Nghiên Cứu Đánh Giá Xói Mòn Tiềm Năng Rừng và Đất Lâm Nghiệp Tại Lưu Vực Sơn Diệm, Huyện Hương Sơn, Tỉnh Hà Tĩnh

• Tác giả: Nguyễn Trọng Cương
• Người hướng dẫn: TS. Phùng Văn Khoa
• Trường học: Trường Đại Học Lâm Nghiệp
• Chuyên ngành: Quản Lý Tài Nguyên Rừng
• Đề tài: Đánh Giá Xói Mòn Tiềm Năng Rừng và Đất Lâm Nghiệp Tại Lưu Vực Sơn Diệm, Hà Tĩnh
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2013
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CẢM ƠN
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN NGHIÊN CỨU
• 1.1. Nghiên cứu về xói mòn
• 1.1.1. Một số quan điểm về xói mòn
• 1.1.2. Các dạng xói mòn đất
• 1.1.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến xói mòn đất do mưa
• 1.2. Tổng quan nghiên cứu xói mòn đất trên thế giới và ở Việt Nam
• 1.2.1. Nghiên cứu xói mòn đất trên thế giới
• 2. MỤC TIÊU, ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 2.1. Mục tiêu chung
• 2.2. Mục tiêu cụ thể
• 2.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
• 2.4. Nội dung nghiên cứu
• 2.5. Phương pháp nghiên cứu
• 2.5.1. Phương pháp kế thừa tài liệu
• 2.5.2. Phương pháp điều tra ngoại nghiệp
• 2.5.3. Phương pháp xử lý số liệu nội nghiệp
• 2.5.4. Phương pháp thành lập bản đồ xói mòn tiềm năng lưu vực Sơn Diệm
• 2.6. Đề xuất giải pháp giải thiểu xói mòn tại Lưu vực Sơn Diệm tỉnh Hà Tĩnh
• 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN
• 3.1. Đặc điểm của Lưu vực Sơn Diệm
• 3.1.1. Xác định ranh giới, diện tích và các đặc trưng của lưu vực Sơn Diệm
• 3.1.2. Điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội các xã trong lưu vực Sơn Diệm
• 3.2. Nghiên cứu các chỉ tiêu cấu trúc của thảm thực vật rừng
• 3.2.1. Đặc điểm hiện trạng rừng trong lưu vực Sơn Diệm
• 3.2.1.1. Đặc điểm chiều cao tầng cây cao (H)
• 3.2.1.2. Đặc điểm độ tàn che của tầng cây cao (TC)
• 3.2.1.3. Độ che phủ của cây bụi và thảm tươi (CP)
• 3.2.1.4. Đặc điểm độ che phủ của lớp thảm khô, thảm mục (TM)
• 3.3. Nghiên cứu tính chất của đất, các đặc điểm địa hình và lượng mưa
• 3.3.1. Đặc điểm của độ xốp lớp đất mặt (X)
• 3.3.2. Đặc điểm của độ dốc mặt đất (α)
• 3.3.3. Đặc điểm chỉ số xói mòn do mưa (K)
• 3.4. Nghiên cứu thành lập bản đồ xói mòn tiềm năng Lưu vực Sơn Diệm
• 3.4.1. Thành lập bản đồ xói mòn tiềm năng lưu vực Sơn Diệm
• 3.4.2. Xác định lượng xói mòn tiềm năng cho các trạng thái rừng
• 3.5. Đề xuất giải pháp giải thiểu xói mòn tại lưu vực Sơn Diệm, huyện Hương Sơn, tỉnh Hà Tĩnh
• 4. KẾT LUẬN, TỒN TẠI VÀ KIẾN NGHỊ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Tổng Quan Xói Mòn Rừng và Đất Lâm Nghiệp tại Hà Tĩnh

