Nghiên cứu đặc điểm lâm học rừng mưa nhiệt đới phục hồi tại Mã Đà, Đồng Nai

• Tác giả: Lê Hồng Việt
• Người hướng dẫn: PGS. Phạm Xuân Hoàn
• Trường học: Trường Đại Học Lâm Nghiệp
• Chuyên ngành: Lâm Học
• Đề tài: Nghiên cứu đặc điểm lâm học của kiểu rừng kín thường xanh mưa ẩm nhiệt đới phục hồi ở khu vực Mã Đà, tỉnh Đồng Nai
• Loại tài liệu: Luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2012
• Địa điểm: Đồng Nai

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• MỘT SỐ KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT DÙNG TRONG ĐỀ TÀI
• DANH MỤC CÁC BẢNG
• DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ
• ĐẶT VẤN ĐỀ
• 1. Chương 1: TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
• 1.1. Trên thế giới
• 1.2. Nghiên cứu về cấu trúc rừng
• 1.3. Nghiên cứu về tái sinh rừng
• 1.4. Một số nghiên cứu về rừng phục hồi ở Việt Nam
• 1.5. Những nghiên cứu về rừng ở khu vực Mã Đà
• 2. Chương 2: MỤC TIÊU, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 2.1. Mục tiêu nghiên cứu
• 2.1.1. Mục tiêu tổng quát
• 2.1.2. Mục tiêu cụ thể
• 2.2. Nội dung nghiên cứu
• 2.2.1. Đặc điểm lâm học của rừng giàu
• 2.2.1.1. Cấu trúc tầng cây cao: Tổ thành, mật độ, độ tàn che, tầng thứ
• 2.2.1.2. Nghiên cứu kết cấu G, M theo D1. Một số quy luật kết cấu lâm phần: Phân bố N/D, N/H…
• 2.2.1.3. Đặc điểm tái sinh: Tổ thành cây tái sinh, phân bố cây tái sinh, mật độ và chất lượng tái sinh
• 2.2.1.4. Tính đa dạng sinh học của quần xã
• 2.2.2. Đặc điểm lâm học của rừng trung bình
• 2.2.2.1. Cấu trúc tầng cây cao: Tổ thành, mật độ, độ tàn che, tầng thứ…
• 2.2.2.2. Nghiên cứu kết cấu G, M theo D1. Một số quy luật kết cấu lâm phần: Phân bố N/D, N/H…
• 2.2.2.3. Đặc điểm tái sinh: Tổ thành cây tái sinh, phân bố cây tái sinh, mật độ và chất lượng tái sinh
• 2.2.2.4. Tính đa dạng sinh học của quần xã
• 2.2.3. Đặc điểm lâm học của rừng nghèo
• 2.2.3.1. Cấu trúc tầng cây cao: Tổ thành, mật độ, độ tàn che, tầng thứ…
• 2.2.3.2. Nghiên cứu kết cấu G, M theo D1. Một số quy luật kết cấu lâm phần: Phân bố N/D, N/H…
• 2.2.3.3. Đặc điểm tái sinh: Tổ thành cây tái sinh, phân bố cây tái sinh, mật độ và chất lượng tái sinh
• 2.2.3.4. Tính đa dạng sinh học của quần xã
• 2.2.4. Đề xuất một số giải pháp phục hồi và phát triển rừng
• 2.3. Phương pháp nghiên cứu
• 2.3.1. Kế thừa tài liệu thứ cấp
• 2.3.2. Điều tra ngoại nghiệp
• 2.3.2.1. Thu thập những đặc trưng lâm học của 3 trạng thái rừng
• 2.3.3. Phương pháp xử lý số liệu
• 2.3.3.1. Xác định những đặc trưng lâm phần. Xác định tổ thành và vai trò của các loài cây trong quần xã
• 2.3.3.2. Xác định quy luật kết cấu và cấu trúc rừng
• 2.3.3.3. Nghiên cứu tái sinh rừng
• 2.3.3.4. Xác định sự tương đồng về thành phần loài giữa 3 trạng thái rừng
• 2.3.3.5. Xác định tính đa dạng sinh học của quần xã
• 2.3.4. Công cụ tính toán
• 3. Chương 3: ĐẶC ĐIỂM CƠ BẢN CỦA KHU VỰC NGHIÊN CỨU
• 3.1. Quá trình hình thành xã Mã Đà
• 3.2. Đặc điểm điều kiện tự nhiên
• 3.2.1. Vị trí địa lý
• 3.2.2. Khí hậu, thủy văn
• 3.3. Kinh tế - xã hội
• 3.4. Đặc điểm tài nguyên rừng
• 4. Chương 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN
• 4.1. Đặc điểm lâm học của trạng thái rừng giàu
• 4.1.1. Thành phần và vai trò của các loài cây gỗ
• 4.1.2. Cấu trúc của của một số nhân tố điều tra lâm phần trạng thái rừng giàu
• 4.1.2.1. Cấu trúc đường kính thân cây
• 4.1.2.2. Cấu trúc chiều cao thân cây của trạng thái rừng giàu
• 4.2. Đặc điểm lâm học của trạng thái rừng trung bình
• 4.2.1. Thành phần và vai trò của các loài cây gỗ
• 4.2.2. Cấu trúc một số nhân tố điều tra lâm phần của trạng thái rừng trung bình
• 4.2.2.1. Cấu trúc đường kính thân cây của trạng thái rừng trung bình
• 4.2.2.2. Cấu trúc chiều cao thân cây của trạng thái rừng trung bình
• 4.3. Đặc điểm lâm học của trạng thái rừng nghèo
• 4.3.1. Thành phần và vai trò của các loài cây gỗ
• 4.3.2. Cấu trúc của một số nhân tố điều tra lâm phần trạng thái rừng nghèo
• 4.3.2.1. Cấu trúc đường kính thân cây của trạng thái rừng nghèo
• 4.3.2.2. Cấu trúc chiều cao thân cây của trạng thái rừng nghèo
• 4.4. Đặc điểm tái sinh rừng
• 4.4.1. Đặc điểm tái sinh của trạng thái rừng giàu
• 4.4.2. Đặc điểm tái sinh của trạng thái rừng trung bình
• 4.4.3. Đặc điểm tái sinh của trạng thái rừng nghèo
• 4.5. Tính đa dạng loài cây gỗ của các trạng thái rừng tại khu vực nghiên cứu
• 4.5.1. Tính đa dạng loài tầng cây cao
• 4.5.2. Tính đa dạng cây tái sinh của ba trạng thái rừng giàu, rừng trung bình, rừng nghèo
• 4.6. Sự tương đồng về thành phần loài tầng cây cao
• 4.7. Sự tương đồng về thành phần loài cây tái sinh
• 4.8. Sự tương đồng giữa thành phần loài ở tầng cây cao và lớp cây tái sinh
• 4.9. Đề xuất một số giải pháp phục hồi và phát triển rừng
• 4.9.1. Giải pháp về quản lý bảo vệ
• 4.9.2. Một số giải pháp lâm sinh
• KẾT LUẬN TỒN TẠI VÀ KIẾN NGHỊ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO CHÍNH
• PHẦN PHỤ LỤC

