Tổng quan nghiên cứu

Xây dựng nông thôn mới (NTM) là một chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước Việt Nam nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống và phát triển bền vững khu vực nông thôn. Theo Quyết định số 491/QĐ-TTg ngày 16/4/2009, Bộ tiêu chí quốc gia về xây dựng NTM gồm 19 tiêu chí, trong đó tiêu chí số 17 về môi trường đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao chất lượng môi trường sống nông thôn. Tại xã Dương Phong, huyện Bạch Thông, tỉnh Bắc Kạn, tính đến cuối năm 2017, xã đã đạt 13/19 tiêu chí NTM, trong đó tiêu chí môi trường vẫn chưa hoàn thành. Thực trạng ô nhiễm môi trường nông thôn, đặc biệt là ô nhiễm đất, nước và chất thải rắn, đang gây ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe và phát triển kinh tế xã hội địa phương.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá hiện trạng môi trường và các yếu tố ảnh hưởng tại xã Dương Phong, đồng thời đánh giá việc thực hiện tiêu chí môi trường trong xây dựng NTM và đề xuất các giải pháp phù hợp để hoàn thành tiêu chí này. Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 9/2018 đến tháng 9/2019, tập trung khảo sát các vấn đề môi trường đất, nước, không khí, chất thải rắn và các hoạt động bảo vệ môi trường tại địa phương.

Ý nghĩa của nghiên cứu không chỉ cung cấp cơ sở khoa học cho việc xây dựng kế hoạch bảo vệ môi trường trong xây dựng NTM tại xã Dương Phong mà còn góp phần nâng cao nhận thức cộng đồng về bảo vệ môi trường, đồng thời làm tiền đề nhân rộng mô hình ra các xã khác trong huyện Bạch Thông. Qua đó, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội bền vững, bảo vệ tài nguyên thiên nhiên và nâng cao chất lượng cuộc sống người dân nông thôn.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Lý thuyết phát triển bền vững nông thôn: Nhấn mạnh sự cân bằng giữa phát triển kinh tế, xã hội và bảo vệ môi trường nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống người dân nông thôn.
  • Mô hình quản lý môi trường nông thôn: Tập trung vào các yếu tố như quản lý chất thải rắn, nước thải, bảo vệ nguồn nước và đất đai, đồng thời nâng cao nhận thức cộng đồng về bảo vệ môi trường.
  • Khái niệm về ô nhiễm và suy thoái môi trường: Ô nhiễm môi trường được hiểu là sự biến đổi các thành phần môi trường không phù hợp với quy chuẩn kỹ thuật, gây ảnh hưởng xấu đến con người và sinh vật; suy thoái môi trường là sự giảm sút chất lượng và số lượng các thành phần môi trường.

Các khái niệm chính bao gồm: môi trường nông thôn, tiêu chí môi trường trong xây dựng NTM, ô nhiễm môi trường đất, nước và không khí, quản lý chất thải rắn, bảo vệ tài nguyên thiên nhiên.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Kết hợp số liệu thứ cấp từ các văn bản pháp luật, báo cáo của UBND xã Dương Phong, các tài liệu khoa học và số liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát thực địa, phỏng vấn 150 hộ dân tại 10 thôn của xã theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên.
  • Phương pháp thu thập số liệu: Sử dụng phiếu điều tra với câu hỏi đóng và mở, kết hợp quan sát thực tế và phỏng vấn chuyên gia tại các cơ quan quản lý địa phương.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phần mềm SPSS và Excel để xử lý số liệu, phân tích thống kê mô tả, biểu đồ và bảng biểu để trình bày kết quả.
  • Timeline nghiên cứu: Thực hiện từ tháng 9/2018 đến tháng 9/2019, bao gồm các giai đoạn thu thập số liệu, xử lý, phân tích và đề xuất giải pháp.

Phương pháp nghiên cứu đảm bảo tính khách quan, khoa học và phù hợp với đặc điểm địa phương, giúp đánh giá toàn diện thực trạng môi trường và hiệu quả thực hiện tiêu chí môi trường trong xây dựng NTM tại xã Dương Phong.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiện trạng sử dụng đất và tài nguyên thiên nhiên: Xã Dương Phong có diện tích tự nhiên 4.889,7 ha, trong đó đất nông nghiệp chiếm 97,18%, đất lâm nghiệp chiếm 84,34%. Đất sản xuất nông nghiệp chủ yếu là đất trồng lúa, ngô và cây công nghiệp. Diện tích rừng sản xuất là 2.970,66 ha, rừng phòng hộ 1.153,49 ha. Tài nguyên nước mặt chủ yếu từ sông Cầu với diện tích mặt nước 59,55 ha. Nước ngầm chưa được khảo sát đầy đủ nhưng được sử dụng hạn chế do địa hình đồi núi.

