I. Tổng Quan Vai Trò Rừng Trồng Khu Hệ Chim Thượng Tiến
Việt Nam được biết đến là quốc gia có đa dạng sinh học phong phú. Lớp chim có 828 loài đã được ghi nhận. Nhiều loài chim đặc hữu cư ngụ tại đây. Các nhà khoa học Việt Nam đã phát hiện ra nhiều loài chim mới. Điều này khẳng định tính đa dạng cao của tài nguyên động vật. Diện tích rừng trồng tăng nhanh để đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế. Rừng tự nhiên dần được thay thế bởi rừng trồng. Các nghiên cứu cho thấy vai trò của rừng trồng đối với kinh tế là rất lớn. Vai trò bảo vệ môi trường cũng không thể phủ nhận. Tuy nhiên, vai trò bảo tồn đa dạng sinh học của rừng trồng vẫn chưa được nghiên cứu đầy đủ. Chim là lớp động vật nhạy cảm với sự biến động của sinh cảnh. Tính đa dạng về thành phần loài của lớp chim có quan hệ với chất lượng sinh cảnh. Do vậy, tính đa dạng về thành phần loài chim được coi là một chỉ số đánh giá giá trị bảo tồn đa dạng sinh học của các sinh cảnh.
1.1. Khu Bảo Tồn Thiên Nhiên Thượng Tiến Giới thiệu chung
Khu bảo tồn thiên nhiên Thượng Tiến (Khu BTTN) được thành lập năm 1995. Khu BTTN nằm trên địa phận 2 huyện Lạc Sơn và Kim Bôi, tỉnh Hoà Bình. Tổng diện tích tự nhiên của Khu bảo tồn là 7.308 ha. Theo luận chứng Kinh tế Kỹ thuật (1995), 77 loài chim đã được ghi nhận ở KBTTN. Tuy nhiên, những con số trên đây mới chỉ là kết quả điều tra sơ bộ. Yêu cầu nghiên cứu về khu hệ động vật nói chung và khu hệ chim nói riêng của Khu BTTN Thượng Tiến là rất lớn.
1.2. Mục tiêu nghiên cứu vai trò bảo tồn rừng trồng
Nghiên cứu này nhằm bổ sung các dữ liệu về đa dạng sinh học cho Khu BTTN Thượng Tiến. Mục tiêu là tìm hiểu vai trò bảo tồn chim của một số hệ sinh thái rừng trồng. Từ đó, đề xuất các giải pháp bảo tồn phù hợp. Đề tài tập trung vào đánh giá vai trò bảo tồn của một số loại rừng trồng và tìm hiểu khu hệ chim tại Khu Bảo tồn thiên nhiên Thượng Tiến, Hòa Bình.
II. Thách Thức Mất Môi Trường Sống Ảnh Hưởng Khu Hệ Chim
Trong thời gian gần đây, diện tích rừng trồng đã và đang tăng lên rất nhanh. Mục đích là đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế và phủ xanh đất trống đồi núi trọc. Tại một số nơi, rừng tự nhiên đang dần được thay thế bởi rừng trồng. Chủ trương này là chuyển đổi rừng tự nhiên nghèo kiệt thành rừng trồng của Chính phủ. Hằng năm, diện tích rừng trồng đã tăng lên đáng kể. Theo thống kê của Cục Kiểm lâm, từ năm 2000 đến cuối năm 2008, diện tích rừng trồng trong cả nước đã tăng từ 1.65 triệu ha lên 2.7 triệu ha. Ngay trong các khu bảo tồn và rừng phòng hộ, diện tích rừng trồng cũng tăng lên đáng kể. Các nghiên cứu đã cho thấy vai trò của rừng trồng đối với nền kinh tế là rất lớn và vai trò bảo vệ môi trường là không thể phủ nhận.
