vấn đề, tư duy sáng tạo, và khả năng áp dụng công nghệ thông tin trong dạy học.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông theo hướng phát triển năng lực học sinh, môn Toán giữ vai trò then chốt trong việc hình thành tư duy logic và khả năng giải quyết vấn đề. Theo báo cáo khảo sát tại trường Trung học cơ sở Mai Lâm, Đông Anh, Hà Nội, chỉ khoảng 35% học sinh yêu thích môn Toán, trong khi đó, chỉ khoảng 39% học sinh có hứng thú với việc giải quyết các vấn đề Toán học mới. Mục tiêu của nghiên cứu là phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh thông qua chủ đề giải bài toán bằng cách lập phương trình và hệ phương trình, tập trung vào học sinh lớp 8 và 9 tại các trường trung học cơ sở khu vực Đông Anh, Hà Nội trong năm học 2022-2023. Nghiên cứu nhằm đề xuất các biện pháp dạy học phù hợp, góp phần nâng cao hiệu quả giảng dạy môn Toán, đồng thời phát triển năng lực tư duy và kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn cho học sinh. Việc phát triển năng lực giải quyết vấn đề không chỉ giúp học sinh tiếp cận kiến thức một cách chủ động mà còn nâng cao khả năng tự học, sáng tạo và ứng dụng toán học trong cuộc sống hàng ngày, góp phần thực hiện mục tiêu đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục theo Nghị quyết số 29-NQ/TW và Luật Giáo dục 2019.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về năng lực và giải quyết vấn đề trong giáo dục. Theo Chương trình Giáo dục Phổ thông 2018, năng lực là thuộc tính cá nhân được hình thành và phát triển qua quá trình học tập, cho phép cá nhân huy động kiến thức, kỹ năng và thái độ để thực hiện thành công một hoạt động trong điều kiện cụ thể. Năng lực giải quyết vấn đề được định nghĩa là khả năng hiểu và xử lý các tình huống mà giải pháp chưa rõ ràng, đòi hỏi sự sáng tạo và tư duy phản biện. Cấu trúc năng lực giải quyết vấn đề gồm bốn thành tố chính: tìm hiểu vấn đề, đề xuất giải pháp, lập kế hoạch và thực hiện giải pháp, đánh giá và phản ánh giải pháp. Mô hình dạy học phát triển năng lực nhấn mạnh sự kết hợp giữa hoạt động giảng dạy và học tập, tập trung vào kết quả đầu ra là năng lực của học sinh. Các phương pháp dạy học tích cực như dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề, dạy học nhóm và dạy học theo dự án được áp dụng nhằm phát triển năng lực này.

Chủ đề giải bài toán bằng cách lập phương trình và hệ phương trình được lựa chọn vì tính ứng dụng thực tiễn cao, giúp học sinh phát triển năng lực mô hình hóa toán học và tư duy logic. Các dạng bài toán phổ biến gồm bài toán chuyển động, làm chung – làm riêng, tỉ lệ phần trăm, bài toán hình học và bài toán liên quan đến quan hệ số học.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa lý luận và thực nghiệm sư phạm. Nguồn dữ liệu chính bao gồm khảo sát nhận thức và thái độ của học sinh lớp 8, 9 trường Trung học cơ sở Mai Lâm, Đông Anh, Hà Nội, cùng khảo sát giáo viên dạy Toán tại các trường trung học cơ sở trong khu vực. Cỡ mẫu khảo sát gồm 271 học sinh và 16 giáo viên. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu thuận tiện và mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho nhóm đối tượng nghiên cứu.

Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả, biểu diễn qua các biểu đồ cột và bảng tần suất để minh họa mức độ yêu thích môn Toán, thái độ khi gặp vấn đề mới, nhận thức về tầm quan trọng của năng lực giải quyết vấn đề, cũng như các khó khăn và phương pháp dạy học của giáo viên. Thực nghiệm sư phạm được tổ chức nhằm kiểm nghiệm tính khả thi và hiệu quả của các biện pháp dạy học đề xuất, với timeline nghiên cứu kéo dài trong năm học 2022-2023.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Mức độ yêu thích môn Toán của học sinh: Khoảng 10.7% học sinh rất thích môn Toán, 43.9% ở mức bình thường, và 21% không thích. Điều này cho thấy chỉ khoảng 54.6% học sinh có thái độ tích cực hoặc trung lập với môn học.