Xói mòn là một quá trình tự nhiên, nhưng các hoạt động của con người có thể đẩy nhanh đáng kể tốc độ xói mòn, đặc biệt là trong các khu vực nhạy cảm như lưu vực sông. Tại Hà Tĩnh, nơi có địa hình đồi núi phức tạp, xói mòn đất và xói mòn rừng là một vấn đề nghiêm trọng, ảnh hưởng đến năng suất cây trồng, chất lượng nước và sự ổn định của hệ sinh thái. Quá trình xói mòn đất liên quan đến việc các lớp đất, đá bị phá hủy và cuốn trôi đi do tác động của gió, nước, băng, tuyết tan hoặc hoạt động của sinh vật. Xói mòn không chỉ làm mất đi lớp đất màu mỡ mà còn gây ra bồi lắng sông hồ, ảnh hưởng đến giao thông thủy, thủy lợi, thủy điện. Các nghiên cứu chuyên sâu về xói mòn còn hạn chế do thiếu thông tin dự báo lượng đất xói mòn và tiêu chuẩn về thảm thực vật bảo vệ đất.

1.1. Định nghĩa và các dạng xói mòn đất phổ biến

Xói mòn đất được xem xét trên quan điểm là một quá trình động lực, bao gồm sự phá hủy các lớp đất đá, mùn và vận chuyển chúng đi xa dưới tác động của các nhân tố gây xói, như gió, nước, băng, tuyết tan hoặc hoạt động của sinh vật, bao gồm cả các yếu tố nhân sinh. Các dạng xói mòn bao gồm xói mòn do gió, do nước, trọng lực, bão lũ, băng tuyết tan, sinh học và do con người. Tại lưu vực sông Sơn Diệm, xói mòn chủ yếu là do nước, quá trình xói mòn do nước mưa bao gồm phá vỡ kết cấu đất, vận chuyển hạt đất theo dòng chảy, và lắng đọng khi năng lượng không đủ.

1.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến xói mòn đất do mưa

Cường độ xói mòn có quan hệ chặt chẽ với lượng mưa rơi xuống. Quá trình xói mòn do nước mưa xảy ra 3 giai đoạn, bao gồm quá trình phá vỡ kết cấu đất, vận chuyển hạt đất cùng với các chất khác trên bề mặt theo dòng chảy. Các yếu tố chính ảnh hưởng đến xói mòn do mưa bao gồm lượng mưa hàng năm, địa hình (độ dốc, chiều dài sườn dốc), loại đất và tính chất của đất (thành phần cơ giới, khả năng thấm, hàm lượng dinh dưỡng, khả năng kết dính), độ che phủ thực vật và các biện pháp canh tác, bảo tồn đất. Theo McGregor và Mutchler (1978) động năng của mưa bị giảm từ 75 đến 95% do tán cây che phủ.

II. Thách Thức Đánh Giá Xói Mòn tại Lưu Vực Sông Sơn Diệm

Lưu vực sông Sơn Diệm, huyện Hương Sơn, tỉnh Hà Tĩnh, là khu vực đầu nguồn của sông Ngàn Phố. Khu vực này có địa hình phức tạp, độ dốc cao, lượng mưa lớn và tài nguyên thiên nhiên phong phú, tiềm ẩn nhiều nguy cơ xói mòn đất. Tình trạng khai thác tài nguyên rừng thiếu bền vững, diện tích rừng suy giảm nhanh chóng, ảnh hưởng đến môi trường đất và gia tăng xói mòn. Do đó, việc đánh giá xói mòn một cách chính xác và đề xuất các giải pháp giảm thiểu là vô cùng cần thiết. Hiện trạng sử dụng đất và độ che phủ rừng là những yếu tố quan trọng cần xem xét khi đánh giá xói mòn tiềm năng.