2.1. Tác động của rừng trồng đến đa dạng sinh học
Mặc dù vai trò kinh tế và môi trường của rừng trồng được công nhận, vai trò bảo tồn đa dạng sinh học vẫn chưa được nghiên cứu kỹ lưỡng. Chim là lớp động vật nhạy cảm với sự biến động của sinh cảnh. Tính đa dạng về thành phần loài của lớp chim có quan hệ với chất lượng sinh cảnh. Do vậy, tính đa dạng về thành phần loài chim được coi là một chỉ số đánh giá giá trị bảo tồn đa dạng sinh học của các sinh cảnh.
2.2. Nghiên cứu khu hệ chim tại Thượng Tiến Vấn đề còn bỏ ngỏ
Cho đến nay, chưa có một công trình nào nghiên cứu đầy đủ về khu hệ chim của Khu BTTN Thượng Tiến. Theo luận chứng Kinh tế Kỹ thuật (1995), có 77 loài chim đã được ghi nhận trong Khu BTTN. Tuy nhiên, những con số trên đây mới chỉ là kết quả điều tra sơ bộ. Yêu cầu nghiên cứu về khu hệ động vật nói chung và khu hệ chim nói riêng của Khu BTTN Thượng Tiến là rất lớn.
III. Phương Pháp Đánh Giá Đa Dạng Chim Rừng Trồng Thượng Tiến
Nghiên cứu này sử dụng phương pháp điều tra thực địa để đánh giá đa dạng sinh học và khu hệ chim. Các tuyến điều tra được thiết lập trong các sinh cảnh khác nhau. Các sinh cảnh bao gồm rừng trồng Bạch đàn, rừng trồng Keo và rừng tự nhiên. Việc điều tra được thực hiện vào các thời điểm khác nhau trong năm. Mục đích là ghi nhận sự thay đổi về thành phần loài chim theo mùa. Các phương pháp phân tích số liệu được sử dụng để so sánh tính đa dạng giữa các sinh cảnh. Công thức Lincon – Petersen được sử dụng để ước lượng số loài thực tế có mặt ở mỗi sinh cảnh.
3.1. Thiết lập tuyến điều tra và thu thập dữ liệu
Tại mỗi sinh cảnh, 4 tuyến điều tra được thiết lập. Mỗi tuyến có độ dài 2 km. Tại rừng tự nhiên, mỗi tuyến được điều tra 6 lần vào mùa hè (tháng 7 - 9) năm 2009 và 6 lần vào mùa đông (tháng 11 năm 2009- tháng 2 năm2010). Tại rừng Keo và Bạch đàn, mỗi tuyến được điều tra 6 lần vào mùa Hè. Các tuyến được điều tra vào buổi sáng, từ lúc mặt trời mọc đến 11h00. Người điều tra đi dọc theo tuyến và ghi nhận chim qua tiếng kêu và đặc điểm hình thái bằng ống nhòm.
3.2. Phân tích số liệu và đánh giá đa dạng sinh học
Danh lục các loài chim được lập dựa vào hệ thống phân loại của Clement (2005). Danh lục chim ở Khu BTTN Thượng Tiến được lập dựa vào kết quả điều tra trong cả mùa Đông và mùa Hè. Phần so sánh tính đa dạng về thành phần loài chim giữa 3 sinh cảnh chỉ sử dụng kết quả điều tra trong mùa Hè. Công thức Lincon – Petersen được sử dụng để ước lượng số loài thực tế có mặt ở mỗi sinh cảnh.
3.3. Xác định các loài chim ưu tiên bảo tồn
Để xác định những loài ưu tiên cho bảo tồn, chúng tôi dựa vào tài liệu khoa học về tình trạng bảo tồn các loài động vật đang có nguy cơ tuyệt chủng như Sách Đỏ Việt Nam (2007), Danh lục Đỏ của IUCN (2007), Nghị định 32/2006/NĐ-CP và công ước CITES.