2. Thái độ khi gặp vấn đề mới: Chỉ 11.9% học sinh rất hứng thú và 26.9% hứng thú muốn suy nghĩ thêm khi gặp vấn đề mới chưa được hướng dẫn, trong khi 47.8% thấy lạ nhưng không có hứng thú tìm hiểu, và 13% không quan tâm.

3. Nhận thức về tầm quan trọng của năng lực giải quyết vấn đề: Khoảng 19.7% học sinh cho rằng năng lực này rất cần thiết, 14.2% bình thường, và 16% không cần thiết, cho thấy khoảng 33.9% học sinh chưa nhận thức đầy đủ về vai trò của năng lực giải quyết vấn đề.

4. Phản ứng khi gặp vấn đề Toán học trong cuộc sống: 44.7% học sinh nhờ thầy cô hoặc bạn bè giải đáp, 21.4% trao đổi với bạn bè, chỉ 8.9% tự suy nghĩ và vận dụng kiến thức để tìm hướng giải quyết, cho thấy khả năng tự lực giải quyết vấn đề còn hạn chế.

5. Khó khăn của giáo viên: 100% giáo viên cho rằng cần đổi mới phương pháp dạy học, 62.5% cần nhiều thời gian đầu tư vào tìm tòi sáng tạo, 75% cần bổ sung nhiều bài tập liên quan thực tiễn và liên môn, và 50% phải bổ sung kiến thức ngoài chuyên môn.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy học sinh có thái độ chưa tích cực đối với môn Toán và năng lực giải quyết vấn đề, phản ánh qua tỷ lệ yêu thích và hứng thú thấp khi gặp vấn đề mới. Điều này có thể do phương pháp dạy học chưa thực sự phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh. So với các nghiên cứu trong ngành giáo dục, việc phát triển năng lực giải quyết vấn đề đòi hỏi sự đổi mới phương pháp dạy học, tăng cường các hoạt động thực hành và liên kết kiến thức với thực tiễn.

Giáo viên nhận thức rõ tầm quan trọng của năng lực giải quyết vấn đề nhưng gặp nhiều khó khăn trong việc đổi mới phương pháp và thiết kế bài tập phù hợp. Việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực như dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề, dạy học nhóm và dự án được sử dụng phổ biến nhưng cần được hỗ trợ thêm về chuyên môn và tài liệu.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ học sinh yêu thích môn Toán, thái độ khi gặp vấn đề mới, và biểu đồ tròn về các khó khăn của giáo viên, giúp minh họa rõ nét các vấn đề cần giải quyết trong dạy học.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường đào tạo và bồi dưỡng giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về phương pháp dạy học phát triển năng lực giải quyết vấn đề, đặc biệt là kỹ năng thiết kế bài giảng và bài tập thực tiễn. Thời gian thực hiện: trong vòng 6 tháng đầu năm học. Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học sư phạm.

2. Xây dựng hệ thống bài tập đa dạng, liên môn và gắn với thực tiễn: Phát triển bộ bài tập giải bài toán bằng cách lập phương trình, hệ phương trình có tính ứng dụng cao, giúp học sinh phát triển năng lực mô hình hóa và tư duy phản biện. Thời gian: triển khai trong năm học 2023-2024. Chủ thể: Giáo viên Toán và tổ chuyên môn các trường THCS.

3. Áp dụng phương pháp dạy học tích cực: Khuyến khích giáo viên sử dụng dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề, dạy học nhóm và dự án trong giảng dạy chủ đề giải bài toán bằng cách lập phương trình, hệ phương trình nhằm tăng cường sự chủ động và sáng tạo của học sinh. Thời gian: áp dụng ngay từ đầu năm học. Chủ thể: Giáo viên và Ban giám hiệu nhà trường.

4. Tăng cường đánh giá năng lực giải quyết vấn đề: Xây dựng các tiêu chí đánh giá năng lực giải quyết vấn đề trong các bài kiểm tra, giúp học sinh nhận thức rõ hơn về quá trình và kết quả học tập, đồng thời giáo viên có cơ sở điều chỉnh phương pháp dạy học. Thời gian: áp dụng từ học kỳ II năm học 2023-2024. Chủ thể: Giáo viên và tổ chuyên môn.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Giáo viên Toán trung học cơ sở: Nghiên cứu cung cấp các biện pháp và phương pháp dạy học phát triển năng lực giải quyết vấn đề, giúp giáo viên nâng cao hiệu quả giảng dạy và phát triển kỹ năng chuyên môn.

2. Nhà quản lý giáo dục: Các cán bộ quản lý có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách đào tạo, bồi dưỡng giáo viên và phát triển chương trình giảng dạy phù hợp với xu hướng đổi mới giáo dục.

3. Sinh viên sư phạm Toán: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá giúp sinh viên hiểu rõ hơn về lý thuyết và thực tiễn dạy học phát triển năng lực giải quyết vấn đề, chuẩn bị tốt cho công tác giảng dạy tương lai.

4. Nhà nghiên cứu giáo dục: Cung cấp cơ sở lý luận và dữ liệu thực nghiệm để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về phương pháp dạy học tích cực và phát triển năng lực học sinh trong môn Toán.

Câu hỏi thường gặp

1. Năng lực giải quyết vấn đề là gì và tại sao quan trọng trong dạy học Toán?
   Năng lực giải quyết vấn đề là khả năng hiểu và xử lý các tình huống mà giải pháp chưa rõ ràng, đòi hỏi tư duy sáng tạo và vận dụng kiến thức. Nó giúp học sinh phát triển tư duy phản biện và kỹ năng ứng dụng toán học vào thực tế, nâng cao hiệu quả học tập.

2. Phương pháp dạy học nào hiệu quả để phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh?
   Các phương pháp dạy học tích cực như dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề, dạy học nhóm và dạy học theo dự án được đánh giá cao vì kích thích sự chủ động, sáng tạo và hợp tác của học sinh trong quá trình học.

3. Khó khăn lớn nhất của giáo viên khi dạy học phát triển năng lực giải quyết vấn đề là gì?
   Khó khăn chính là việc đổi mới phương pháp dạy học, thiết kế bài tập phù hợp và đầu tư thời gian tìm tòi sáng tạo nội dung giảng dạy, cũng như cần bổ sung kiến thức liên môn để liên kết bài học với thực tiễn.

4. Làm thế nào để học sinh phát triển năng lực giải quyết vấn đề qua chủ đề lập phương trình, hệ phương trình?
   Học sinh được rèn luyện qua các bước: nhận biết và phân tích vấn đề, đề xuất giải pháp, lập kế hoạch và thực hiện giải pháp, đánh giá và phản ánh kết quả. Việc chuyển đổi ngôn ngữ thực tế sang ngôn ngữ toán học giúp phát triển năng lực mô hình hóa và tư duy logic.

5. Làm sao để đánh giá hiệu quả của việc dạy học phát triển năng lực giải quyết vấn đề?
   Có thể sử dụng các bài kiểm tra đánh giá năng lực giải quyết vấn đề, quan sát thái độ và phản ứng của học sinh khi gặp tình huống mới, cũng như đánh giá sự tiến bộ trong kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn qua các hoạt động học tập và dự án.

Kết luận

• Nghiên cứu đã làm rõ vai trò quan trọng của việc phát triển năng lực giải quyết vấn đề trong dạy học môn Toán tại trường trung học cơ sở, đặc biệt qua chủ đề giải bài toán bằng cách lập phương trình và hệ phương trình.
• Kết quả khảo sát cho thấy học sinh còn hạn chế về thái độ tích cực và kỹ năng tự giải quyết vấn đề, trong khi giáo viên gặp nhiều khó khăn trong đổi mới phương pháp dạy học.
• Đề xuất các biện pháp thiết thực như đào tạo giáo viên, xây dựng bài tập thực tiễn, áp dụng phương pháp dạy học tích cực và tăng cường đánh giá năng lực nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy.
• Nghiên cứu có thể được áp dụng trong năm học 2023-2024 tại các trường trung học cơ sở khu vực Đông Anh, Hà Nội, với khả năng mở rộng ra các địa phương khác.
• Khuyến khích các nhà giáo dục, quản lý và sinh viên sư phạm tham khảo để phát triển chương trình và phương pháp dạy học phù hợp, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông.

Hãy bắt đầu áp dụng các biện pháp đổi mới dạy học ngay hôm nay để phát triển toàn diện năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh, góp phần xây dựng nền giáo dục hiện đại và hiệu quả!