  2. Chất lượng môi trường đất và nước: Việc sử dụng phân bón hóa học và thuốc bảo vệ thực vật chưa đúng quy trình gây ô nhiễm đất. Nước sinh hoạt chủ yếu lấy từ nguồn nước mặt và giếng khoan, tỷ lệ hộ sử dụng nước sạch hợp vệ sinh đạt khoảng 70%, thấp hơn tiêu chuẩn ≥90% theo Bộ tiêu chí quốc gia. Ô nhiễm nước mặt do chất thải sinh hoạt và hoạt động khai thác cát sỏi chưa được kiểm soát chặt chẽ.

  3. Quản lý chất thải rắn và nước thải: Tỷ lệ thu gom rác thải sinh hoạt chưa đạt 100%, nhiều hộ gia đình vẫn đổ rác thải không đúng nơi quy định. Hệ thống tiêu thoát nước trong thôn, xóm còn hạn chế, gây ngập úng cục bộ vào mùa mưa. Tỷ lệ hộ có nhà tiêu, nhà tắm hợp vệ sinh đạt khoảng 60-70%, chưa đáp ứng yêu cầu tiêu chí môi trường.

  4. Thực hiện tiêu chí môi trường trong xây dựng NTM: Xã Dương Phong đã đạt 13/19 tiêu chí NTM, trong đó tiêu chí môi trường chưa hoàn thành do các chỉ tiêu về nước sạch, xử lý chất thải và vệ sinh môi trường chưa đạt chuẩn. Công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức người dân về bảo vệ môi trường còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả thực hiện tiêu chí.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các vấn đề môi trường tại xã Dương Phong là do điều kiện tự nhiên đồi núi, hạn chế về hạ tầng kỹ thuật và nhận thức của người dân về bảo vệ môi trường còn thấp. So với các nghiên cứu tại các vùng nông thôn khác, tỷ lệ sử dụng nước sạch và thu gom rác thải tại Dương Phong thấp hơn mức trung bình toàn quốc (khoảng 84,5%). Việc quản lý chất thải rắn và nước thải chưa hiệu quả làm gia tăng nguy cơ ô nhiễm môi trường đất và nước, ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện tỷ lệ hộ sử dụng nước sạch, tỷ lệ thu gom rác thải, và bảng so sánh các chỉ tiêu môi trường với tiêu chuẩn Bộ tiêu chí quốc gia. Kết quả nghiên cứu cũng cho thấy sự cần thiết của việc nâng cấp hệ thống hạ tầng vệ sinh môi trường và tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục cộng đồng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao tỷ lệ sử dụng nước sạch hợp vệ sinh: Đầu tư xây dựng và cải tạo hệ thống cấp nước sạch tập trung, phấn đấu đạt ≥90% hộ dân sử dụng nước sạch trong vòng 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: UBND xã phối hợp với ngành tài nguyên môi trường và các nhà tài trợ.

  2. Cải thiện công tác thu gom và xử lý chất thải rắn: Thành lập các điểm thu gom rác thải tập trung, tổ chức thu gom định kỳ, nâng cao tỷ lệ thu gom lên ≥95% trong 1 năm. Chủ thể thực hiện: Ban chỉ đạo xây dựng NTM xã, các tổ vệ sinh môi trường thôn, xóm.

  3. Xây dựng và nâng cấp hệ thống tiêu thoát nước thôn, xóm: Cải tạo hệ thống mương thoát nước, hạn chế ngập úng cục bộ vào mùa mưa, hoàn thành trong 3 năm. Chủ thể thực hiện: UBND xã phối hợp với các phòng ban chuyên môn huyện.

  4. Tăng cường tuyên truyền, nâng cao nhận thức cộng đồng: Tổ chức các lớp tập huấn, hội thảo về bảo vệ môi trường, sử dụng phân bón, thuốc bảo vệ thực vật đúng quy trình, vận động người dân tham gia bảo vệ môi trường. Chủ thể thực hiện: Ban chỉ đạo xây dựng NTM xã, các đoàn thể chính trị xã hội.

