Đánh giá thực trạng ô nhiễm nước ở thành phố Hồ Chí Minh

Thực trạng ô nhiễm nguồn nước sinh hoạt tại TP.HCM đang ở mức đáng báo động. Các sông ngòi, kênh rạch trong thành phố đang phải đối mặt với tình trạng ô nhiễm nghiêm trọng do nước thải chưa qua xử lý và rác thải nhựa. Nồng độ các chất ô nhiễm như vi nhựa, kim loại nặng vượt quá tiêu chuẩn cho phép, gây ảnh hưởng đến sức khỏe người dân và đa dạng sinh học. Theo nghiên cứu của Huỳnh Phú và cộng sự năm 2021, hàm lượng vi nhựa trong nước mặt sông Sài Gòn – Đồng Nai có thể lên tới 715.124 sợi/m3. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết về các biện pháp xử lý và bảo vệ nguồn nước.

Động vật không xương sống đóng vai trò quan trọng trong việc đánh giá chất lượng nước. Các loài này có độ nhạy cảm cao với các chất ô nhiễm và sự thay đổi của môi trường nước. Thành phần và số lượng của động vật không xương sống trong một khu vực có thể phản ánh mức độ ô nhiễm của nguồn nước đó. Nghiên cứu của Trương Thanh Cảnh và Ngô Thị Trâm Anh (2007) đã sử dụng động vật không xương sống cỡ lớn để đánh giá chất lượng nước trên các kênh chính tại TP.HCM, cho thấy hầu hết đều bị ô nhiễm từ mức trung bình đến cực bẩn.

Nguồn gốc vi nhựa trong hệ thống sông Sài Gòn chủ yếu từ hoạt động xả thải của các khu dân cư, khu công nghiệp và hoạt động nông nghiệp. Vi nhựa được tìm thấy ở khắp mọi nơi trong sông, từ bề mặt nước đến trầm tích đáy sông. Nghiên cứu của Nguyễn Thảo Nguyên và cộng sự (2023) cho thấy, mật độ vi nhựa trung bình tại sông Sài Gòn là 0,80±0,58 mẩu/m3, cho thấy mức độ ô nhiễm đáng báo động. Các biện pháp kiểm soát và xử lý rác thải nhựa tại nguồn là vô cùng quan trọng để giảm thiểu ô nhiễm vi nhựa.

Tác động của vi nhựa đến sinh vật, đặc biệt là động vật không xương sống, đang gây ra những lo ngại lớn. Vi nhựa có thể xâm nhập vào cơ thể động vật không xương sống thông qua đường tiêu hóa, gây ra các tác động tiêu cực đến sức khỏe và sinh sản. Ngoài ra, vi nhựa còn có thể hấp thụ các chất ô nhiễm khác, làm tăng thêm mức độ độc hại. Việc nghiên cứu sâu hơn về tác động của vi nhựa đến sinh vật là cần thiết để đưa ra các biện pháp bảo vệ hệ sinh thái.

Việc phân tích vi nhựa trong nước đòi hỏi các phương pháp và quy trình phức tạp. Các bước cơ bản bao gồm lấy mẫu, xử lý mẫu, phân tách vi nhựa và xác định thành phần hóa học. Các phương pháp phân tích thường được sử dụng bao gồm kính hiển vi, quang phổ hồng ngoại (FTIR) và quang phổ Raman. Kết quả phân tích sẽ cung cấp thông tin về kích thước, hình dạng, số lượng và thành phần của vi nhựa trong mẫu nước.

Việc sử dụng động vật không xương sống làm chỉ thị ô nhiễm có nhiều ưu điểm. Động vật không xương sống có độ nhạy cảm cao với các chất ô nhiễm, dễ thu thập và phân tích. Tuy nhiên, phương pháp này cũng có một số hạn chế, như sự khác biệt về độ nhạy cảm giữa các loài và ảnh hưởng của các yếu tố môi trường khác. Việc lựa chọn các loài động vật không xương sống phù hợp và kết hợp với các phương pháp phân tích khác là cần thiết để đảm bảo tính chính xác của kết quả.

