Một Số Đặc Điểm Lâm Học Của Loài Phay (Duabanga sonneratioides) Tại Miền Núi Phía Bắc

• Tác giả: Nguyễn Duy Khánh
• Người hướng dẫn: PGS. Phạm Minh Toại
• Trường học: Trường Đại Học Lâm Nghiệp
• Chuyên ngành: Lâm Học
• Đề tài: Đặc Điểm Lâm Học Của Loài Phay Tại Các Tỉnh Miền Núi Phía Bắc
• Loại tài liệu: Luận Văn Thạc Sĩ
• Năm xuất bản: 2021
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
• 1.1. Trên thế giới
• 1.1.1. Nghiên cứu về tên gọi, phân loại
• 1.1.2. Nghiên cứu về đặc điểm hình thái và phân bố
• 1.1.3. Nghiên cứu về đặc tính sinh lý
• 1.1.4. Nghiên cứu về đặc điểm về cấu tạo gỗ và tính chất vật lý, cơ học gỗ
• 1.2. Giá trị sử dụng
• 2. MỤC TIÊU, GIỚI HẠN, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 2.1. Mục tiêu nghiên cứu
• 2.2. Giới hạn nghiên cứu
• 2.3. Nội dung nghiên cứu
• 2.3.1. Nghiên cứu đặc điểm hình thái, sinh thái và phân bố tự nhiên của loài Phay
• 2.3.2. Nghiên cứu đặc điểm cấu trúc của các lâm phần nơi có cây Phay phân bố
• 2.3.3. Nghiên cứu đặc điểm tái sinh của các lâm phần nơi có loài Phay phân bố
• 2.3.4. Đề xuất một số giải pháp kỹ thuật góp phần bảo tồn và phát triển loài Phay tại các tỉnh miền núi phía Bắc
• 2.4. Phương pháp nghiên cứu
• 2.4.1. Quan điểm, phương pháp luận
• 2.4.2. Phương pháp thu thập số liệu
• 2.4.3. Phương pháp xử lý số liệu
• 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU THẢO LUẬN
• 3.1. Đặc điểm hình thái, sinh thái và phân bố tự nhiên của loài Phay
• 3.1.1. Đặc điểm hình thái của loài Phay
• 3.1.2. Điều kiện địa hình, khí hậu và đất rừng nơi có Phay phân bố tự nhiên
• 3.1.3. Đặc điểm địa hình, khí hậu và đất rừng của loài Phay tại khu vực nghiên cứu
• 3.2. Đặc điểm cấu trúc của các lâm phần nơi có cây Phay phân bố
• 3.2.1. Cấu trúc tổ thành và mật độ tầng cây cao của các lâm phần
• 3.2.2. Đặc điểm phân bố n/D1.3, n/Hvn của các lâm phần
• 3.2.3. Các đặc trưng quan hệ Hvn, D1.3 của các lâm phần
• 3.2.4. Cấu trúc tổ thành cây gỗ đi kèm với loài Phay
• 3.3. Đặc điểm tái sinh của các lâm phần nơi có loài Phay phân bố
• 3.3.1. Tổ thành cây tái sinh
• 3.3.2. Mật độ tái sinh của các lâm phần có Phay phân bố
• 3.3.3. Phân bố số cây tái sinh theo chiều cao
• 3.3.4. Chất lượng cây tái sinh và nguồn gốc cây tái sinh
• 3.4. Đề xuất một số giải pháp kỹ thuật góp phần bảo tồn và phát triển loài Phay tại các tỉnh miền núi phía Bắc
• 4. KẾT LUẬN, TỒN TẠI, KIẾN NGHỊ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Tổng Quan Về Đặc Điểm Lâm Học Cây Phay Miền Núi Bắc Bộ

Cây Phay (Duabanga sonneratioides Buch.-Ham) là loài cây bản địa thuộc họ Bần, bộ Sim, có giá trị kinh tế cao. Phân bố chủ yếu ở các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam, cây Phay còn được tìm thấy ở nhiều quốc gia Đông Nam Á và Nam Á. Gỗ Phay được ưa chuộng trong sản xuất đồ nội thất nhờ chất lượng tốt và kích thước lớn. Tuy nhiên, do khai thác quá mức, số lượng cây Phay đường kính lớn trong tự nhiên đang suy giảm nhanh chóng. Việc nghiên cứu và bảo tồn loài cây này là vô cùng cần thiết. Cây Phay đã được xếp vào danh mục các loài được phép sản xuất kinh doanh nhưng phải có lâm phần được tuyển chọn theo Quyết định số 14/2005/QĐ-BNN ngày 15/3/2005 của Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN&PTNT).

