Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và cuộc cách mạng công nghệ 4.0, việc phát triển năng lực hợp tác (NLHT) cho học sinh trung học phổ thông (THPT) trở thành yêu cầu cấp thiết nhằm đáp ứng nhu cầu hội nhập quốc tế. Theo khảo sát tại huyện Mỹ Đức, Hà Nội, tỉ lệ học sinh không thích môn Hóa học chiếm khoảng 27,9%, trong khi chỉ có 10,2% học sinh rất thích môn học này. Đồng thời, khả năng làm việc nhóm của học sinh còn hạn chế, với 22,8% không thích làm việc nhóm và 36,9% có kỹ năng làm việc nhóm chưa tốt. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phát triển năng lực hợp tác cho học sinh thông qua dạy học phần nội dung Alcohol trong chương trình Hóa học lớp 11, nhằm nâng cao chất lượng dạy học và phát triển các kỹ năng mềm cần thiết cho học sinh. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 244 học sinh và 25 giáo viên tại các trường THPT Mỹ Đức A, Mỹ Đức B và Hợp Thanh trong năm học 2021-2022. Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc xây dựng các chủ đề dạy học trải nghiệm, thiết kế bộ công cụ đánh giá năng lực hợp tác, góp phần đổi mới phương pháp dạy học Hóa học theo định hướng phát triển năng lực học sinh.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên lý thuyết dạy học phát triển năng lực và mô hình học tập trải nghiệm của David Kolb, trong đó chu trình học tập gồm bốn giai đoạn: kinh nghiệm rời rạc, quan sát có suy tưởng, khái niệm hóa và thử nghiệm tích cực. Năng lực hợp tác được định nghĩa là khả năng tương tác tích cực, phối hợp và chịu trách nhiệm trong nhóm để hoàn thành nhiệm vụ chung. Cấu trúc năng lực hợp tác bao gồm: xác định mục đích và phương thức hợp tác, xác định trách nhiệm cá nhân, nhận biết nhu cầu và khả năng của người hợp tác, tổ chức và thuyết phục người khác, đánh giá hoạt động hợp tác. Ngoài ra, các phương pháp dạy học tích cực như dạy học thí nghiệm, dạy học dự án, dạy học giải quyết vấn đề, dạy học theo nhóm nhỏ và dạy học trải nghiệm được áp dụng để phát triển năng lực hợp tác cho học sinh.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính bao gồm khảo sát 244 học sinh và 25 giáo viên tại các trường THPT trên địa bàn huyện Mỹ Đức, kết hợp với thực nghiệm sư phạm trên 162 học sinh (81 học sinh lớp thực nghiệm và 81 học sinh lớp đối chứng). Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ định nhằm đảm bảo tính đại diện. Phân tích dữ liệu sử dụng các phương pháp thống kê mô tả và phân tích so sánh kết quả trước và sau thực nghiệm. Timeline nghiên cứu kéo dài trong năm học 2021-2022, bao gồm giai đoạn khảo sát thực trạng, xây dựng chủ đề dạy học trải nghiệm, triển khai thực nghiệm sư phạm và đánh giá kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng năng lực hợp tác của học sinh: Khoảng 22,8% học sinh không thích làm việc nhóm, 36,9% có kỹ năng làm việc nhóm chưa tốt, chỉ 8,2% học sinh xác định được cách thức hợp tác phù hợp để giải quyết nhiệm vụ. Kỹ năng giải quyết mâu thuẫn trong nhóm cũng còn hạn chế, với chỉ 12,3% học sinh phát hiện và điều chỉnh mâu thuẫn hiệu quả.

  2. Tầm quan trọng của phát triển năng lực hợp tác: 79,6% học sinh đánh giá việc phát triển NLHT trong dạy học là cần thiết hoặc rất cần thiết. 92% giáo viên nhận thức rõ tầm quan trọng của việc phát triển NLHT cho học sinh.