Chỉ số ASPT (Average Score Per Taxon) là một phương pháp đánh giá chất lượng nước dựa trên sự phân bố của các loài động vật không xương sống trong môi trường nước. Chỉ số này được tính bằng cách lấy tổng số điểm chia cho tổng số họ đã tham gia tính điểm BMWP. Đây là điểm số sinh học tương ứng với mức chất lượng nước, nằm trong khoảng từ 1- 10 chỉ số càng thấp độ ô nhiễm càng cao. Các hệ thống kênh chính của thành phố Hồ Chí Minh hầu hết đều chỉ bị ô nhiễm ở mức độ ô nhiễm trung bình đến cực bẩn.

Mức độ ô nhiễm vi nhựa tại các kênh rạch chính ở TP.HCM đang ở mức cao. Các kênh rạch như Nhiêu Lộc - Thị Nghè, Tàu Hủ - Bến Nghé đều bị ô nhiễm nặng nề bởi vi nhựa và các loại rác thải nhựa khác. Theo nghiên cứu của Trương Thanh Cảnh, Ngô Thị Trâm Anh mức độ ô nhiễm kênh Nhiêu Lộc- Thị Nghè có giá trị ASPT rất thấp ở mức 1-3. Các hệ thống kênh Đôi-Tẻ-Tàu Hủ- Bến Nghé, đặc biệt là vị trí C2 tại kênh Tàu Hủ, có giá trị ASPT bằng không, chất lượng nước được xếp vào loại cực kỳ bẩn.

Ô nhiễm kim loại nặng trong nước ngầm cũng là một vấn đề đáng lo ngại tại TP.HCM. Nghiên cứu của Nguyen Viet Ky và cộng sự (2018) cho thấy, nồng độ các kim loại như chì, cadmium và thủy ngân trong nước ngầm đã tăng lên đáng kể trong giai đoạn từ năm 2000 đến năm 2016. Điều này gây ra những nguy cơ tiềm ẩn đối với sức khỏe của người dân sử dụng nước ngầm làm nguồn nước sinh hoạt. Ảnh hưởng và rủi ro gây ra do ô nhiễm Asen cũng rất lớn có thể gây ra các bệnh như dày sừng, tăng sác tố, giảm sắc tố, ung thư da.

Việc nâng cấp hệ thống xử lý nước thải là một giải pháp quan trọng để giảm thiểu ô nhiễm nước. Các công nghệ xử lý nước thải tiên tiến, như công nghệ màng lọc, công nghệ sinh học, có thể loại bỏ hiệu quả các chất ô nhiễm, bao gồm cả vi nhựa. Việc đầu tư vào các hệ thống xử lý nước thải hiện đại là cần thiết để bảo vệ chất lượng nước TP.HCM.

Quản lý rác thải nhựa là một giải pháp quan trọng để giảm thiểu nguồn gốc vi nhựa. Các biện pháp bao gồm giảm thiểu sử dụng nhựa, tái chế nhựa, thu gom và xử lý rác thải nhựa đúng cách. Việc khuyến khích sử dụng các sản phẩm thân thiện với môi trường và tăng cường giáo dục cộng đồng về tác hại của rác thải nhựa cũng là những giải pháp quan trọng.

Cần có thêm nhiều nghiên cứu để hiểu rõ hơn về tác động của vi nhựa đến sức khỏe con người. Các nghiên cứu nên tập trung vào việc xác định cơ chế tác động, đánh giá nguy cơ phơi nhiễm và tìm kiếm các biện pháp phòng ngừa. Việc hợp tác với các tổ chức y tế và các nhà khoa học quốc tế là cần thiết để đạt được những kết quả nghiên cứu có giá trị.

Việc phát triển các mô hình dự báo ô nhiễm nước có thể giúp các nhà quản lý đưa ra các quyết định kịp thời và hiệu quả. Các mô hình nên dựa trên các dữ liệu quan trắc, các yếu tố ảnh hưởng và các kịch bản phát triển kinh tế - xã hội. Các mô hình dự báo có thể giúp xác định các khu vực có nguy cơ ô nhiễm cao và đưa ra các biện pháp phòng ngừa phù hợp.