Đăng Ký, Quản Lý và Sử Dụng Chỉ Dẫn Địa Lý Tại Việt Nam

Việc sử dụng tên địa danh để đặt tên cho sản phẩm có nguồn gốc từ khu vực đó đã xuất hiện từ lâu. Ở châu Âu, từ cuối thế kỷ 19, Pháp là nước tiên phong trong việc xây dựng và bảo hộ Tên gọi xuất xứ hàng hoá (TGXXHH), một loại hình đặc thù của Chỉ dẫn địa lý (CDĐL). Năm 1905, luật đầu tiên liên quan đến lĩnh vực này đã xây dựng các quy định hành chính nhằm xác định các vùng sản xuất nông nghiệp được quyền sử dụng TGXXHH cho sản phẩm. Tuy nhiên, luật này đã không giải quyết được cuộc khủng hoảng trong nông nghiệp do không có quy định về quy trình kỹ thuật, giám sát nội bộ, đặc biệt là ngành trồng và chế biến rượu nho. Từ thất bại này, nước Pháp đã ban hành các luật khác để xác định quyển sử dụng, tính thiết thực và tính ổn định của TGXXHH. Theo tài liệu gốc, từ năm 1990, TGXXHH được phát triển rộng rãi sang các sản phẩm từ sữa và thực phẩm khác như fromage, jambon, hoa quả.

Cùng với quá trình phát triển của việc bảo hộ CDĐL tại mỗi quốc gia, các Điều ước quốc tế về bảo hộ CDĐL đã được ký kết nhằm thống nhất việc bảo hộ CDĐL trong phạm vi quốc tế. Có thể kể đến một số điều ước quốc tế cơ bản có quy định về CDĐL như: Công ước Paris về bảo hộ Sở hữu công nghiệp (SHCN), Thỏa ước Madrid về hạn chế những chỉ dẫn sai lệch về nguồn gốc hàng hóa, Hiệp định Lisbon về bảo hộ TGXXHH và đăng ký quốc tế TGXXHH. Đặc biệt, Hiệp định TRIPs đã hoàn thiện khái niệm CDĐL và tạo cơ sở để các nước thành viên nội luật hóa vào hệ thống pháp luật quốc gia.

Theo quy định của pháp luật Việt Nam, CDĐL được bảo hộ nếu sản phẩm mang CDĐL có chất lượng, danh tiếng hoặc đặc tính đặc thù do điều kiện địa lý tự nhiên, yếu tố con người hoặc kết hợp cả hai yếu tố này tạo nên. Điều kiện địa lý tự nhiên bao gồm các yếu tố như khí hậu, đất đai, nguồn nước. Yếu tố con người bao gồm kỹ năng, kinh nghiệm sản xuất, phương pháp chế biến. Việc chứng minh mối liên hệ giữa sản phẩm và khu vực địa lý là một trong những thách thức lớn nhất trong quá trình đăng ký.

Quy trình đăng ký CDĐL bao gồm các bước sau: nộp đơn đăng ký tại Cục Sở hữu trí tuệ, thẩm định hình thức đơn, công bố đơn hợp lệ, thẩm định nội dung đơn, ra quyết định cấp hoặc từ chối cấp giấy chứng nhận CDĐL. Hồ sơ đăng ký phải bao gồm các tài liệu chứng minh điều kiện bảo hộ, bản đồ khu vực địa lý, quy trình sản xuất và kiểm soát chất lượng sản phẩm. Việc tuân thủ đúng trình tự và thủ tục là yếu tố quan trọng để đơn đăng ký được chấp nhận.

Các chủ thể có quyền quản lý CDĐL bao gồm: cơ quan nhà nước có thẩm quyền (Cục Sở hữu trí tuệ), tổ chức tập thể đại diện cho người sản xuất sản phẩm mang CDĐL, và người sản xuất sản phẩm mang CDĐL. Mỗi chủ thể có vai trò và trách nhiệm riêng trong việc quản lý và bảo vệ CDĐL.

Tổ chức quản lý CDĐL có nhiệm vụ xây dựng và duy trì hệ thống kiểm soát chất lượng sản phẩm, quảng bá và giới thiệu CDĐL, bảo vệ quyền CDĐL trước các hành vi xâm phạm, thu thập và phân tích thông tin thị trường. Tổ chức này có quyền yêu cầu các cơ quan nhà nước can thiệp khi có hành vi xâm phạm quyền CDĐL, thu phí sử dụng CDĐL theo quy định.

Nguyên tắc hoạt động của tổ chức quản lý CDĐL cần đảm bảo tính minh bạch, dân chủ, công khai và tuân thủ pháp luật. Tổ chức cần có quy chế hoạt động rõ ràng, quy định về quyền và nghĩa vụ của các thành viên, cơ chế giải quyết tranh chấp. Việc quản lý phải đảm bảo lợi ích của tất cả các bên liên quan.

Chỉ những tổ chức, cá nhân đáp ứng các điều kiện về quy trình sản xuất, chất lượng sản phẩm và có địa chỉ sản xuất nằm trong khu vực địa lý được bảo hộ mới có quyền sử dụng CDĐL. Điều kiện sử dụng bao gồm tuân thủ quy trình sản xuất, kiểm soát chất lượng sản phẩm, trả phí sử dụng CDĐL (nếu có) và thực hiện các nghĩa vụ khác theo quy định.

Kiểm soát chất lượng sản phẩm mang CDĐL là một quá trình liên tục, bao gồm kiểm soát nguyên liệu đầu vào, kiểm soát quy trình sản xuất, kiểm tra chất lượng sản phẩm trước khi đưa ra thị trường. Hệ thống kiểm soát chất lượng phải được xây dựng bài bản, có quy trình rõ ràng và được thực hiện bởi đội ngũ nhân viên có trình độ chuyên môn.

Số lượng CDĐL được đăng ký còn ít so với tiềm năng thực tế. Quá trình đăng ký còn phức tạp, tốn kém thời gian và chi phí. Nhiều doanh nghiệp và tổ chức chưa nhận thức đầy đủ về tầm quan trọng của việc bảo hộ CDĐL.

Công tác quản lý CDĐL còn chồng chéo, thiếu hiệu quả. Tình trạng xâm phạm quyền CDĐL còn phổ biến. Việc sử dụng CDĐL chưa được gắn kết chặt chẽ với việc xây dựng thương hiệu và phát triển thị trường.

Cần sửa đổi, bổ sung các quy định pháp luật về CDĐL cho phù hợp với thực tiễn. Nâng cao hiệu quả công tác quản lý CDĐL. Tăng cường tuyên truyền, phổ biến pháp luật về CDĐL. Hỗ trợ doanh nghiệp và tổ chức đăng ký và sử dụng CDĐL.

Thương mại hóa CDĐL mang lại cơ hội tăng giá trị sản phẩm, mở rộng thị trường và nâng cao đời sống người sản xuất. Tuy nhiên, cũng đặt ra những thách thức về kiểm soát chất lượng, bảo vệ thương hiệu và cạnh tranh với các sản phẩm giả mạo.

Việc phát triển CDĐL gắn với các sản phẩm OCOP là một hướng đi bền vững, giúp nâng cao chất lượng sản phẩm, xây dựng thương hiệu địa phương và thúc đẩy phát triển kinh tế nông thôn.