  3. Khó khăn trong thực hiện phương pháp dạy học phát triển NLHT: 52% giáo viên cho biết việc áp dụng các phương pháp dạy học nhằm phát triển NLHT mất nhiều thời gian; 28% giáo viên chưa nắm rõ nội dung sử dụng các phương pháp này.

  4. Hiệu quả thực nghiệm sư phạm: Sau khi áp dụng hai chủ đề dạy học trải nghiệm “Alcohol với sức khỏe con người” và “Rượu ngon em làm” theo mô hình trải nghiệm Kolb, điểm trung bình các tiêu chí năng lực hợp tác của học sinh tăng lên rõ rệt, với tỉ lệ học sinh đạt mức khá – giỏi tăng từ khoảng 30% lên trên 60%.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát và thực nghiệm cho thấy năng lực hợp tác của học sinh THPT còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong kỹ năng tổ chức nhóm và giải quyết mâu thuẫn. Nguyên nhân chủ yếu do phương pháp dạy học truyền thống chưa tạo điều kiện cho học sinh phát triển kỹ năng này. Việc áp dụng mô hình dạy học trải nghiệm Kolb giúp học sinh chủ động tham gia, trao đổi và phối hợp trong nhóm, từ đó nâng cao hiệu quả học tập và phát triển năng lực hợp tác. So sánh với các nghiên cứu trước đây, kết quả này phù hợp với xu hướng đổi mới giáo dục phổ thông theo hướng phát triển năng lực học sinh. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ đường lũy tích điểm kiểm tra và biểu đồ điểm trung bình các tiêu chí năng lực hợp tác, minh họa sự tiến bộ rõ rệt sau thực nghiệm.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường áp dụng dạy học trải nghiệm: Giáo viên cần tổ chức thường xuyên các hoạt động dạy học trải nghiệm theo mô hình Kolb, tập trung vào các chủ đề gắn liền với thực tiễn như Alcohol và sức khỏe, nhằm phát triển năng lực hợp tác cho học sinh. Thời gian thực hiện nên được phân bổ hợp lý trong từng học kỳ.

  2. Đào tạo nâng cao năng lực cho giáo viên: Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu về phương pháp dạy học phát triển năng lực hợp tác, giúp giáo viên nắm vững kỹ thuật tổ chức hoạt động nhóm, đánh giá năng lực hợp tác và xử lý các tình huống phát sinh trong quá trình dạy học.

  3. Xây dựng bộ công cụ đánh giá năng lực hợp tác: Phát triển và phổ biến bộ tiêu chí, phiếu đánh giá dành cho giáo viên và học sinh để theo dõi, đánh giá chính xác mức độ phát triển năng lực hợp tác, từ đó có biện pháp hỗ trợ phù hợp.

  4. Khuyến khích sự phối hợp giữa nhà trường và gia đình: Tăng cường tuyên truyền, hướng dẫn phụ huynh hỗ trợ học sinh phát triển kỹ năng hợp tác thông qua các hoạt động ngoại khóa, dự án nhóm và giao tiếp trong gia đình.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên Hóa học THPT: Nhận được các phương pháp dạy học tích cực, kế hoạch bài giảng và công cụ đánh giá năng lực hợp tác, giúp nâng cao hiệu quả giảng dạy và phát triển kỹ năng mềm cho học sinh.

  2. Nhà quản lý giáo dục: Có cơ sở khoa học để xây dựng chính sách, chương trình đào tạo và bồi dưỡng giáo viên theo hướng phát triển năng lực học sinh, đặc biệt là năng lực hợp tác.

  3. Nghiên cứu sinh và sinh viên ngành Sư phạm Hóa học: Tham khảo mô hình nghiên cứu, phương pháp thực nghiệm sư phạm và cách xây dựng chủ đề dạy học trải nghiệm phù hợp với chương trình giáo dục phổ thông.