I. Tổng quan đặc điểm lâm học rừng phục hồi Mã Đà Đồng Nai

Nghiên cứu về đặc điểm lâm học của rừng phục hồi tại Mã Đà, Đồng Nai mang ý nghĩa khoa học và thực tiễn to lớn. Rừng tại đây là một phần quan trọng của Khu dự trữ sinh quyển Đồng Nai, một hệ sinh thái rừng Mã Đà đa dạng với chức năng cung cấp lâm sản, phòng hộ và duy trì cân bằng sinh thái. Tuy nhiên, dưới tác động của con người như khai thác gỗ và canh tác, cấu trúc rừng tự nhiên đã bị thay đổi đáng kể. Quá trình phục hồi sinh thái diễn ra sau đó tạo nên các trạng thái rừng thứ sinh với những đặc điểm riêng biệt. Việc tìm hiểu các quy luật về thành phần loài cây, mật độ, cấu trúc tầng tán và khả năng tái sinh tự nhiên là cơ sở khoa học thiết yếu để đánh giá hiệu quả phục hồi. Nghiên cứu này tập trung vào kiểu rừng kín thường xanh mưa ẩm nhiệt đới, một hệ sinh thái phức tạp với sự tham gia của nhiều họ thực vật, đặc biệt là các loài cây gỗ lớn thuộc họ Sao - Dầu (Dipterocarpaceae). Mục tiêu là xác định các đặc trưng lâm học cơ bản, từ đó đề xuất các giải pháp phục hồi rừng hiệu quả, góp phần vào công tác bảo tồn đa dạng sinh học và phát triển bền vững tài nguyên rừng trong khu vực. Phân tích sâu về diễn thế thứ sinh giúp làm rõ con đường phục hồi của rừng, từ trạng thái nghèo kiệt đến trạng thái giàu và ổn định hơn, cung cấp dữ liệu quan trọng cho các nhà quản lý và khoa học lâm nghiệp.