2.1. Tác động của mất rừng đến tiềm năng xói mòn đất

Mất rừng làm giảm khả năng che phủ của thảm thực vật, khiến đất dễ bị tác động trực tiếp bởi mưa và dòng chảy. Điều này dẫn đến tăng cường xói mòn bề mặt, rãnh nhỏ và rãnh lớn. Hơn nữa, mất rừng còn làm giảm khả năng giữ nước của đất, làm tăng nguy cơ lũ lụt và xói mòn nghiêm trọng hơn trong mùa mưa. Việc xác định mức độ ảnh hưởng của mất rừng đến xói mòn là rất quan trọng để có các biện pháp quản lý rừng hiệu quả. Cần đánh giá sự thay đổi về độ che phủ, loại hình rừng và tác động của chúng đến lượng xói mòn đất.

2.2. Khó khăn trong đánh giá xói mòn do thiếu dữ liệu địa phương

Một trong những thách thức lớn nhất trong đánh giá xói mòn tại lưu vực sông Sơn Diệm là sự thiếu hụt dữ liệu chi tiết và đáng tin cậy về các yếu tố ảnh hưởng đến xói mòn, như lượng mưa, loại đất, độ dốc địa hình và độ che phủ thực vật. Việc thu thập dữ liệu ngoại nghiệp tốn nhiều thời gian và nguồn lực. Do đó, cần áp dụng các phương pháp đánh giá xói mòn hiệu quả và tiết kiệm chi phí, kết hợp dữ liệu viễn thám và mô hình hóa để ước tính tiềm năng xói mòn.

III. Phương Pháp Đánh Giá Xói Mòn Tiềm Năng Hiệu Quả Nhất

Để đánh giá xói mòn tiềm năng tại lưu vực sông Sơn Diệm, có thể sử dụng nhiều phương pháp khác nhau, từ các phương pháp truyền thống dựa trên quan sát thực địa đến các phương pháp hiện đại sử dụng công nghệ GIS và mô hình hóa. Mỗi phương pháp có ưu nhược điểm riêng, và việc lựa chọn phương pháp phù hợp phụ thuộc vào mục tiêu nghiên cứu, nguồn lực và dữ liệu sẵn có. Các mô hình đánh giá xói mòn như USLE và RUSLE thường được sử dụng rộng rãi. Việc kết hợp nhiều phương pháp và dữ liệu khác nhau sẽ giúp tăng độ chính xác và tin cậy của kết quả đánh giá xói mòn.

3.1. Ứng dụng mô hình USLE RUSLE để đánh giá xói mòn đất

USLE (Universal Soil Loss Equation) và RUSLE (Revised Universal Soil Loss Equation) là các mô hình toán học phổ biến để ước tính lượng đất bị xói mòn trung bình hàng năm trên một diện tích nhất định. Các mô hình này dựa trên các yếu tố như lượng mưa, loại đất, độ dốc địa hình, độ che phủ thực vật và các biện pháp canh tác. RUSLE là phiên bản cải tiến của USLE, với các thuật toán và dữ liệu được cập nhật để tăng độ chính xác và khả năng ứng dụng. Ưu điểm của USLE/RUSLE là đơn giản, dễ sử dụng và yêu cầu ít dữ liệu đầu vào. Tuy nhiên, các mô hình này có một số hạn chế, như không thể mô phỏng các quá trình xói mòn phức tạp và không phù hợp cho các khu vực có địa hình phức tạp.

3.2. Sử dụng GIS và viễn thám trong đánh giá xói mòn tiềm năng

GIS (Geographic Information System) và viễn thám là các công cụ mạnh mẽ để thu thập, xử lý và phân tích dữ liệu không gian liên quan đến xói mòn. Dữ liệu viễn thám, như ảnh vệ tinh và ảnh máy bay, có thể được sử dụng để ước tính độ che phủ thực vật, loại đất và độ dốc địa hình. GIS cho phép tích hợp các dữ liệu khác nhau và tạo ra bản đồ xói mòn tiềm năng, giúp xác định các khu vực có nguy cơ cao và ưu tiên các biện pháp can thiệp. Sự kết hợp giữa GIS và viễn thám cung cấp một phương pháp hiệu quả và tiết kiệm chi phí để đánh giá xói mòn trên quy mô lớn.