1.1. Giới thiệu chung về cây Phay Duabanga sonneratioides

Cây Phay, còn gọi là Phay sừng, là cây gỗ lớn, thường xanh, sinh trưởng nhanh, sản lượng gỗ cao. Phân bố ở độ cao 200-800m so với mực nước biển, trong các khu rừng mưa thường xanh. Thường được tìm thấy trong các khu rừng mở ven bờ sông và trong các thung lũng nơi có độ ẩm cao và tầng đất dầy. Theo Santapau (1958), Duabanga được Francis Hamilton đặt ra từ tiếng bản xứ ở Tripura, Duyabangga; grandiflora, có nghĩa là "hoa lớn", đề cập đến kích thước của những bông hoa của cây này; trong văn học của Ấn Độ, cái cây dưới cái tên của D. sonneratioides, tên có nghĩa là 'tương tự như Sonnerattia'.

1.2. Giá trị kinh tế và tầm quan trọng của cây Phay

Cây Phay có giá trị kinh tế cao, gỗ được sử dụng rộng rãi trong sản xuất đồ nội thất, xây dựng. Tuy nhiên, do khai thác quá mức, số lượng cây Phay trong tự nhiên đang giảm sút. Việc bảo tồn và phát triển bền vững loài cây này là vô cùng quan trọng. Với chất lượng gỗ tốt, kích thước gỗ lớn phù hợp chế tác nhiều sản phẩm nội thất gia đình như bàn ghế, đóng cửa, làm tủ quần áo, tủ bếp, sập gỗ… Hiện nay, với giá trị kinh tế mà loài Phay đem lại, loài cây này đã bị tìm kiếm và khai thác quá mức dẫn đến suy giảm nhanh chóng về số lượng cây có đường kính lớn và còn rất ít trong rừng tự nhiên.

II. Phân Bố và Điều Kiện Sinh Thái Của Cây Phay ở Miền Bắc

Cây Phay phân bố rộng rãi ở các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam, trong các khu rừng mưa thường xanh. Điều kiện địa hình, khí hậu và đất đai ảnh hưởng lớn đến sự sinh trưởng và phát triển của cây. Nghiên cứu về đặc điểm sinh thái cây Phay giúp hiểu rõ hơn về khả năng thích nghi và phân bố của loài cây này. Các nghiên cứu này cho thấy Phay phân bố tự nhiên ở các nước Campuchia, Lào, Việt Nam, Thái Lan, Malaysia (thuộc khu vực Đông Nam Á); Ấn Độ, Bangladesh, Pakistan, Butan và một số quốc gia khác, trong các khu rừng mưa thường xanh, phân bố ở độ cao 900 ÷ 1.500 m so với mực nước biển(Graham, Thorne và cộng sự, 1998; Graham, Hall và cộng sự, 2005, dẫn theo Auamcharoen, W.

2.1. Khu vực phân bố tự nhiên của cây Phay tại miền Bắc

Cây Phay thường được tìm thấy ở các tỉnh như Lào Cai, Yên Bái, Hà Giang, Cao Bằng, Lạng Sơn, Điện Biên, Lai Châu, Sơn La, Bắc Kạn, Tuyên Quang. Phân bố chủ yếu ở độ cao từ 200-800m so với mực nước biển, trong các khu rừng mưa thường xanh. Theo kết quả nghiên cứu của Dự án quản lý rừng bền vững, thuộc Viện khoa học Lâm nghiệp và Môi trường Đại học Chittagong, Bangladesh cây Phay có phân bố ở nhiều khu vực rừng tự nhiên của quốc gia này, là cây góp phần vào vị trí thứ 5 trong số các loài cây rừng phổ biến và có giá trị tại đây (Mohammed, J.

2.2. Ảnh hưởng của địa hình khí hậu đến sinh trưởng cây Phay

Địa hình dốc, khí hậu ẩm ướt và đất đai màu mỡ là những yếu tố thuận lợi cho sự sinh trưởng của cây Phay. Nghiên cứu về điều kiện sống của cây Phay giúp xác định các khu vực tiềm năng cho việc trồng và phát triển loài cây này. Tabin và Shrivastava (2014) khi nghiên cứu về hiện trạng và phân bố của loài Aquilaria malaccensis Lam [40]. tại Ấn độ cho thấy, cây Phay thường xuất hiện với loài này trong các trạng thái rừng tự nhiên tại khu vực nghiên cứu, với tổ thành chiếm khoảng 3,33%.

III. Đặc Điểm Hình Thái và Sinh Lý Của Cây Phay Nghiên Cứu Chi Tiết

Nghiên cứu về đặc điểm hình thái cây Phay giúp nhận diện và phân loại loài cây này. Đặc tính sinh lý như khả năng tái sinh, tốc độ sinh trưởng cũng là những yếu tố quan trọng trong việc quản lý và phát triển rừng Phay. Các cành non vỏ mịn, không có lông, hơi vuông. Lá mọc đối, có màu đỏ khi còn non, nằm ngang thành hai hàng ở hai bên của nhánh cây, có hình chữ nhật nghiêng, mặt trên lá màu sáng, mặt dưới xỉn màu. Lá 4 dài đến 25 cm, rộng tới 10 cm. Hoa mọc từ nách lá, bông hoa to 5 ÷ 7 cm màu trắng. Đài hoa rất dày, hình chuông, chia thành 6 ô; hoa có 6 cánh, sớm rụng; có nhiều nhụy hoa; quả nang tròn hoặc hơi tròn, có kích thước bằng một quả cam nhỏ, nhiều hạt (Santapau, 1958 và Shimrah, 2013) [35], [36].

3.1. Mô tả chi tiết về hình thái cây Phay thân lá hoa quả

Cây Phay là cây gỗ lớn, thân thẳng, vỏ màu nâu nhạt. Lá mọc đối, hình chữ nhật nghiêng. Hoa màu trắng, mọc từ nách lá. Quả nang tròn, chứa nhiều hạt. Nghiên cứu của Santapau (1958) và Shimrah (2013) còn cho thấy, Phay là loài có tốc độ tăng trưởng nhanh ở phía Đông dãy 5 Himalaya, phía Nam qua Assam đến Myanmar và Quần đảo Andaman (Ấn Độ) đến Malaysia, cây mọc ở độ cao lên tới khoảng 1.000 m so với mực nước biển và thường được tìm thấy dọc theo bờ sông ở một số thung lũng dưới chân dãy Himalaya (Santapau, 1958) [35], [36].

3.2. Khả năng tái sinh và tốc độ sinh trưởng của cây Phay

Cây Phay có khả năng tái sinh tự nhiên bằng hạt. Tốc độ sinh trưởng nhanh, đặc biệt trong giai đoạn đầu. Các công trình nghiên cứu đã được công bố chủ yếu là kỹ thuật nhân giống Phay từ hạt. Theo Hasnat (2016), tại Bangladesh Phay ra hoa vào tháng 2 - 3, đậu quả từ tháng 4 - 5 và có thể bắt đầu thu hoạch hạt từ tháng 5 - 6. Ông cũng cho rằng, việc thu hái hạt giống chín và có sức nảy mầm tốt nhất từ cây mẹ khoẻ mạnh và không có bệnh tật là điều cần thiết để nâng cao cây giống chất lượng tốt.

IV. Kỹ Thuật Trồng và Chăm Sóc Cây Phay Hướng Dẫn Chi Tiết

Áp dụng kỹ thuật trồng cây Phay phù hợp giúp tăng năng suất và chất lượng gỗ. Chăm sóc cây đúng cách, phòng trừ sâu bệnh hại là những yếu tố quan trọng để đảm bảo sự phát triển bền vững của rừng Phay. Hạt giống Phay sớm mất khả năng nẩy mầm sau khi chín, vì vậy, đòi hỏi người thu hái phải xác định khi nào hạt chín và thời điểm thu hoạch theo đó. Còn theo Bisht (2009), tại Ấn Độ thời điểm thu hoạch hạt Phay vào khoảng tháng 10 - 11, hạt có thể bảo quản trong vòng 3 tháng, tỷ lệ nảy mầm thường đạt khoảng 70%. Trước khi gieo ươm, hạt cần phải ngâm qua đêm trong nước ở nhiệt độ thường sau đó tiến hành gieo trên các luống đã làm đất cẩn thận với độ che bóng thích hợp.

4.1. Tiêu chuẩn chọn giống và quy trình gieo ươm cây Phay

Chọn giống cây khỏe mạnh, không sâu bệnh. Gieo ươm trong điều kiện thích hợp, đảm bảo độ ẩm và ánh sáng. Đất trên luống là hỗn hợp đất và cát với tỷ lệ 1:1. Luống gieo ươm phải được tưới trước khi gieo để hạt không bị cuốn trôi. Lượng hạt gieo trên mỗi m2 là 1 6 gam hạt. Luống sau khi gieo hạt được phủ bằng rơm rạ đã được khử trùng và tưới hàng ngày. Thời gian hạt nảy mầm dao động từ 25 - 90 ngày tùy thuộc vào thời tiết tại thời điểm gieo ươm.

4.2. Chăm sóc cây Phay sau khi trồng bón phân tưới nước

Bón phân định kỳ, tưới nước đầy đủ, đặc biệt trong mùa khô. Phòng trừ sâu bệnh hại kịp thời. Cây giống sẵn sàng cho việc đưa vào bầu chăm sóc sau 4 tháng trên luống gieo ươm, khi cây con có khoảng 3 lá. Thời điểm cấy cây vào bầu cần chọn lúc thời tiết mát mẻ, độ che bóng phù hợp. Cây con sau khi cấy vào bầu có thể xếp trên các luống, che bóng, chăm sóc, tưới nước phù hợp. Sau khoảng 6 tháng cây con trong bầu có thể đủ tiêu chuẩn mang đi trồng rừng.

V. Giá Trị Sử Dụng Gỗ Phay và Ứng Dụng Trong Đời Sống

Gỗ Phay có nhiều giá trị sử dụng, được ứng dụng rộng rãi trong sản xuất đồ nội thất, xây dựng. Ngoài ra, cây Phay còn có giá trị trong y học và bảo vệ môi trường. Gỗ Phay có màu xám xanh và chuyển sang nâu nhạt theo thời gian. Gỗ giác và gỗ lõi không có sự phân biệt rõ ràng, gỗ có tỷ trọng là 0,37 và mật độ 27 ÷ 30 lb/c. Mặt gỗ khi tiếp xúc bằng tay có cảm giác thô ráp do kết cấu thô hoặc rất thô. Độ bền ngang của gỗ Phay thấp hơn 36% so với gỗ Tếch và mềm hơn 34% so với Tếch khi so sánh về độ cứng.

5.1. Ứng dụng của gỗ Phay trong sản xuất đồ nội thất

Gỗ Phay được sử dụng để sản xuất bàn ghế, tủ, giường, các sản phẩm trang trí nội thất. Vân gỗ đẹp, dễ gia công là những ưu điểm của gỗ Phay. Gỗ Phay nhẹ chịu lực thấp nên chỉ thích hợp sử dụng cho việc đóng đồ gia dụng hoặc các chi tiết xây dựng ít bị chịu lực như làm khung cửa và cửa sổ, tấm, vách ngăn và trần nhà, đóng các đồ gia dụng như tủ, bàn ghế.

5.2. Giá trị khác của cây Phay y học môi trường

Ngoài giá trị gỗ, cây Phay còn có giá trị trong y học cổ truyền. Cây Phay có vai trò quan trọng trong việc bảo vệ môi trường, chống xói mòn đất. Bên cạnh giá trị sử dụng gỗ, các nghiên cứu kinh nghiệm dân gian và trong phòng thí nghiệm đều khẳng định Phay có giá trị về mặt y học. Về kinh nghiệm dân gian, Adeson (1986, dẫn theo Auamcharoen, W., 2009) và Taylor và Francis (...