1.1. Vị thế chiến lược của hệ sinh thái rừng Mã Đà

Khu vực Mã Đà, thuộc huyện Vĩnh Cửu, tỉnh Đồng Nai, có vị trí địa lý đặc biệt, là vùng chuyển tiếp từ cao nguyên xuống đồng bằng. Theo tài liệu của Khu bảo tồn thiên nhiên - Văn hóa Đồng Nai (2010), hệ thực vật rừng tại đây rất phong phú, với khoảng 900 loài cây gỗ. Kiểu rừng kín thường xanh mưa ẩm nhiệt đới chiếm diện tích lớn, đóng vai trò là lá phổi xanh, điều tiết nguồn nước cho hồ Trị An và duy trì sự ổn định của Khu dự trữ sinh quyển Đồng Nai. Hệ sinh thái rừng Mã Đà không chỉ có giá trị về đa dạng sinh học mà còn gắn liền với lịch sử, văn hóa và an ninh quốc phòng. Việc nghiên cứu các đặc điểm lâm học tại đây không chỉ phục vụ mục tiêu khoa học mà còn cung cấp luận cứ cho việc hoạch định chính sách quản lý và bảo vệ rừng một cách bền vững.

1.2. Mục tiêu nghiên cứu lâm học trong quá trình phục hồi

Mục tiêu tổng quát của nghiên cứu là xác định các đặc điểm lâm học cơ bản của kiểu rừng phục hồi sau khai thác tại Mã Đà. Cụ thể, nghiên cứu tập trung vào việc đánh giá cấu trúc rừng, tổ thành loài, và đặc điểm tái sinh tự nhiên ở các trạng thái rừng khác nhau (giàu, trung bình, nghèo). Kết quả nghiên cứu nhằm làm rõ quá trình diễn thế sinh thái đang diễn ra, đánh giá mức độ tương đồng giữa thành phần cây mẹ và lớp cây con. Từ đó, đề xuất các giải pháp phục hồi rừng mang tính khoa học, như khoanh nuôi xúc tiến tái sinh, trồng bổ sung các loài cây bản địa có giá trị, nhằm đẩy nhanh quá trình phục hồi và nâng cao giá trị của hệ sinh thái.

II. Thách thức trong phục hồi sinh thái rừng Mã Đà sau tác động

Quá trình phục hồi sinh thái tại rừng Mã Đà đối mặt với nhiều thách thức, chủ yếu xuất phát từ di sản của các tác động của con người trong quá khứ. Hoạt động khai thác gỗ không bền vững và canh tác nương rẫy đã làm thay đổi sâu sắc cấu trúc rừng nguyên sinh. Sự thay đổi này không chỉ làm giảm mật độ cây gỗ và sinh khối rừng, mà còn phá vỡ cấu trúc tầng tán, tạo điều kiện cho các loài cây bụi, dây leo và cây tiên phong ưa sáng phát triển mạnh, cạnh tranh với các loài cây gỗ lớn bản địa. Quá trình diễn thế thứ sinh diễn ra tự nhiên nhưng thường chậm và không phải lúc nào cũng theo hướng tích cực. Một trong những thách thức lớn nhất là sự suy giảm nguồn giống của các loài cây gỗ quý hiếm, ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng tái sinh tự nhiên và làm nghèo đi đa dạng sinh học. Bên cạnh đó, đặc tính đất rừng cũng có thể bị thay đổi do xói mòn, rửa trôi sau khi lớp thảm thực vật che phủ bị mất đi. Việc hiểu rõ những thách thức này là bước đầu tiên để xây dựng các giải pháp phục hồi rừng phù hợp, giúp hệ sinh thái vượt qua giai đoạn khó khăn và tiến tới trạng thái ổn định hơn, đảm bảo mục tiêu bảo tồn đa dạng sinh học lâu dài.

2.1. Tác động của con người đến cấu trúc rừng tự nhiên

Trước đây, rừng Mã Đà là một khu rừng giàu tài nguyên với nhiều loài cây gỗ lớn có giá trị kinh tế cao. Tuy nhiên, việc khai thác quá mức đã làm suy giảm nghiêm trọng trữ lượng gỗ. Các phương thức khai thác thiếu chọn lọc đã làm xáo trộn cấu trúc tầng tán, làm thay đổi môi trường vi khí hậu dưới tán rừng. Theo nghiên cứu của nhiều tác giả, khi độ tàn che của rừng giảm, ánh sáng và nhiệt độ tăng lên, tạo điều kiện cho các loài cây ưa sáng phát triển lấn át. Điều này dẫn đến sự thay đổi trong tổ thành loài, nơi các loài cây gỗ climax đặc trưng cho rừng nguyên sinh dần bị thay thế bởi các loài cây tiên phong hoặc các loài có giá trị kinh tế thấp hơn. Đây là một rào cản lớn cho quá trình phục hồi sinh thái theo hướng trở về trạng thái nguyên bản.

2.2. Quá trình diễn thế thứ sinh và thách thức bảo tồn

Sau khi bị tác động, rừng bước vào giai đoạn diễn thế thứ sinh. Đây là một quá trình tự nhiên nhưng phức tạp. Thách thức chính trong giai đoạn này là đảm bảo quá trình diễn thế đi theo hướng tích cực, tức là phục hồi lại được cấu trúc rừng và đa dạng sinh học vốn có. Nếu không có sự can thiệp hợp lý, rừng có thể bị đình trệ ở giai đoạn cây bụi, trảng cỏ hoặc phát triển thành rừng thứ sinh nghèo kiệt với tổ thành loài đơn giản. Công tác bảo tồn đa dạng sinh học trong giai đoạn này đòi hỏi phải giám sát chặt chẽ quá trình tái sinh tự nhiên, xác định các loài cây đang gặp khó khăn trong việc tái sinh và áp dụng các biện pháp hỗ trợ kịp thời. Việc bảo vệ nguồn hạt giống còn sót lại và các cây mẹ là yếu tố sống còn cho sự thành công của phục hồi sinh thái.

III. Phương pháp nghiên cứu cấu trúc rừng và diễn thế sinh thái

Để đánh giá chính xác các đặc điểm lâm học của rừng phục hồi Mã Đà, một phương pháp nghiên cứu khoa học và hệ thống đã được áp dụng. Cốt lõi của phương pháp là việc thiết lập các ô tiêu chuẩn (OTC) điển hình, tạm thời tại ba trạng thái rừng khác nhau: rừng giàu, rừng trung bình và rừng nghèo. Việc phân chia này dựa trên các tiêu chí về trữ lượng và cấu trúc rừng theo quy định của ngành lâm nghiệp. Trong mỗi ô tiêu chuẩn, các chỉ tiêu lâm học quan trọng được thu thập một cách tỉ mỉ. Các chỉ số này bao gồm thành phần loài cây, mật độ cây gỗ (N/ha), đường kính ngang ngực (D1.3), chiều cao vút ngọn (Hvn), và độ tàn che. Đối với lớp cây tái sinh, các ô dạng bản (ODB) được lập để thống kê mật độ, thành phần loài và đánh giá chất lượng cây con. Dữ liệu sau khi thu thập được xử lý bằng các công cụ thống kê toán học và phần mềm chuyên dụng như Statgraphics. Các chỉ số quan trọng như chỉ số giá trị quan trọng của loài (IV%) được tính toán để xác định vai trò của từng loài trong quần xã. Ngoài ra, các chỉ số về đa dạng sinh học (Shannon-Weiner, Pielou, Margalef) và hệ số tương đồng (Sorensen) cũng được sử dụng để so sánh giữa các trạng thái rừng và đánh giá quá trình diễn thế sinh thái.

3.1. Kỹ thuật điều tra ngoại nghiệp và thu thập số liệu lâm học

Công tác điều tra ngoại nghiệp là nền tảng của nghiên cứu. Các ô tiêu chuẩn với diện tích 2000 m2 (40x50m) được lựa chọn để đại diện cho từng trạng thái rừng. Bên trong mỗi OTC, tất cả các cây gỗ có đường kính D1.3 ≥ 10 cm đều được định danh loài, đo đếm các chỉ số sinh trưởng. Việc đo đạc được thực hiện bằng các dụng cụ chuyên ngành như thước kẹp kính, thước đo cao Blume-Leisse để đảm bảo độ chính xác. Để nghiên cứu tái sinh tự nhiên, 5 ô dạng bản (5x5m) được bố trí một cách hệ thống trong mỗi OTC. Tại đây, tất cả cây con được thống kê về loài, chiều cao và phẩm chất (tốt, trung bình, xấu). Phương pháp này cho phép thu thập một bộ dữ liệu toàn diện, phản ánh cả cấu trúc tầng cây gỗ lớn và tiềm năng phục hồi của rừng.

3.2. Công cụ phân tích tổ thành loài và đa dạng sinh học

Dữ liệu thô từ thực địa được tổng hợp và xử lý để tính toán các đặc trưng lâm phần như mật độ cây gỗ, tiết diện ngang (G), và sinh khối rừng (trữ lượng M). Để xác định vai trò của các loài, chỉ số IV% (Important Value Index) được tính toán, dựa trên mật độ tương đối, tiết diện ngang tương đối và thể tích tương đối. Những loài có IV% ≥ 5% được xem là loài ưu thế. Để đánh giá đa dạng sinh học, các chỉ số như Shannon-Weiner (H'), Pielou (J'), và Margalef (d) được áp dụng. Các chỉ số này giúp lượng hóa mức độ phong phú và đồng đều của các loài trong quần xã. Hệ số tương đồng Sorensen (K) được dùng để so sánh tổ thành loài giữa các trạng thái rừng khác nhau, cũng như giữa tầng cây mẹ và lớp cây tái sinh, qua đó làm sáng tỏ chiều hướng của diễn thế sinh thái.

IV. Phân tích chi tiết đặc điểm lâm học của trạng thái rừng giàu

Trạng thái rừng giàu tại khu vực Mã Đà là kết quả của một quá trình phục hồi sinh thái tương đối thành công, đạt trữ lượng cây đứng trên 200m3/ha. Phân tích các đặc điểm lâm học của trạng thái này cho thấy những dấu hiệu tích cực về cả cấu trúc rừng và thành phần loài cây. Dữ liệu từ các ô tiêu chuẩn cho thấy mật độ trung bình đạt khoảng 922 cây/ha, với trữ lượng bình quân là 317,5 m3/ha. Độ tàn che của rừng khá cao, trung bình 0,8, tạo ra môi trường dưới tán thuận lợi cho quá trình tái sinh tự nhiên của nhiều loài cây chịu bóng. Về tổ thành loài, trạng thái rừng giàu thể hiện sự đa dạng cao với 72 loài cây gỗ (D1.3 ≥ 10 cm) thuộc 30 họ thực vật. Trong đó, các họ ưu thế bao gồm họ Sao - Dầu (Dipterocarpaceae), họ Thị (Ebenaceae), và họ Bồ hòn (Sapindaceae). Sự chiếm ưu thế của họ Sao - Dầu, với các loài đặc trưng như Chò chai (Schorea vulgaris), Dầu rái (Dipterocarpus alatus), là một chỉ báo quan trọng cho thấy rừng đang phục hồi theo hướng gần với cấu trúc của rừng nguyên sinh nhiệt đới. Sự hiện diện của các loài cây gỗ lớn và quý hiếm như Gõ đỏ (Afzelia xylocarpa) cũng khẳng định giá trị bảo tồn đa dạng sinh học của trạng thái rừng này.

4.1. Phân tích thành phần loài cây gỗ và vai trò các họ ưu thế

Kết quả phân tích chỉ số giá trị quan trọng (IV%) cho thấy, mặc dù có sự đa dạng về loài, nhưng quần xã thực vật ở trạng thái rừng giàu được dẫn dắt bởi một số loài và họ ưu thế. Họ Sao - Dầu (Dipterocarpaceae) đóng vai trò chủ đạo, với các loài như Chò chai, Làu táu, Dầu rái chiếm tỷ lệ tổ thành cao, đóng góp khoảng 20-30% tổng giá trị quan trọng. Ví dụ, trong một ưu hợp điển hình, loài Làu táu và Chò chai có thể chiếm tới 40% giá trị tổ thành. Bên cạnh đó, các loài thuộc họ khác như Trường quánh (họ Bồ hòn), Máu chó (họ Máu chó) cũng có vai trò quan trọng trong việc hình thành cấu trúc rừng. Sự đa dạng về tổ thành loài và sự phân chia vai trò rõ ràng giữa các loài ưu thế cho thấy một hệ sinh thái đang dần đi vào ổn định.

