Một Số Đặc Điểm Lâm Học Của Loài Phay (Duabanga sonneratioides) Tại Miền Núi Phía Bắc

Cây Phay, còn gọi là Phay sừng, là cây gỗ lớn, thường xanh, sinh trưởng nhanh, sản lượng gỗ cao. Phân bố ở độ cao 200-800m so với mực nước biển, trong các khu rừng mưa thường xanh. Thường được tìm thấy trong các khu rừng mở ven bờ sông và trong các thung lũng nơi có độ ẩm cao và tầng đất dầy. Theo Santapau (1958), Duabanga được Francis Hamilton đặt ra từ tiếng bản xứ ở Tripura, Duyabangga; grandiflora, có nghĩa là "hoa lớn", đề cập đến kích thước của những bông hoa của cây này; trong văn học của Ấn Độ, cái cây dưới cái tên của D. sonneratioides, tên có nghĩa là 'tương tự như Sonnerattia'.

Cây Phay có giá trị kinh tế cao, gỗ được sử dụng rộng rãi trong sản xuất đồ nội thất, xây dựng. Tuy nhiên, do khai thác quá mức, số lượng cây Phay trong tự nhiên đang giảm sút. Việc bảo tồn và phát triển bền vững loài cây này là vô cùng quan trọng. Với chất lượng gỗ tốt, kích thước gỗ lớn phù hợp chế tác nhiều sản phẩm nội thất gia đình như bàn ghế, đóng cửa, làm tủ quần áo, tủ bếp, sập gỗ… Hiện nay, với giá trị kinh tế mà loài Phay đem lại, loài cây này đã bị tìm kiếm và khai thác quá mức dẫn đến suy giảm nhanh chóng về số lượng cây có đường kính lớn và còn rất ít trong rừng tự nhiên.

Cây Phay thường được tìm thấy ở các tỉnh như Lào Cai, Yên Bái, Hà Giang, Cao Bằng, Lạng Sơn, Điện Biên, Lai Châu, Sơn La, Bắc Kạn, Tuyên Quang. Phân bố chủ yếu ở độ cao từ 200-800m so với mực nước biển, trong các khu rừng mưa thường xanh. Theo kết quả nghiên cứu của Dự án quản lý rừng bền vững, thuộc Viện khoa học Lâm nghiệp và Môi trường Đại học Chittagong, Bangladesh cây Phay có phân bố ở nhiều khu vực rừng tự nhiên của quốc gia này, là cây góp phần vào vị trí thứ 5 trong số các loài cây rừng phổ biến và có giá trị tại đây (Mohammed, J.

Địa hình dốc, khí hậu ẩm ướt và đất đai màu mỡ là những yếu tố thuận lợi cho sự sinh trưởng của cây Phay. Nghiên cứu về điều kiện sống của cây Phay giúp xác định các khu vực tiềm năng cho việc trồng và phát triển loài cây này. Tabin và Shrivastava (2014) khi nghiên cứu về hiện trạng và phân bố của loài Aquilaria malaccensis Lam [40]. tại Ấn độ cho thấy, cây Phay thường xuất hiện với loài này trong các trạng thái rừng tự nhiên tại khu vực nghiên cứu, với tổ thành chiếm khoảng 3,33%.

Cây Phay là cây gỗ lớn, thân thẳng, vỏ màu nâu nhạt. Lá mọc đối, hình chữ nhật nghiêng. Hoa màu trắng, mọc từ nách lá. Quả nang tròn, chứa nhiều hạt. Nghiên cứu của Santapau (1958) và Shimrah (2013) còn cho thấy, Phay là loài có tốc độ tăng trưởng nhanh ở phía Đông dãy 5 Himalaya, phía Nam qua Assam đến Myanmar và Quần đảo Andaman (Ấn Độ) đến Malaysia, cây mọc ở độ cao lên tới khoảng 1.000 m so với mực nước biển và thường được tìm thấy dọc theo bờ sông ở một số thung lũng dưới chân dãy Himalaya (Santapau, 1958) [35], [36].