  4. Phụ huynh học sinh: Hiểu rõ tầm quan trọng của năng lực hợp tác trong học tập và cuộc sống, từ đó phối hợp với nhà trường hỗ trợ con em phát triển kỹ năng này hiệu quả.

Câu hỏi thường gặp

  1. Năng lực hợp tác là gì và tại sao quan trọng trong dạy học Hóa học?
    Năng lực hợp tác là khả năng làm việc nhóm hiệu quả, chia sẻ và phối hợp để hoàn thành nhiệm vụ chung. Trong dạy học Hóa học, năng lực này giúp học sinh trao đổi ý kiến, thực hiện thí nghiệm nhóm và giải quyết vấn đề thực tiễn, từ đó nâng cao chất lượng học tập.

  2. Mô hình học tập trải nghiệm của David Kolb được áp dụng như thế nào trong nghiên cứu?
    Mô hình Kolb gồm bốn giai đoạn: kinh nghiệm rời rạc, quan sát có suy tưởng, khái niệm hóa và thử nghiệm tích cực. Nghiên cứu thiết kế các chủ đề dạy học trải nghiệm theo chu trình này để học sinh vừa học kiến thức vừa phát triển kỹ năng hợp tác qua các hoạt động thực tế.

  3. Các khó khăn chính khi áp dụng phương pháp dạy học phát triển năng lực hợp tác là gì?
    Khó khăn gồm mất nhiều thời gian chuẩn bị và tổ chức, giáo viên chưa nắm vững kỹ thuật dạy học tích cực, học sinh chưa quen với hình thức học tập nhóm và giải quyết mâu thuẫn trong nhóm còn hạn chế.

  4. Bộ công cụ đánh giá năng lực hợp tác gồm những gì?
    Bộ công cụ bao gồm phiếu đánh giá mức độ phát triển năng lực hợp tác dành cho giáo viên và học sinh, bảng tiêu chí đánh giá với các mức độ từ 1 đến 3, giúp đánh giá các khía cạnh như đề xuất mục đích hợp tác, phân công nhiệm vụ, tổ chức hoạt động và đánh giá kết quả hợp tác.

  5. Làm thế nào để giáo viên có thể nâng cao hiệu quả dạy học phát triển năng lực hợp tác?
    Giáo viên cần được đào tạo bài bản về phương pháp dạy học tích cực, xây dựng kế hoạch bài giảng chi tiết, sử dụng các công cụ đánh giá phù hợp, đồng thời tạo môi trường học tập thân thiện, khuyến khích học sinh tham gia tích cực và phát huy vai trò của từng thành viên trong nhóm.

Kết luận

  • Năng lực hợp tác là năng lực cốt lõi cần phát triển cho học sinh THPT trong bối cảnh đổi mới giáo dục và hội nhập quốc tế.
  • Thực trạng tại huyện Mỹ Đức cho thấy học sinh còn hạn chế về kỹ năng hợp tác, đặc biệt trong tổ chức nhóm và giải quyết mâu thuẫn.
  • Áp dụng mô hình dạy học trải nghiệm Kolb với các chủ đề liên quan đến Alcohol giúp nâng cao rõ rệt năng lực hợp tác và kết quả học tập của học sinh.
  • Cần có sự hỗ trợ đồng bộ từ giáo viên, nhà trường và gia đình để phát triển năng lực hợp tác một cách hiệu quả và bền vững.
  • Đề xuất tiếp tục mở rộng nghiên cứu và triển khai áp dụng các chủ đề dạy học trải nghiệm trong các môn học khác nhằm phát triển toàn diện năng lực học sinh.

Hành động tiếp theo là tổ chức các khóa bồi dưỡng cho giáo viên, xây dựng thêm bộ công cụ đánh giá và nhân rộng mô hình dạy học trải nghiệm trong các trường THPT. Để nâng cao chất lượng giáo dục, các nhà quản lý và giáo viên cần phối hợp chặt chẽ trong việc đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh.