Tổng quan nghiên cứu

Vùng châu thổ sông Hồng, với diện tích khoảng 2106 ha, chiếm 7,1% diện tích cả nước, là cái nôi hình thành văn hóa dân tộc Việt Nam với nền văn hóa lúa nước đặc trưng. Đây là vùng đất có lịch sử phát triển lâu đời, chứa đựng nhiều giá trị văn hóa vật chất và tinh thần, trong đó dân ca là một phần không thể thiếu, phản ánh đời sống, tâm hồn và bản sắc của cư dân nơi đây. Tuy nhiên, trong bối cảnh hiện đại, lớp trẻ ngày nay có xu hướng ít quan tâm đến dân ca truyền thống, thay vào đó là các thể loại âm nhạc hiện đại và ngoại lai. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết trong việc bảo tồn và phát huy giá trị dân ca, đặc biệt là trong môi trường giáo dục phổ thông.

Luận văn tập trung nghiên cứu việc dàn dựng một số tiết mục dân ca vùng châu thổ sông Hồng tại Trường Trung học cơ sở Láng Hạ, Quận Đống Đa, Hà Nội, trong giai đoạn từ tháng 8/2015 đến tháng 8/2017. Mục tiêu chính là tìm ra các biện pháp dàn dựng hiệu quả nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Âm nhạc, đồng thời đưa dân ca đến gần hơn với học sinh THCS, góp phần phát triển toàn diện nhân cách và năng lực âm nhạc của các em. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể, đồng thời tạo ra môi trường giáo dục âm nhạc phong phú, hấp dẫn cho học sinh, góp phần phát triển phong trào âm nhạc ngoại khóa tại trường.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về dàn dựng nghệ thuật, giáo dục âm nhạc và phát triển kỹ năng âm nhạc cho học sinh THCS. Hai lý thuyết trọng tâm bao gồm:

  1. Lý thuyết dàn dựng nghệ thuật: Dàn dựng được hiểu là quá trình chuẩn bị, tổ chức và thực hiện các tiết mục nghệ thuật nhằm đạt hiệu quả cao về mặt nghệ thuật và giáo dục. Người dàn dựng cần có khả năng tư duy sáng tạo, kiến thức về nhạc lý, thanh nhạc, kỹ thuật biểu diễn và tổ chức chương trình. Việc dàn dựng bao gồm lựa chọn bài hát, phân công diễn viên, chuẩn bị đạo cụ, trang phục, âm thanh, ánh sáng và bố cục chương trình.

  2. Lý thuyết giáo dục âm nhạc ngoại khóa: Hoạt động âm nhạc ngoại khóa là hình thức tổ chức dạy học ngoài giờ chính khóa, giúp học sinh phát triển kỹ năng, năng lực âm nhạc, đồng thời tạo môi trường giao lưu, rèn luyện kỹ năng mềm và phát triển nhân cách. Hoạt động này bổ trợ cho giáo dục chính khóa, tăng cường hứng thú và khả năng sáng tạo của học sinh.

Các khái niệm chính được làm rõ gồm: dàn dựng, tiết mục, chương trình biểu diễn, hoạt động ngoại khóa âm nhạc, dân ca, vùng dân ca, học sinh THCS, kỹ năng ca hát, kỹ năng nghe nhạc và kỹ năng múa.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp lý thuyết và thực tiễn:

  • Phương pháp lý thuyết: Phân tích, so sánh, tổng hợp các tài liệu, công trình nghiên cứu liên quan đến dân ca vùng châu thổ sông Hồng, dàn dựng chương trình nghệ thuật và giáo dục âm nhạc ngoại khóa.

  • Phương pháp thực tiễn: Nghiên cứu tài liệu, khảo sát thực trạng dàn dựng biểu diễn dân ca tại Trường THCS Láng Hạ, thực nghiệm sư phạm với đối tượng là học sinh lớp 6 đến lớp 9 của trường.

Cỡ mẫu khảo sát gồm 175 học sinh và 19 giáo viên âm nhạc, được lựa chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện nhằm đảm bảo tính đại diện cho thực trạng tại trường. Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp mô tả thống kê, so sánh tỷ lệ phần trăm và đánh giá chất lượng các tiết mục dàn dựng.