IV. Kết Quả Đánh Giá Xói Mòn Thực Trạng tại Sơn Diệm Hà Tĩnh

Nghiên cứu cho thấy, tại Lưu vực Sơn Diệm, có sự khác biệt đáng kể về tiềm năng xói mòn giữa các trạng thái rừng và loại hình sử dụng đất. Các khu vực đất trống, đồi trọc và rừng nghèo có tiềm năng xói mòn cao hơn so với các khu vực rừng giàu và rừng trồng có độ che phủ tốt. Kết quả này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc bảo vệ và phục hồi rừng để giảm thiểu xói mòn. Số liệu cụ thể về lượng đất bị xói mòn ở các trạng thái rừng khác nhau cung cấp cơ sở khoa học cho việc lập kế hoạch quản lý và sử dụng đất bền vững. Cần xác định các vùng ưu tiên cần được bảo vệ và phục hồi để giảm thiểu tác động của xói mòn.

4.1. Xác định các khu vực có tiềm năng xói mòn cao nhất

Dựa trên kết quả đánh giá xói mòn, có thể xác định các khu vực có tiềm năng xói mòn cao nhất, thường là các khu vực có độ dốc lớn, đất dễ bị xói mòn và độ che phủ thực vật thấp. Các khu vực này cần được ưu tiên bảo vệ và phục hồi bằng các biện pháp phù hợp, như trồng rừng, xây dựng các công trình chống xói mòn và áp dụng các biện pháp canh tác bền vững. Cần phân tích chi tiết các yếu tố gây xói mòn tại từng khu vực để lựa chọn các giải pháp hiệu quả nhất.

4.2. Phân tích lượng xói mòn theo trạng thái rừng và loại đất

Việc phân tích lượng xói mòn theo trạng thái rừng và loại đất giúp hiểu rõ hơn về vai trò của từng loại hình sử dụng đất trong việc kiểm soát xói mòn. Các khu vực rừng giàu thường có lượng xói mòn thấp hơn so với các khu vực rừng nghèo hoặc đất trống. Điều này cho thấy tầm quan trọng của việc duy trì và nâng cao chất lượng rừng để giảm thiểu xói mòn. Việc phân tích này cũng giúp xác định các loại đất dễ bị xói mòn và cần được bảo vệ đặc biệt.

V. Biện Pháp Phòng Chống Xói Mòn Hiệu Quả cho Lưu Vực Sơn Diệm

Trên cơ sở kết quả đánh giá xói mòn, cần đề xuất các biện pháp phòng chống xói mòn phù hợp với điều kiện tự nhiên và kinh tế - xã hội của lưu vực sông Sơn Diệm. Các biện pháp phòng chống xói mòn có thể bao gồm các giải pháp kỹ thuật lâm sinh, các biện pháp canh tác bền vững và các biện pháp quản lý đất đai. Việc lựa chọn các biện pháp phòng chống xói mòn cần dựa trên cơ sở khoa học và thực tiễn, đảm bảo tính hiệu quả, bền vững và khả thi. Đồng thời, cần có sự tham gia của cộng đồng địa phương trong quá trình lập kế hoạch và thực hiện các biện pháp phòng chống xói mòn.

5.1. Giải pháp lâm sinh Trồng rừng và phục hồi rừng tự nhiên

Trồng rừng và phục hồi rừng tự nhiên là một trong những biện pháp phòng chống xói mòn hiệu quả nhất. Rừng có khả năng che phủ đất, giảm tác động của mưa và dòng chảy, tăng cường khả năng giữ nước của đất và cải thiện cấu trúc đất. Việc lựa chọn loài cây trồng phù hợp với điều kiện địa phương là rất quan trọng để đảm bảo tính hiệu quả và bền vững của rừng. Cần ưu tiên trồng các loài cây bản địa, có khả năng sinh trưởng tốt và có giá trị kinh tế cao. Bên cạnh đó, cần tăng cường công tác quản lý và bảo vệ rừng tự nhiên để duy trì độ che phủ và chất lượng rừng.