4.2. Cấu trúc mật độ cây gỗ đường kính và sinh khối rừng

Cấu trúc của lâm phần trạng thái rừng giàu phản ánh một quần thể cây đang phát triển khỏe mạnh. Mật độ cây gỗ bình quân là 922 cây/ha, đường kính trung bình 15,6 cm, và chiều cao trung bình 16,0 m. Đặc biệt, trữ lượng hay sinh khối rừng đạt mức cao, trung bình 317,5 m3/ha, cho thấy năng suất sinh học tốt của hệ sinh thái. Phân bố số cây theo cấp đường kính (N/D) có dạng đường cong giảm điển hình của rừng tự nhiên, với số lượng cây ở cấp đường kính nhỏ chiếm đa số và giảm dần ở các cấp đường kính lớn. Điều này cho thấy tiềm năng tái sinh tự nhiên và sự phát triển liên tục của các thế hệ cây trong lâm phần, đảm bảo tính bền vững của cấu trúc rừng trong tương lai.

V. Đánh giá quá trình tái sinh tự nhiên và đa dạng sinh học

Quá trình tái sinh tự nhiên là yếu tố quyết định sự bền vững và tương lai của hệ sinh thái rừng Mã Đà. Đánh giá lớp cây con dưới tán rừng cung cấp những thông tin quý giá về chiều hướng diễn thế sinh thái và khả năng tự phục hồi của rừng. Nghiên cứu cho thấy, mật độ và thành phần cây tái sinh có sự khác biệt rõ rệt giữa các trạng thái rừng. Ở trạng thái rừng giàu, với độ tàn che cao, lớp cây tái sinh chủ yếu là các loài cây chịu bóng, trong đó có nhiều loài cây gỗ giá trị thuộc họ Sao - Dầu. Ngược lại, ở trạng thái rừng nghèo, nơi ánh sáng lọt xuống nhiều hơn, các loài cây tiên phong ưa sáng có thể chiếm ưu thế. Việc so sánh tổ thành loài giữa tầng cây mẹ và lớp cây con bằng hệ số tương đồng Sorensen cho thấy một mối liên hệ chặt chẽ, chứng tỏ rừng có khả năng tự tái tạo và duy trì các loài cây đặc trưng. Về đa dạng sinh học, các chỉ số như Shannon-Weiner (H') và Margalef (d) cho thấy trạng thái rừng giàu có mức độ đa dạng loài cao nhất, cả ở tầng cây gỗ lớn và lớp cây tái sinh. Điều này khẳng định rằng khi cấu trúc rừng phục hồi, khả năng duy trì và phát triển đa dạng sinh học cũng tăng lên, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc bảo vệ rừng khỏi các tác động tiêu cực để thúc đẩy quá trình phục hồi sinh thái.

5.1. Hiện trạng tái sinh tự nhiên dưới tán các trạng thái rừng

Lớp cây tái sinh tự nhiên được xem là thế hệ tương lai của rừng. Kết quả điều tra cho thấy mật độ cây tái sinh là khá cao ở cả ba trạng thái rừng, tuy nhiên, tổ thành loài và chất lượng cây con có sự khác biệt. Trạng thái rừng giàu có mật độ tái sinh của các loài cây gỗ đích cao hơn, phẩm chất cây con tốt hơn do được che chở dưới tán cây mẹ. Ngược lại, rừng nghèo và trung bình có sự tham gia của nhiều loài cây bụi và cây tiên phong. Nguồn gốc cây tái sinh chủ yếu từ hạt, cho thấy hoạt động vật hậu học (ra hoa, kết quả) của các cây mẹ vẫn diễn ra tốt. Điều này là một tín hiệu lạc quan cho khả năng tự phục hồi của hệ sinh thái rừng Mã Đà.