Cây Phay có khả năng tái sinh tự nhiên bằng hạt. Tốc độ sinh trưởng nhanh, đặc biệt trong giai đoạn đầu. Các công trình nghiên cứu đã được công bố chủ yếu là kỹ thuật nhân giống Phay từ hạt. Theo Hasnat (2016), tại Bangladesh Phay ra hoa vào tháng 2 - 3, đậu quả từ tháng 4 - 5 và có thể bắt đầu thu hoạch hạt từ tháng 5 - 6. Ông cũng cho rằng, việc thu hái hạt giống chín và có sức nảy mầm tốt nhất từ cây mẹ khoẻ mạnh và không có bệnh tật là điều cần thiết để nâng cao cây giống chất lượng tốt.

Chọn giống cây khỏe mạnh, không sâu bệnh. Gieo ươm trong điều kiện thích hợp, đảm bảo độ ẩm và ánh sáng. Đất trên luống là hỗn hợp đất và cát với tỷ lệ 1:1. Luống gieo ươm phải được tưới trước khi gieo để hạt không bị cuốn trôi. Lượng hạt gieo trên mỗi m2 là 1 6 gam hạt. Luống sau khi gieo hạt được phủ bằng rơm rạ đã được khử trùng và tưới hàng ngày. Thời gian hạt nảy mầm dao động từ 25 - 90 ngày tùy thuộc vào thời tiết tại thời điểm gieo ươm.

Bón phân định kỳ, tưới nước đầy đủ, đặc biệt trong mùa khô. Phòng trừ sâu bệnh hại kịp thời. Cây giống sẵn sàng cho việc đưa vào bầu chăm sóc sau 4 tháng trên luống gieo ươm, khi cây con có khoảng 3 lá. Thời điểm cấy cây vào bầu cần chọn lúc thời tiết mát mẻ, độ che bóng phù hợp. Cây con sau khi cấy vào bầu có thể xếp trên các luống, che bóng, chăm sóc, tưới nước phù hợp. Sau khoảng 6 tháng cây con trong bầu có thể đủ tiêu chuẩn mang đi trồng rừng.

Gỗ Phay được sử dụng để sản xuất bàn ghế, tủ, giường, các sản phẩm trang trí nội thất. Vân gỗ đẹp, dễ gia công là những ưu điểm của gỗ Phay. Gỗ Phay nhẹ chịu lực thấp nên chỉ thích hợp sử dụng cho việc đóng đồ gia dụng hoặc các chi tiết xây dựng ít bị chịu lực như làm khung cửa và cửa sổ, tấm, vách ngăn và trần nhà, đóng các đồ gia dụng như tủ, bàn ghế.

Ngoài giá trị gỗ, cây Phay còn có giá trị trong y học cổ truyền. Cây Phay có vai trò quan trọng trong việc bảo vệ môi trường, chống xói mòn đất. Bên cạnh giá trị sử dụng gỗ, các nghiên cứu kinh nghiệm dân gian và trong phòng thí nghiệm đều khẳng định Phay có giá trị về mặt y học. Về kinh nghiệm dân gian, Adeson (1986, dẫn theo Auamcharoen, W., 2009) và Taylor và Francis (...

Xây dựng vườn giống, bảo tồn in situ và ex situ. Nghiên cứu và nhân giống các giống cây Phay quý hiếm. Gỗ Phay có thể sử dụng làm đồ nội thất hiện đại và thông thường, gỗ dán dùng cho nội thất gỗ dán, Veneer cho mặt sau hoặc bề mặt của ván ép hộp và thùng, cũng có thể dùng để sản xuất tấm sợi hoặc ván dăm, hoặc làm bột giấy phù hợp (Adeson, 1986 dẫn theo Auamcharoen, W.

Áp dụng các biện pháp lâm sinh tiên tiến, quản lý rừng cộng đồng. Khuyến khích người dân tham gia trồng và bảo vệ rừng Phay. Bên cạnh giá trị sử dụng gỗ, các nghiên cứu kinh nghiệm dân gian và trong phòng thí nghiệm đều khẳng định Phay có giá trị về mặt y học. Về kinh nghiệm dân gian, Adeson (1986, dẫn theo Auamcharoen, W., 2009) và Taylor và Francis (...