5.2. Các biện pháp canh tác bền vững Nông lâm kết hợp và bảo tồn đất

Nông lâm kết hợp và bảo tồn đất là các biện pháp canh tác bền vững giúp giảm thiểu xói mòn và cải thiện năng suất cây trồng. Nông lâm kết hợp kết hợp trồng cây nông nghiệp và cây lâm nghiệp trên cùng một diện tích, giúp tăng độ che phủ đất và cải thiện cấu trúc đất. Bảo tồn đất bao gồm các biện pháp như trồng cây theo đường đồng mức, xây dựng các công trình chống xói mòn và sử dụng các phương pháp canh tác không cày xới. Cần khuyến khích nông dân áp dụng các biện pháp canh tác bền vững để bảo vệ đất và giảm thiểu xói mòn.

VI. Kết Luận và Hướng Nghiên Cứu Về Xói Mòn Trong Tương Lai

Đánh giá xói mòn tiềm năng là một bước quan trọng trong việc quản lý và sử dụng đất bền vững tại lưu vực sông Sơn Diệm, Hà Tĩnh. Kết quả nghiên cứu cung cấp thông tin hữu ích cho việc lập kế hoạch và thực hiện các biện pháp phòng chống xói mòn hiệu quả. Tuy nhiên, cần tiếp tục nghiên cứu và hoàn thiện các phương pháp đánh giá xói mòn để tăng độ chính xác và khả năng ứng dụng. Các nghiên cứu trong tương lai cần tập trung vào việc xây dựng các mô hình xói mòn phức tạp hơn, kết hợp dữ liệu viễn thám và GIS, và đánh giá hiệu quả của các biện pháp phòng chống xói mòn.

6.1. Tầm quan trọng của quản lý rừng bền vững trong giảm xói mòn

Quản lý rừng bền vững đóng vai trò then chốt trong việc giảm thiểu xói mòn. Việc bảo vệ rừng tự nhiên, phục hồi rừng bị suy thoái và trồng rừng một cách bền vững giúp duy trì độ che phủ thực vật, giảm tác động của mưa và dòng chảy, tăng cường khả năng giữ nước của đất và cải thiện cấu trúc đất. Quản lý rừng bền vững không chỉ giúp giảm thiểu xói mòn mà còn mang lại nhiều lợi ích khác, như bảo tồn đa dạng sinh học, cung cấp các sản phẩm lâm sản và cải thiện đời sống của cộng đồng địa phương.

6.2. Hướng nghiên cứu về biến đổi khí hậu và xói mòn đất

Biến đổi khí hậu có thể làm tăng tần suất và cường độ của các hiện tượng thời tiết cực đoan, như mưa lớn và hạn hán, làm tăng nguy cơ xói mòn đất. Các nghiên cứu trong tương lai cần tập trung vào việc đánh giá tác động của biến đổi khí hậu đến xói mòn và đề xuất các biện pháp phòng chống xói mòn thích ứng với biến đổi khí hậu. Cần xây dựng các mô hình xói mòn có khả năng mô phỏng tác động của biến đổi khí hậu và đánh giá hiệu quả của các biện pháp phòng chống xói mòn trong điều kiện khí hậu thay đổi.

Tổng quan nghiên cứu

Xói mòn đất là một trong những vấn đề môi trường nghiêm trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất đất và sự phát triển bền vững của ngành nông - lâm nghiệp. Tại lưu vực Sơn Diệm, huyện Hương Sơn, tỉnh Hà Tĩnh, với diện tích khoảng 78.938,5 ha, địa hình đồi núi chiếm tới 90% và lượng mưa trung bình năm lên đến khoảng 2.000 mm, tình trạng xói mòn đất diễn ra phức tạp và có xu hướng gia tăng. Quá trình xói mòn không chỉ làm mất đi lớp đất mặt giàu dinh dưỡng mà còn gây ra hiện tượng bồi lắng, ảnh hưởng đến hệ thống thủy lợi và các công trình giao thông trong khu vực.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá lượng xói mòn tiềm năng cho các trạng thái rừng và đất lâm nghiệp trong lưu vực Sơn Diệm, từ đó đề xuất các giải pháp kỹ thuật nhằm giảm thiểu xói mòn đất. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các trạng thái rừng tự nhiên, rừng trồng và đất trống trong lưu vực, với dữ liệu thu thập từ năm 2011 đến 2013. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho công tác quản lý tài nguyên rừng, bảo vệ đất và phát triển bền vững kinh tế - xã hội tại khu vực miền núi có địa hình phức tạp.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về xói mòn đất, trong đó nổi bật là:

• Lý thuyết xói mòn đất do nước mưa: Xói mòn diễn ra qua ba giai đoạn chính gồm phá vỡ kết cấu đất, vận chuyển hạt đất và quá trình bồi lắng khi năng lượng dòng chảy giảm. Các yếu tố ảnh hưởng gồm lượng mưa, độ dốc địa hình, loại đất và độ che phủ thực vật.

• Mô hình phương trình mất đất phổ dụng (USLE): Phương trình này biểu diễn lượng đất mất đi dựa trên các hệ số liên quan đến mưa (R), đất (K), độ dài và độ dốc sườn (L, S), canh tác (C) và biện pháp bảo vệ đất (P).

• Khái niệm cấu trúc thảm thực vật rừng: Bao gồm các chỉ tiêu như chiều cao tầng cây cao (H), độ tàn che (TC), độ che phủ cây bụi và thảm tươi (CP), thảm khô và thảm mục (TM), ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng chống xói mòn của rừng.

Phương pháp nghiên cứu

• Nguồn dữ liệu: Số liệu lượng mưa trung bình tháng năm từ trạm thủy văn Sơn Diệm và các trạm lân cận; bản đồ hiện trạng rừng, bản đồ địa hình tỷ lệ 1/50.000; dữ liệu điều tra kiểm kê rừng từ Viện Sinh thái rừng và Môi trường; số liệu điều tra ngoại nghiệp tại 80 ô tiêu chuẩn (OTC) đại diện cho các trạng thái rừng.

• Phương pháp phân tích: Sử dụng phần mềm GIS (ArcGIS, MapInfo) để xây dựng mô hình số độ cao (DEM), xác định ranh giới lưu vực, tính toán các chỉ số địa hình (độ dốc, hướng dòng chảy), và chồng xếp các bản đồ chuyên đề về thảm thực vật, đất đai để tính toán lượng xói mòn tiềm năng theo công thức của GS.TS Vương Văn Quỳnh.

• Timeline nghiên cứu: Thu thập và xử lý số liệu từ năm 2011 đến 2013, bao gồm khảo sát thực địa, phân tích mẫu đất tại phòng thí nghiệm, xây dựng bản đồ và tính toán lượng xói mòn tiềm năng.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Đặc điểm lưu vực Sơn Diệm: Diện tích lưu vực là 78.938,5 ha, độ dốc trung bình 16,3°, độ cao từ 11 m đến 1.911 m, lượng mưa trung bình năm khoảng 2.000 mm với số ngày mưa trung bình 150-160 ngày/năm.

2. Cấu trúc thảm thực vật: Các trạng thái rừng gồm rừng gỗ tự nhiên giàu, trung bình, nghèo, rừng phục hồi, rừng hỗn giao và rừng trồng. Chiều cao tầng cây cao (H) dao động từ 1 m (rừng trồng mới) đến trên 20 m (rừng giàu tự nhiên). Độ tàn che (TC) và độ che phủ cây bụi (CP) có sự khác biệt rõ rệt giữa các trạng thái, với TC đạt tới 0,9 ở rừng giàu và chỉ khoảng 0,1 ở đất trống.