Thời gian nghiên cứu kéo dài trong 24 tháng, từ tháng 8/2015 đến tháng 8/2017, đảm bảo thu thập dữ liệu đầy đủ và thực hiện các bước dàn dựng, thực nghiệm, đánh giá kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng dàn dựng dân ca tại Trường THCS Láng Hạ còn hạn chế: Qua khảo sát, chỉ khoảng 30% số tiết mục âm nhạc ngoại khóa tại trường là các tiết mục dân ca vùng châu thổ sông Hồng. Học sinh chưa được tiếp cận đầy đủ với các làn điệu dân ca truyền thống như Quan Họ, Trống Quân, Cò Lả. Điều này dẫn đến việc học sinh thiếu hứng thú và hiểu biết sâu sắc về dân ca.

  2. Dàn dựng tiết mục dân ca giúp phát triển kỹ năng âm nhạc cho học sinh: Sau khi áp dụng các biện pháp dàn dựng, tỷ lệ học sinh thể hiện tốt kỹ năng ca hát tăng từ 45% lên 78%. Khả năng nghe nhạc và cảm thụ âm nhạc cũng được cải thiện rõ rệt, với 70% học sinh đạt mức khá trở lên trong các bài kiểm tra năng lực âm nhạc.

  3. Hoạt động ngoại khóa âm nhạc có vai trò quan trọng trong giáo dục toàn diện: Học sinh tham gia biểu diễn dân ca có sự phát triển tích cực về kỹ năng giao tiếp, tự tin và tinh thần đoàn kết. So sánh với nhóm không tham gia, nhóm học sinh biểu diễn dân ca có tỷ lệ tham gia các hoạt động tập thể cao hơn 25%.

  4. Các biện pháp dàn dựng tiết mục dân ca phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý học sinh THCS: Việc lựa chọn bài hát, phương pháp luyện tập, kết hợp múa minh họa và trang phục truyền thống đã tạo nên sự hấp dẫn, giúp học sinh dễ tiếp thu và yêu thích dân ca hơn. Tỷ lệ học sinh hài lòng với các tiết mục dân ca dàn dựng đạt 85%.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy việc dàn dựng các tiết mục dân ca vùng châu thổ sông Hồng tại trường THCS Láng Hạ không chỉ góp phần bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống mà còn nâng cao chất lượng giáo dục âm nhạc. Việc tăng cường hoạt động ngoại khóa âm nhạc giúp học sinh phát triển kỹ năng ca hát, nghe nhạc và múa, đồng thời hình thành nhân cách và tình cảm yêu quê hương đất nước.

So sánh với các nghiên cứu trước đây, kết quả này phù hợp với nhận định của các công trình về vai trò của dân ca trong giáo dục âm nhạc và phát triển kỹ năng cho học sinh. Việc áp dụng phương pháp dàn dựng chi tiết, sáng tạo và phù hợp với đặc điểm lứa tuổi đã tạo ra hiệu quả tích cực, góp phần khắc phục tình trạng học sinh ít quan tâm đến dân ca truyền thống.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ học sinh đạt kỹ năng ca hát trước và sau khi áp dụng biện pháp dàn dựng, bảng thống kê mức độ hài lòng của học sinh với các tiết mục dân ca, cũng như biểu đồ thể hiện sự gia tăng tỷ lệ tham gia hoạt động ngoại khóa âm nhạc.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường tổ chức các hoạt động ngoại khóa âm nhạc với nội dung dân ca: Nhà trường cần xây dựng kế hoạch tổ chức định kỳ các chương trình biểu diễn dân ca, nhằm nâng cao tỷ lệ học sinh tham gia lên ít nhất 70% trong vòng 1 năm học. Giáo viên âm nhạc phối hợp với Ban Giám hiệu chịu trách nhiệm triển khai.

  2. Đào tạo nâng cao năng lực dàn dựng cho giáo viên âm nhạc: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về kỹ thuật dàn dựng tiết mục dân ca, kỹ năng biểu diễn và phương pháp giảng dạy phù hợp với học sinh THCS. Mục tiêu đạt 100% giáo viên âm nhạc được đào tạo trong 2 năm tới.

  3. Phát triển tài liệu, học liệu về dân ca vùng châu thổ sông Hồng: Biên soạn và cung cấp các tài liệu hướng dẫn dàn dựng tiết mục dân ca, bao gồm bản nhạc, lời ca, video minh họa, giúp giáo viên và học sinh dễ dàng tiếp cận và thực hành. Thực hiện trong vòng 12 tháng.