VI. Bảo Tồn và Phát Triển Bền Vững Cây Phay Giải Pháp

Bảo tồn nguồn gen cây Phay, phát triển rừng trồng bền vững là những giải pháp quan trọng để duy trì và phát triển loài cây này. Cần có chính sách hỗ trợ, khuyến khích người dân tham gia trồng và bảo vệ rừng Phay. Các tác giả cho rằng, nếu loài này có thể được sử dụng rộng rãi hơn, sẽ thu được những lợi ích sau: (1) Khối lượng xuất khẩu của các loài có giá trị sẽ được tăng lên do 8 việc sử dụng gỗ như gỗ Phay cho mục đích làm đồ gia dụng; (2) Sản lượng gỗ cho thương mại trong và ngoài nước sẽ tăng lên; (3) Chi phí sử dụng gỗ cho người tiêu dùng sẽ giảm; (4) Thành phần loài của thế hệ tiếp theo sẽ được cải thiện với tỷ lệ loài có giá trị cao hơn do loại bỏ các loài ít có giá trị hơn [40].

6.1. Các biện pháp bảo tồn nguồn gen cây Phay

Xây dựng vườn giống, bảo tồn in situ và ex situ. Nghiên cứu và nhân giống các giống cây Phay quý hiếm. Gỗ Phay có thể sử dụng làm đồ nội thất hiện đại và thông thường, gỗ dán dùng cho nội thất gỗ dán, Veneer cho mặt sau hoặc bề mặt của ván ép hộp và thùng, cũng có thể dùng để sản xuất tấm sợi hoặc ván dăm, hoặc làm bột giấy phù hợp (Adeson, 1986 dẫn theo Auamcharoen, W.

6.2. Phát triển rừng trồng Phay theo hướng bền vững

Áp dụng các biện pháp lâm sinh tiên tiến, quản lý rừng cộng đồng. Khuyến khích người dân tham gia trồng và bảo vệ rừng Phay. Bên cạnh giá trị sử dụng gỗ, các nghiên cứu kinh nghiệm dân gian và trong phòng thí nghiệm đều khẳng định Phay có giá trị về mặt y học. Về kinh nghiệm dân gian, Adeson (1986, dẫn theo Auamcharoen, W., 2009) và Taylor và Francis (...

Tổng quan nghiên cứu

Loài Phay (Duabanga sonneratioides Buch.-Ham) là một trong những loài cây gỗ lớn, thường xanh, sinh trưởng nhanh và có giá trị kinh tế cao, phân bố chủ yếu tại các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam như Sơn La, Điện Biên, Hà Giang và Phú Thọ. Theo các số liệu điều tra, Phay sinh trưởng ở độ cao từ 210 đến 843 m so với mực nước biển, với điều kiện khí hậu mát mẻ, độ ẩm không khí trung bình từ 75% đến 83%, lượng mưa dao động từ khoảng 1.100 đến hơn 2.100 mm/năm. Loài cây này thường xuất hiện trong các khu rừng mưa thường xanh, ven sông, thung lũng với tầng đất dày, độ pH đất từ 4,2 đến 4,6, chủ yếu là đất feralit phát triển trên đá phiến thạch sét và đá vôi.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm xác định các đặc điểm lâm học cơ bản của loài Phay tại các tỉnh miền núi phía Bắc, bao gồm đặc điểm hình thái, sinh thái, phân bố tự nhiên, cấu trúc lâm phần và đặc điểm tái sinh. Đồng thời, đề xuất các giải pháp kỹ thuật góp phần bảo tồn và phát triển loài cây này trong điều kiện tự nhiên và trồng rừng. Nghiên cứu được thực hiện từ tháng 5 đến tháng 12 năm 2021, tập trung tại các huyện Tủa Chùa (Điện Biên), Vân Hồ (Sơn La), Quang Bình (Hà Giang) và Tân Sơn (Phú Thọ).

Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp dữ liệu khoa học làm cơ sở cho công tác bảo tồn, phát triển rừng trồng bằng loài Phay, góp phần nâng cao giá trị kinh tế và đa dạng sinh học tại các tỉnh miền núi phía Bắc. Đồng thời, nghiên cứu hỗ trợ phát triển kỹ thuật nhân giống, gây trồng và quản lý bền vững nguồn tài nguyên rừng bản địa.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình lâm học hiện đại, trong đó:

• Lý thuyết sinh thái học quần thể: Giúp phân tích mối quan hệ giữa loài Phay với môi trường sống, các yếu tố sinh thái như độ cao, độ ẩm, đất đai và khí hậu.
• Mô hình cấu trúc tổ thành rừng: Áp dụng công thức tổ thành (Ki) và chỉ số giá trị quan trọng (IV%) để đánh giá thành phần loài, mật độ và vai trò của Phay trong quần xã rừng.
• Khái niệm về tái sinh rừng: Phân tích mật độ, chất lượng và nguồn gốc cây tái sinh nhằm đánh giá khả năng phục hồi và phát triển tự nhiên của loài Phay.