3. Lượng xói mòn tiềm năng: Lượng xói mòn tiềm năng trung bình toàn lưu vực ước tính khoảng 0,8 mm/năm, tương đương với mức độ xói mòn được coi là an toàn theo tiêu chuẩn bảo vệ đất. Tuy nhiên, các khu vực đất trống và rừng trồng mới có lượng xói mòn tiềm năng cao hơn nhiều, lên tới 2,5 mm/năm, tương đương 150 tấn/ha/năm, trong khi rừng giàu tự nhiên chỉ khoảng 0,1 mm/năm.

4. Ảnh hưởng của các yếu tố: Độ dốc mặt đất (α) và độ xốp đất (X) là hai yếu tố địa hình và đất đai có ảnh hưởng lớn nhất đến cường độ xói mòn. Độ tàn che (TC) và chiều cao tầng cây cao (H) có vai trò giảm thiểu đáng kể lượng đất bị xói mòn, thể hiện qua sự giảm 70-90% lượng xói mòn ở các khu vực có thảm thực vật dày đặc.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy mối quan hệ chặt chẽ giữa cấu trúc thảm thực vật và mức độ xói mòn đất. Các trạng thái rừng giàu và trung bình với chiều cao cây cao và độ tàn che lớn có khả năng bảo vệ đất hiệu quả hơn so với đất trống hoặc rừng trồng mới. Điều này phù hợp với các nghiên cứu trước đây về vai trò của thảm thực vật trong giảm động năng của hạt mưa và hạn chế dòng chảy bề mặt.

Bản đồ xói mòn tiềm năng được xây dựng bằng GIS minh họa rõ ràng sự phân bố không đồng đều của xói mòn trong lưu vực, với các vùng có độ dốc lớn và ít che phủ thực vật là điểm nóng về xói mòn. So sánh với các nghiên cứu tại các lưu vực khác ở miền Trung Việt Nam, mức độ xói mòn tại Sơn Diệm tương đối cao, phản ánh tác động của việc khai thác rừng chưa bền vững và biến đổi sử dụng đất.

Dữ liệu cũng cho thấy việc áp dụng mô hình định lượng theo công thức của GS.TS Vương Văn Quỳnh là phù hợp với điều kiện thực tế tại lưu vực Sơn Diệm, giúp đánh giá chính xác lượng xói mòn tiềm năng theo từng trạng thái rừng và đất lâm nghiệp.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường trồng rừng và phục hồi rừng tự nhiên: Ưu tiên trồng các loài cây bản địa có khả năng phát triển nhanh, tạo độ tàn che cao, nhằm giảm lượng xói mòn tiềm năng xuống dưới 0,8 mm/năm. Thời gian thực hiện trong vòng 3-5 năm, do các cơ quan quản lý rừng và cộng đồng dân cư địa phương phối hợp thực hiện.

2. Áp dụng kỹ thuật trồng rừng theo đường bình độ: Giảm độ dốc thực tế của sườn đồi, hạn chế dòng chảy bề mặt và xói mòn rãnh. Giải pháp này cần được triển khai đồng bộ trong các dự án trồng rừng mới và phục hồi rừng hiện có, với mục tiêu giảm 20-30% lượng đất mất đi trong 2 năm đầu.

3. Bảo vệ và duy trì lớp thảm mục, thảm khô trên mặt đất: Tăng cường giữ lại lớp thảm mục tự nhiên, hạn chế khai thác và đốt bỏ, nhằm tăng độ xốp đất và khả năng giữ nước. Các chủ rừng và người dân cần được tuyên truyền và hướng dẫn kỹ thuật trong vòng 1-2 năm.

4. Xây dựng hệ thống giám sát và cảnh báo xói mòn đất: Sử dụng công nghệ GIS và viễn thám để theo dõi biến động thảm thực vật và mức độ xói mòn, từ đó có biện pháp can thiệp kịp thời. Cơ quan quản lý tài nguyên môi trường cần thiết lập hệ thống này trong vòng 1 năm và duy trì liên tục.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Các nhà quản lý tài nguyên rừng và môi trường: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách bảo vệ đất, quy hoạch sử dụng đất lâm nghiệp phù hợp với điều kiện địa phương.