  4. Khuyến khích sự tham gia của học sinh qua các câu lạc bộ âm nhạc dân ca: Thành lập câu lạc bộ dân ca tại trường để tạo môi trường sinh hoạt, luyện tập và biểu diễn thường xuyên, góp phần phát triển kỹ năng và tình yêu dân ca. Mục tiêu thành lập trong học kỳ tới và duy trì hoạt động liên tục.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên âm nhạc Trung học cơ sở: Nghiên cứu cung cấp phương pháp dàn dựng tiết mục dân ca phù hợp với đặc điểm học sinh THCS, giúp nâng cao chất lượng giảng dạy và tổ chức hoạt động ngoại khóa.

  2. Ban Giám hiệu các trường phổ thông: Tài liệu tham khảo để xây dựng kế hoạch phát triển hoạt động âm nhạc ngoại khóa, bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống trong nhà trường.

  3. Sinh viên ngành Sư phạm Âm nhạc: Học tập các lý thuyết, phương pháp thực tiễn về dàn dựng chương trình nghệ thuật và giáo dục âm nhạc, chuẩn bị kỹ năng nghề nghiệp.

  4. Nhà nghiên cứu văn hóa dân gian và âm nhạc truyền thống: Cung cấp dữ liệu thực nghiệm về dân ca vùng châu thổ sông Hồng, góp phần nghiên cứu và bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần đưa dân ca vào hoạt động ngoại khóa âm nhạc ở trường THCS?
    Dân ca giúp học sinh phát triển kỹ năng âm nhạc, hiểu biết văn hóa truyền thống và hình thành nhân cách. Hoạt động ngoại khóa tạo môi trường thực hành, tăng hứng thú học tập và phát triển toàn diện.

  2. Phương pháp dàn dựng tiết mục dân ca hiệu quả là gì?
    Phương pháp bao gồm lựa chọn bài hát phù hợp, luyện tập kỹ thuật ca hát, kết hợp múa minh họa, trang phục truyền thống và tổ chức biểu diễn có kế hoạch rõ ràng, sáng tạo và phù hợp với tâm sinh lý học sinh.

  3. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả của việc dàn dựng dân ca?
    Có thể đánh giá qua tỷ lệ học sinh tham gia, mức độ hoàn thiện kỹ năng ca hát, sự hài lòng của học sinh và giáo viên, cũng như sự phát triển kỹ năng mềm và tinh thần đoàn kết trong nhóm biểu diễn.

  4. Có những khó khăn nào khi dàn dựng tiết mục dân ca tại trường THCS?
    Khó khăn gồm hạn chế về cơ sở vật chất, thiếu tài liệu học liệu, năng lực dàn dựng của giáo viên chưa đồng đều, và sự ít quan tâm của học sinh do ảnh hưởng của văn hóa hiện đại.

  5. Làm sao để duy trì và phát triển phong trào dân ca trong trường học?
    Cần có sự hỗ trợ từ nhà trường, đào tạo giáo viên, xây dựng câu lạc bộ âm nhạc, tổ chức các chương trình biểu diễn thường xuyên và kết hợp với các hoạt động văn hóa cộng đồng để tạo môi trường bền vững.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn về dàn dựng tiết mục dân ca vùng châu thổ sông Hồng trong hoạt động ngoại khóa âm nhạc tại Trường THCS Láng Hạ.
  • Nghiên cứu chỉ ra các biện pháp dàn dựng phù hợp giúp nâng cao kỹ năng âm nhạc và phát triển nhân cách học sinh THCS.
  • Kết quả thực nghiệm cho thấy sự cải thiện rõ rệt về kỹ năng ca hát, nghe nhạc và sự hài lòng của học sinh với các tiết mục dân ca.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm tăng cường hoạt động ngoại khóa âm nhạc, đào tạo giáo viên và phát triển tài liệu học liệu.
  • Khuyến khích các trường phổ thông và nhà nghiên cứu tiếp tục ứng dụng và phát triển nghiên cứu nhằm bảo tồn và phát huy giá trị dân ca truyền thống trong giáo dục hiện đại.

Hành động tiếp theo là triển khai các giải pháp đề xuất, tổ chức tập huấn cho giáo viên và xây dựng câu lạc bộ dân ca tại trường để duy trì phong trào âm nhạc ngoại khóa bền vững. Đề nghị các nhà quản lý giáo dục và giáo viên quan tâm áp dụng kết quả nghiên cứu nhằm nâng cao chất lượng giáo dục âm nhạc và bảo tồn văn hóa dân tộc.