  5. Kiểm tra, giám sát và xử lý vi phạm về môi trường: Tăng cường công tác kiểm tra, xử lý nghiêm các hành vi vi phạm về xả thải, đổ rác không đúng quy định, đảm bảo môi trường xanh - sạch - đẹp. Chủ thể thực hiện: UBND xã, lực lượng công an môi trường.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý địa phương và Ban chỉ đạo xây dựng NTM: Sử dụng luận văn làm tài liệu tham khảo để xây dựng kế hoạch, chính sách bảo vệ môi trường phù hợp với điều kiện thực tế địa phương.

  2. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Khoa học Môi trường, Phát triển nông thôn: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, số liệu thực tế và các giải pháp bảo vệ môi trường trong xây dựng NTM.

  3. Các tổ chức phi chính phủ và nhà tài trợ hoạt động trong lĩnh vực phát triển nông thôn và môi trường: Đánh giá thực trạng và đề xuất các dự án hỗ trợ nâng cao chất lượng môi trường nông thôn.

  4. Người dân và cộng đồng địa phương: Nâng cao nhận thức về bảo vệ môi trường, áp dụng các giải pháp thực tiễn trong sinh hoạt và sản xuất để cải thiện môi trường sống.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tiêu chí môi trường trong xây dựng NTM gồm những nội dung chính nào?
    Tiêu chí môi trường (tiêu chí số 17) bao gồm các chỉ tiêu về tỷ lệ hộ sử dụng nước sạch hợp vệ sinh, các cơ sở sản xuất kinh doanh đạt chuẩn môi trường, quản lý chất thải rắn và nước thải, quy hoạch nghĩa trang, và xây dựng cảnh quan môi trường xanh - sạch - đẹp.

  2. Tại sao tỷ lệ sử dụng nước sạch ở xã Dương Phong chưa đạt tiêu chuẩn?
    Nguyên nhân chính là do hệ thống cấp nước sạch chưa được đầu tư đồng bộ, nhiều hộ dân vẫn sử dụng nguồn nước mặt và giếng khoan chưa qua xử lý, cùng với hạn chế về hạ tầng kỹ thuật và kinh phí đầu tư.

  3. Các giải pháp nào giúp cải thiện quản lý chất thải rắn tại nông thôn?
    Giải pháp bao gồm xây dựng điểm thu gom rác thải tập trung, tổ chức thu gom định kỳ, tuyên truyền nâng cao nhận thức người dân, và xử lý nghiêm các hành vi đổ rác không đúng quy định.

  4. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn?
    Luận văn sử dụng phương pháp kết hợp thu thập số liệu thứ cấp và sơ cấp, khảo sát thực địa, phỏng vấn hộ dân và chuyên gia, xử lý số liệu bằng phần mềm SPSS và Excel, phân tích thống kê mô tả và tổng hợp đánh giá.

  5. Ý nghĩa thực tiễn của nghiên cứu đối với địa phương là gì?
    Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng kế hoạch bảo vệ môi trường trong xây dựng NTM, nâng cao nhận thức cộng đồng, góp phần cải thiện môi trường sống và thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội bền vững tại xã Dương Phong.

Kết luận

  • Đánh giá thực trạng môi trường tại xã Dương Phong cho thấy nhiều chỉ tiêu môi trường chưa đạt tiêu chuẩn theo Bộ tiêu chí quốc gia về xây dựng NTM, đặc biệt là tỷ lệ sử dụng nước sạch và quản lý chất thải rắn.
  • Nguyên nhân chủ yếu do hạn chế về hạ tầng kỹ thuật, nhận thức cộng đồng và nguồn lực đầu tư còn thấp.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể như nâng cấp hệ thống cấp nước sạch, cải thiện thu gom xử lý chất thải, xây dựng hệ thống tiêu thoát nước và tăng cường tuyên truyền bảo vệ môi trường.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa khoa học và thực tiễn, làm cơ sở cho các chính sách và kế hoạch phát triển bền vững môi trường nông thôn tại địa phương.
  • Các bước tiếp theo cần triển khai thực hiện các giải pháp đề xuất, đồng thời giám sát, đánh giá hiệu quả để điều chỉnh phù hợp, góp phần hoàn thành tiêu chí môi trường trong xây dựng NTM xã Dương Phong.

Hành động ngay hôm nay để bảo vệ môi trường nông thôn, nâng cao chất lượng cuộc sống và phát triển bền vững cộng đồng!