2. Các nhà nghiên cứu và học viên ngành khoa học lâm nghiệp, quản lý đất đai: Tham khảo phương pháp đánh giá xói mòn tiềm năng kết hợp GIS và viễn thám, áp dụng cho các nghiên cứu tương tự ở vùng núi.

3. Cơ quan phát triển nông - lâm nghiệp và các tổ chức phi chính phủ: Áp dụng các giải pháp kỹ thuật trồng rừng và bảo vệ đất nhằm giảm thiểu xói mòn, nâng cao hiệu quả sử dụng đất.

4. Cộng đồng dân cư và chủ rừng tại các vùng núi: Nắm bắt kiến thức về tác động của xói mòn và vai trò của thảm thực vật, từ đó tham gia tích cực vào công tác bảo vệ rừng và đất đai.

Câu hỏi thường gặp

1. Xói mòn đất tiềm năng là gì và tại sao cần đánh giá?
   Xói mòn đất tiềm năng là lượng đất có thể bị mất đi do tác động của mưa và dòng chảy trên bề mặt đất trong điều kiện không có biện pháp bảo vệ. Đánh giá giúp xác định mức độ nguy hiểm và đề xuất các biện pháp phòng chống phù hợp.

2. Các yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến xói mòn đất tại lưu vực Sơn Diệm?
   Độ dốc mặt đất, độ tàn che của tầng cây cao, chiều cao cây, độ che phủ thảm thực vật và độ xốp đất là những yếu tố chính ảnh hưởng đến cường độ xói mòn.

3. Phương pháp nào được sử dụng để tính toán lượng xói mòn tiềm năng?
   Phương pháp sử dụng công thức định lượng của GS.TS Vương Văn Quỳnh kết hợp với dữ liệu GIS và viễn thám để tính toán lượng xói mòn theo từng trạng thái rừng và đất lâm nghiệp.

4. Giải pháp nào hiệu quả nhất để giảm xói mòn đất trong khu vực nghiên cứu?
   Tăng cường độ che phủ thực vật, đặc biệt là trồng rừng theo đường bình độ và bảo vệ lớp thảm mục, được đánh giá là các giải pháp hiệu quả nhất.

5. Làm thế nào để áp dụng kết quả nghiên cứu vào thực tiễn quản lý rừng?
   Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho việc quy hoạch rừng, xây dựng các chương trình phục hồi rừng và giám sát xói mòn, giúp các cơ quan quản lý đưa ra quyết định chính xác và kịp thời.

Kết luận

• Đã xác định được lượng xói mòn tiềm năng cho các trạng thái rừng và đất lâm nghiệp tại lưu vực Sơn Diệm, với mức độ xói mòn trung bình khoảng 0,8 mm/năm.
• Các trạng thái rừng giàu và có độ tàn che cao có khả năng giảm thiểu xói mòn hiệu quả hơn so với đất trống và rừng trồng mới.
• Độ dốc mặt đất và cấu trúc thảm thực vật là những yếu tố quyết định đến mức độ xói mòn trong khu vực nghiên cứu.
• Đề xuất các giải pháp kỹ thuật trồng rừng theo đường bình độ, bảo vệ thảm mục và xây dựng hệ thống giám sát xói mòn nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực.
• Khuyến nghị các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp kỹ thuật trong vòng 3-5 năm và mở rộng nghiên cứu áp dụng mô hình cho các lưu vực khác có điều kiện tương tự.

Luận văn cung cấp nền tảng khoa học vững chắc cho công tác quản lý tài nguyên rừng và bảo vệ đất tại các vùng núi miền Trung Việt Nam, đồng thời mở ra hướng nghiên cứu ứng dụng công nghệ GIS và viễn thám trong đánh giá xói mòn đất. Các cơ quan quản lý và nhà nghiên cứu được khuyến khích áp dụng kết quả này để nâng cao hiệu quả bảo vệ môi trường và phát triển bền vững.