5.2. So sánh chỉ số đa dạng sinh học giữa các quần xã thực vật

Sử dụng các chỉ số đa dạng, nghiên cứu đã lượng hóa được sự phong phú về loài trong các trạng thái rừng. Chỉ số đa dạng Margalef (d), phản ánh sự giàu có về loài, cho kết quả cao nhất ở trạng thái rừng giàu và giảm dần ở rừng trung bình và rừng nghèo. Tương tự, chỉ số Shannon-Weiner (H'), đo cả sự phong phú và độ đồng đều, cũng cho thấy xu hướng tương tự. Sự suy giảm đa dạng sinh học ở các trạng thái rừng bị tác động mạnh hơn cho thấy tầm quan trọng của việc duy trì một cấu trúc rừng phức tạp. Các kết quả này cung cấp bằng chứng khoa học vững chắc cho việc ưu tiên các giải pháp phục hồi rừng nhằm nâng cao đa dạng loài, một mục tiêu cốt lõi của bảo tồn đa dạng sinh học.

VI. Đề xuất giải pháp phục hồi rừng bền vững tại Mã Đà Đồng Nai

Dựa trên kết quả phân tích sâu sắc về các đặc điểm lâm học, nghiên cứu đề xuất một hệ thống các giải pháp phục hồi rừng toàn diện và bền vững cho khu vực Mã Đà. Các giải pháp này không chỉ tập trung vào kỹ thuật lâm sinh mà còn kết hợp với các biện pháp quản lý, bảo vệ nhằm tối ưu hóa quá trình phục hồi sinh thái. Giải pháp trọng tâm là áp dụng các biện pháp tác động lâm sinh phù hợp với từng trạng thái rừng. Đối với rừng nghèo và trung bình, cần thực hiện các hoạt động như phát quang dây leo, cây bụi xâm lấn để giải phóng không gian cho cây gỗ tái sinh, kết hợp trồng bổ sung các loài cây bản địa có giá trị kinh tế và sinh thái cao, đặc biệt là các loài thuộc họ Sao - Dầu. Đối với trạng thái rừng giàu, ưu tiên hàng đầu là bảo vệ nghiêm ngặt, tạo điều kiện cho quá trình diễn thế sinh thái diễn ra một cách tự nhiên. Bên cạnh đó, việc xây dựng các mô hình giám sát đa dạng sinh học và sức khỏe hệ sinh thái là cần thiết để đánh giá hiệu quả của các biện pháp can thiệp. Việc lồng ghép các hoạt động sinh kế bền vững cho cộng đồng địa phương cũng là một giải pháp quan trọng, giúp giảm áp lực lên tài nguyên rừng và nâng cao ý thức bảo tồn đa dạng sinh học.

6.1. Các giải pháp lâm sinh thúc đẩy phục hồi sinh thái

Các giải pháp lâm sinh cần được thiết kế một cách linh hoạt. Kỹ thuật khoanh nuôi, xúc tiến tái sinh tự nhiên là ưu tiên hàng đầu, tận dụng tối đa khả năng tự phục hồi của rừng. Ở những khu vực đất trống hoặc rừng quá nghèo kiệt, cần áp dụng phương pháp trồng làm giàu rừng. Việc lựa chọn loài cây trồng bổ sung phải ưu tiên các loài cây gỗ lớn bản địa, có khả năng thích nghi tốt với đặc tính đất rừng và điều kiện vi khí hậu tại chỗ. Các loài như Dầu song nàng, Sao đen, Cẩm lai bà rịa là những lựa chọn tiềm năng. Các hoạt động chăm sóc, tỉa thưa cần được thực hiện định kỳ để đảm bảo cây trồng sinh trưởng tốt và cải thiện cấu trúc rừng theo hướng đa tầng, đa loài.

6.2. Định hướng bảo tồn đa dạng sinh học và phát triển bền vững

Mục tiêu cuối cùng của các giải pháp phục hồi rừng là bảo tồn đa dạng sinh học và đảm bảo sự phát triển bền vững của toàn bộ hệ sinh thái rừng Mã Đà. Điều này đòi hỏi một chiến lược quản lý dài hạn. Cần tăng cường công tác tuần tra, bảo vệ để ngăn chặn các tác động của con người như khai thác trái phép và săn bắt động vật hoang dã. Song song đó, cần đẩy mạnh nghiên cứu khoa học, đặc biệt là về vật hậu học của các loài cây quý hiếm và mối quan hệ tương tác trong hệ sinh thái. Việc phát triển các mô hình du lịch sinh thái có sự tham gia của cộng đồng cũng là một hướng đi tiềm năng, vừa tạo thu nhập cho người dân, vừa nâng cao giá trị và ý thức bảo vệ của Khu dự trữ sinh quyển Đồng Nai.