IV. Kết Quả Vai Trò Rừng Trồng Keo Bạch Đàn Với Khu Hệ Chim
Nghiên cứu đã đánh giá tính đa dạng về thành phần loài chim tại Khu BTTN Thượng Tiến. Đồng thời, nghiên cứu cũng đánh giá vai trò bảo tồn chim ở rừng trồng Keo và Bạch đàn. Kết quả cho thấy rừng trồng có vai trò nhất định trong việc cung cấp môi trường sống cho một số loài chim. Tuy nhiên, tính đa dạng của khu hệ chim ở rừng trồng thấp hơn so với rừng tự nhiên. Các loài chim thường gặp ở rừng trồng là các loài có khả năng thích nghi cao với môi trường sống bị thay đổi.
4.1. So sánh đa dạng loài chim giữa rừng trồng và rừng tự nhiên
So sánh tính đa dạng về thành phần loài chim giữa rừng Keo, Bạch đàn và rừng tự nhiên cho thấy sự khác biệt rõ rệt. Rừng tự nhiên có số lượng loài chim lớn hơn và thành phần loài đa dạng hơn so với rừng trồng. Điều này cho thấy rừng tự nhiên vẫn là môi trường sống quan trọng nhất đối với khu hệ chim.
4.2. Các loài chim đặc hữu và quý hiếm tại Thượng Tiến
Nghiên cứu đã xác định được một số loài chim đặc hữu và quý hiếm tại Khu BTTN Thượng Tiến. Các loài này cần được ưu tiên bảo tồn. Việc bảo vệ môi trường sống của các loài chim này là rất quan trọng để duy trì đa dạng sinh học của khu vực.
V. Ứng Dụng Quản Lý Rừng Bền Vững Bảo Tồn Khu Hệ Chim
Kết quả nghiên cứu có thể được sử dụng để xây dựng các giải pháp quản lý rừng bền vững. Các giải pháp này cần đảm bảo vai trò bảo tồn đa dạng sinh học của rừng. Việc bảo tồn khu hệ chim cần được tích hợp vào các kế hoạch quản lý rừng. Các biện pháp phục hồi rừng cần được thực hiện để cải thiện chất lượng môi trường sống cho chim.
5.1. Đề xuất các biện pháp bảo tồn khu hệ chim
Nghiên cứu đề xuất một số biện pháp bảo tồn khu hệ chim. Các biện pháp này bao gồm bảo vệ rừng tự nhiên, phục hồi rừng bị suy thoái, quản lý rừng trồng theo hướng thân thiện với môi trường và nâng cao nhận thức cộng đồng về bảo tồn đa dạng sinh học.
5.2. Phát triển du lịch sinh thái gắn với bảo tồn chim
Phát triển du lịch sinh thái có thể tạo nguồn thu cho địa phương. Nguồn thu này có thể được sử dụng để hỗ trợ các hoạt động bảo tồn. Du lịch sinh thái cần được phát triển theo hướng bền vững. Cần tránh các tác động tiêu cực đến môi trường sống của chim.
VI. Tương Lai Nghiên Cứu Sâu Hơn Về Tác Động Rừng Trồng
Cần có thêm các nghiên cứu sâu hơn về tác động của rừng trồng đến khu hệ chim. Các nghiên cứu này cần tập trung vào các khía cạnh như cấu trúc rừng, thành phần loài cây và nguồn thức ăn cho chim. Cần đánh giá hiệu quả của các biện pháp quản lý rừng đối với việc bảo tồn đa dạng sinh học. Cần có sự hợp tác giữa các nhà khoa học, nhà quản lý và cộng đồng địa phương để bảo tồn đa dạng sinh học một cách hiệu quả.
6.1. Nghiên cứu về mối quan hệ giữa rừng và chim
Cần có các nghiên cứu chi tiết về mối quan hệ giữa rừng và chim. Các nghiên cứu này cần tập trung vào các khía cạnh như thức ăn, nơi ở và sinh sản của chim. Cần xác định các yếu tố môi trường quan trọng đối với sự tồn tại của các loài chim.
6.2. Đánh giá tác động của biến đổi khí hậu đến khu hệ chim
Biến đổi khí hậu có thể gây ra những tác động tiêu cực đến khu hệ chim. Cần đánh giá các tác động này và đề xuất các biện pháp thích ứng. Cần có các chương trình giám sát dài hạn để theo dõi sự thay đổi của khu hệ chim.