Các khái niệm chính bao gồm: đường kính thân cây tại 1,3 m (D1.3), chiều cao vút ngọn (Hvn), mật độ cây (N/ha), độ pH đất, hàm lượng mùn, và các chỉ số sinh học như tỷ lệ diệp lục a/b phản ánh tính ưa sáng của cây.

Phương pháp nghiên cứu

• Nguồn dữ liệu: Số liệu thu thập trực tiếp qua điều tra thực địa tại 12 tuyến khảo sát với tổng chiều dài tối thiểu 5 km/tỉnh, thiết lập 20 ô tiêu chuẩn (2.500 m²/ô) tại 4 tỉnh miền núi phía Bắc. Dữ liệu bổ sung từ các trạm khí tượng thủy văn và các nghiên cứu trước đây.
• Phương pháp chọn mẫu: Sử dụng phương pháp điều tra theo tuyến và lập ô tiêu chuẩn, kết hợp phương pháp 6 cây để khảo sát tổ thành loài đi kèm. Cây có đường kính ≥ 6 cm được đo đạc các chỉ tiêu D1.3, Hvn, chiều cao dưới cành (Hdc).
• Phương pháp phân tích: Sử dụng phần mềm Excel và SPSS 20 để xử lý số liệu thống kê, phân tích mô hình phân bố đường kính và chiều cao (n/D1.3, n/Hvn) theo các phân bố lý thuyết như Weibull, Meyer. Tính toán hệ số tổ thành (Ki), chỉ số giá trị quan trọng (IV%), mật độ cây tái sinh, phân bố chiều cao và chất lượng cây tái sinh.
• Timeline nghiên cứu: Thực hiện từ tháng 5 đến tháng 12 năm 2021, bao gồm khảo sát thực địa, thu thập mẫu đất, phân tích phòng thí nghiệm và xử lý số liệu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Đặc điểm hình thái và sinh thái của loài Phay: Phay là cây gỗ lớn, chiều cao đạt tới 35 m, đường kính thân từ 90 đến 130 cm, thân thẳng, vỏ dày 0,6 - 1,9 cm. Lá đơn mọc đối, dài 16 - 40 cm, rộng 3,2 - 7,2 cm, hoa to 4 - 7 cánh màu trắng, quả nang khô hình cầu dài 2 - 4 cm chứa nhiều hạt nhỏ có lông. Phay phân bố ở độ cao 210 - 843 m, độ dốc 10° - 40°, hướng dốc đa dạng, khí hậu mát mẻ với nhiệt độ trung bình 20,1 - 21,5°C, độ ẩm 75% - 83%, lượng mưa 1.148 - 2.155 mm/năm.

2. Đặc điểm đất rừng nơi Phay phân bố: Đất có độ dày tầng A từ 20 - 30 cm, tầng B từ 30 - 45 cm, chủ yếu là đất feralit trên đá phiến thạch sét và đá vôi, pH đất từ 4,23 đến 4,62, dung trọng đất trung bình 1,1 - 1,18 g/cm³, hàm lượng mùn tầng mặt đất từ 2,16 đến 4,22 g/100g đất, thành phần cơ giới chủ yếu là thịt nhẹ đến trung bình, tỷ lệ đá lẫn 20% - 25%.

3. Cấu trúc tổ thành và mật độ tầng cây cao: Phay là loài ưu thế trong các lâm phần nghiên cứu với chỉ số giá trị quan trọng (IV%) ≥ 5%, mật độ cây trung bình dao động theo tỉnh, ví dụ tại Điện Biên mật độ cây Phay đạt khoảng 150 cây/ha, tại Sơn La khoảng 130 cây/ha. Phân bố đường kính thân và chiều cao cây theo mô hình Weibull phù hợp, cho thấy quần thể Phay có sự phân bố đồng đều với tỷ lệ cây trưởng thành chiếm khoảng 40% tổng số cây.

4. Đặc điểm tái sinh: Mật độ tái sinh trung bình đạt khoảng 1.200 cây/ha, trong đó cây tái sinh có chiều cao chủ yếu ở cấp II (0,5 - 1 m) chiếm 45%, chất lượng cây tái sinh tốt chiếm 60%, nguồn gốc chủ yếu từ hạt (khoảng 75%). Tái sinh tập trung nhiều ở các khu vực có độ ẩm cao và đất tơi xốp.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy loài Phay có biên độ sinh thái rộng, thích nghi tốt với điều kiện khí hậu mát mẻ, độ ẩm cao và đất feralit có pH chua nhẹ. Đặc điểm hình thái và sinh trưởng phù hợp với vai trò cây gỗ lớn trong rừng hỗn giao nhiệt đới. Mật độ và cấu trúc tổ thành phản ánh quần thể Phay còn tương đối ổn định nhưng có xu hướng giảm mật độ cây lớn do khai thác quá mức.

So sánh với các nghiên cứu quốc tế, Phay tại Việt Nam có đặc điểm sinh thái tương đồng với các vùng phân bố ở Ấn Độ, Bangladesh và Thái Lan, tuy nhiên mật độ tái sinh và khả năng phục hồi tự nhiên còn hạn chế do tác động khai thác và biến đổi môi trường. Việc tái sinh chủ yếu từ hạt giống phù hợp với đặc tính sinh học của loài, tuy nhiên cần chú ý đến điều kiện ánh sáng và dinh dưỡng đất để nâng cao tỷ lệ sống sót cây con.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố đường kính thân và chiều cao cây, bảng tổng hợp chỉ số IV% và mật độ cây theo tỉnh, biểu đồ phân bố chiều cao và chất lượng cây tái sinh để minh họa rõ ràng hơn về cấu trúc quần thể và khả năng tái sinh của Phay.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Xây dựng chương trình bảo tồn và phát triển loài Phay: Tổ chức các khu vực bảo tồn tại các tỉnh miền núi phía Bắc, ưu tiên các vùng có mật độ cây lớn và tái sinh tốt. Thời gian thực hiện trong 3 năm, chủ thể là các cơ quan quản lý rừng và địa phương.

2. Phát triển kỹ thuật nhân giống và gây trồng: Nghiên cứu và ứng dụng kỹ thuật ươm hạt, chăm sóc cây con phù hợp với điều kiện ánh sáng và dinh dưỡng đất, tăng tỷ lệ sống sót cây trồng. Mục tiêu nâng mật độ cây trồng lên 1.500 cây/ha trong vòng 5 năm, do các viện nghiên cứu và trung tâm giống cây trồng thực hiện.

3. Quản lý khai thác bền vững: Áp dụng quy định khai thác có kiểm soát, hạn chế khai thác cây lớn đường kính trên 30 cm để bảo vệ quần thể cây trưởng thành, đồng thời khuyến khích khai thác gỗ tái sinh và gỗ trồng rừng. Thời gian áp dụng ngay và duy trì liên tục, do các cơ quan lâm nghiệp và chính quyền địa phương thực hiện.

4. Tuyên truyền nâng cao nhận thức cộng đồng: Tổ chức các chương trình đào tạo, tập huấn cho người dân về giá trị kinh tế, sinh thái của Phay và kỹ thuật trồng, bảo vệ rừng. Mục tiêu tăng cường sự tham gia của cộng đồng trong 2 năm tới, do các tổ chức phi chính phủ và chính quyền địa phương phối hợp thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Lâm nghiệp, Sinh thái học: Luận văn cung cấp dữ liệu chi tiết về đặc điểm lâm học, sinh thái và phân bố của loài Phay, hỗ trợ nghiên cứu chuyên sâu và phát triển đề tài mới.

2. Cơ quan quản lý rừng và bảo tồn thiên nhiên: Thông tin về phân bố, mật độ và tái sinh giúp xây dựng chính sách bảo vệ và phát triển rừng bền vững, quản lý khai thác hợp lý.

3. Doanh nghiệp và nhà đầu tư trong lĩnh vực chế biến gỗ và nông lâm kết hợp: Hiểu rõ đặc tính gỗ và khả năng phát triển của Phay giúp định hướng đầu tư trồng rừng nguyên liệu, nâng cao giá trị sản phẩm.

4. Cộng đồng dân cư và các tổ chức phi chính phủ hoạt động trong lĩnh vực bảo vệ môi trường và phát triển nông thôn: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để triển khai các chương trình trồng rừng, bảo tồn đa dạng sinh học và phát triển sinh kế bền vững.

Câu hỏi thường gặp

1. Phay có đặc điểm sinh thái như thế nào phù hợp với điều kiện miền núi phía Bắc?
   Phay sinh trưởng tốt ở độ cao 210 - 843 m, nhiệt độ trung bình 20,1 - 21,5°C, độ ẩm không khí 75% - 83%, đất feralit có pH từ 4,2 đến 4,6. Điều kiện này phù hợp với khí hậu mát mẻ, ẩm ướt của các tỉnh miền núi phía Bắc.

2. Mật độ và cấu trúc quần thể Phay hiện nay ra sao?
   Mật độ cây trưởng thành dao động khoảng 130 - 150 cây/ha, với tỷ lệ cây tái sinh đạt khoảng 1.200 cây/ha, trong đó 60% cây tái sinh có chất lượng tốt. Phân bố cây theo đường kính và chiều cao đồng đều, cho thấy quần thể còn ổn định nhưng cần bảo vệ để duy trì.

3. Phương pháp nhân giống Phay hiệu quả nhất hiện nay là gì?
   Ươm hạt là phương pháp phổ biến và hiệu quả, với tỷ lệ nảy mầm khoảng 70%. Hạt cần thu hoạch khi chín, ngâm nước qua đêm trước khi gieo, và chăm sóc cây con trong điều kiện ánh sáng phù hợp để tăng tỷ lệ sống.

4. Gỗ Phay có những đặc tính vật lý và ứng dụng gì?
   Gỗ Phay có màu xám vàng, nhẹ, chịu lực thấp hơn gỗ Tếch khoảng 34%, dễ gia công, phù hợp làm đồ nội thất nhẹ, ván ép, khung cửa và các chi tiết xây dựng ít chịu lực. Gỗ cũng có khả năng chống mối mọt và chịu ẩm tương đối tốt.

5. Các giải pháp kỹ thuật nào được đề xuất để bảo tồn và phát triển Phay?
   Bao gồm xây dựng khu bảo tồn, phát triển kỹ thuật nhân giống và gây trồng, quản lý khai thác bền vững, và tuyên truyền nâng cao nhận thức cộng đồng. Các giải pháp này nhằm tăng mật độ cây trồng, bảo vệ quần thể tự nhiên và phát triển kinh tế rừng bền vững.

Kết luận

• Phay là loài cây gỗ lớn, sinh trưởng nhanh, có biên độ sinh thái rộng, phân bố chủ yếu ở độ cao 210 - 843 m với điều kiện khí hậu mát mẻ, ẩm ướt và đất feralit pH chua nhẹ.
• Cấu trúc tổ thành và mật độ cây cho thấy quần thể Phay còn ổn định nhưng có xu hướng suy giảm do khai thác quá mức.
• Tái sinh tự nhiên chủ yếu từ hạt, mật độ tái sinh đạt khoảng 1.200 cây/ha với chất lượng cây tái sinh tốt chiếm 60%.
• Gỗ Phay có đặc tính nhẹ, dễ gia công, phù hợp làm đồ nội thất và vật liệu xây dựng nhẹ, đồng thời có giá trị y học và công nghệ làm đẹp.
• Đề xuất các giải pháp bảo tồn, phát triển kỹ thuật nhân giống, quản lý khai thác và nâng cao nhận thức cộng đồng nhằm phát triển bền vững loài Phay tại các tỉnh miền núi phía Bắc.

Tiếp theo, cần triển khai các chương trình thực nghiệm trồng rừng quy mô lớn, đồng thời nghiên cứu sâu hơn về kỹ thuật nhân giống và bảo vệ quần thể tự nhiên. Mời các nhà quản lý, nhà nghiên cứu và cộng đồng cùng hợp tác để bảo tồn và phát triển nguồn tài nguyên quý giá này.