Cơ Chế Quản Lý Tài Chính Đối Với Ngân Hàng Nhà Nước Việt Nam

Theo Luật Ngân hàng Nhà nước, NHNN là cơ quan của Chính phủ và Ngân hàng Trung ương của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. NHNN thực hiện chức năng quản lý Nhà nước về hoạt động ngân hàng, là ngân hàng phát hành tiền, ngân hàng của các tổ chức tín dụng và ngân hàng làm dịch vụ tiền tệ cho Chính phủ. Hoạt động của NHNN nhằm ổn định giá trị đồng tiền, góp phần bảo đảm an toàn hoạt động ngân hàng, thúc đẩy phát triển kinh tế-xã hội. NHNN là một pháp nhân, có vốn pháp định thuộc sở hữu Nhà nước.

Mục tiêu chính của Ngân hàng Nhà nước là ổn định tiền tệ chứ không phải lợi nhuận. Do đó, không thể đối xử với Ngân hàng Nhà nước như một doanh nghiệp áp dụng cơ chế tài chính như đối với doanh nghiệp nhà nước. Mặt khác, dù là cơ quan quản lý Nhà nước, NHNN không giống như các đơn vị hành chính sự nghiệp thu. Do đó, không thể vận dụng hoàn toàn cơ chế quản lý tài chính đối với đơn vị sự nghiệp thu.

Qua một chặng đường phát triển theo khuôn khổ pháp lý của Pháp lệnh Ngân hàng, hệ thống ngân hàng Việt Nam nói chung và Ngân hàng Nhà nước nói riêng đã có những thay đổi về chất và lượng. Để đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế nhanh và bền vững, hoạt động của ngành ngân hàng đang hướng vào các mục tiêu nhiệm vụ mới. Từ các vấn đề nêu trên cho thấy cần thiết phải xây dựng một chế độ quản lý tài chính đối với Ngân hàng Nhà nước dưới hình thức một Nghị định của Chính phủ.

Một quy định trước đây trong Pháp lệnh Ngân hàng chưa phản ánh đúng mục tiêu hoạt động của Ngân hàng Nhà nước, như Ngân hàng Nhà nước hoạt động theo nguyên tắc hạch toán kinh doanh lợi nhuận. Điều này đã được sửa đổi, xác định thành các điều khoản trong Luật. Địa vị pháp lý của Ngân hàng Nhà nước được xác định trong Luật Ngân hàng Nhà nước làm căn cứ hoạch định quy chế tài chính của Ngân hàng Nhà nước.

Ngân hàng Nhà nước được giao trách nhiệm thực hiện chính sách tiền tệ quốc gia, cần những hoạt động nghiệp vụ can thiệp thị trường hàng ngày để ổn định giá trị đồng tiền. Do đó, cần được chủ động trong thu và chi chính để phục vụ chức năng này. Các khoản thu gắn với chi chặt chẽ theo chế độ trang thu lấy. Ngân sách Nhà nước không thu và cấp theo từng khoản được.

Trong khuôn khổ kế hoạch tài chính được duyệt hàng năm, Thống đốc Ngân hàng Nhà nước có quyền quyết định việc chi tiêu một cách chủ động, phù hợp với kế hoạch và tuân thủ các chế độ chi tiêu hiện hành của Nhà nước. Điều này đòi hỏi cần có một cơ chế quản lý tài chính linh hoạt, phù hợp với đặc thù hoạt động của Ngân hàng Nhà nước.

Tham khảo luật Ngân hàng Trung ương của các nước cho thấy, phương thức quản lý tài chính đối với Ngân hàng Trung ương các nước đều theo nguyên tắc thu bù chi. Một cơ quan giám sát các hoạt động thu chi tài chính của Ngân hàng Trung ương. Do đó, phương thức quản lý tài chính đối với Ngân hàng Nhà nước Việt Nam cũng vẫn theo nguyên tắc lấy thu bù chi, số chênh lệch thừa phải nộp Ngân sách Nhà nước, nếu thiếu được Chính phủ xem xét xử lý.

Bộ Tài chính là cơ quan đại diện Chính phủ, được Chính phủ giao nhiệm vụ quản lý tài chính trên phạm vi cả nước. Bộ Tài chính có trách nhiệm quản lý và giám sát thu của Ngân hàng Nhà nước từ khâu kế hoạch đến khâu thực hiện và quyết toán thu chi tài chính của Ngân hàng Nhà nước. Hàng năm, Ngân hàng Nhà nước phải lập kế hoạch thu chi tài chính trình Bộ Tài chính phê duyệt.

Địa vị pháp lý của Ngân hàng Nhà nước được xác định trong Luật Ngân hàng Nhà nước. Là một cơ quan của Chính phủ, về phương diện quan hệ tài chính Nhà nước, Ngân hàng Nhà nước có nhiệm vụ và quyền hạn phối hợp với Bộ Tài chính trong quá trình dự toán Ngân sách Nhà nước, phân bổ Ngân sách Nhà nước, quyết toán Ngân sách Nhà nước thuộc lĩnh vực mình phụ trách.

Qua nghiên cứu mô hình chức năng, chế độ tài chính Ngân hàng Trung ương các nước cũng như những điểm khác biệt giữa Ngân hàng Trung ương các nước với Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, có thể thấy Ngân hàng Nhà nước Việt Nam vừa mang những đặc điểm phù hợp với thông lệ quốc tế, vừa có những nét đặc thù riêng. Do đó, cơ chế tài chính của Ngân hàng Nhà nước cũng có những nét riêng nhằm tuân thủ Luật Ngân sách Nhà nước, phù hợp với tính đặc thù của hoạt động Ngân hàng Nhà nước theo Luật Ngân hàng Nhà nước.

Từ các vấn đề nêu trên, cần thiết phải xây dựng một chế độ quản lý tài chính đối với Ngân hàng Nhà nước dưới hình thức một Nghị định của Chính phủ để hướng dẫn thực hiện quy định của Luật Ngân hàng Nhà nước, phù hợp với yêu cầu quản lý thống nhất về tài chính quốc gia theo Luật Ngân sách Nhà nước, phù hợp với tính chất hoạt động đặc thù của Ngân hàng Nhà nước.

Cần nâng cao tính chủ động và chịu trách nhiệm của Ngân hàng Nhà nước, cũng như vai trò quản lý Nhà nước về phương diện tài chính của Bộ Tài chính. Nghị định của Chính phủ cần khắc phục được những tồn tại trong chế độ hiện hành.

Bộ Tài chính chịu trách nhiệm trước Chính phủ thực hiện chức năng thống nhất quản lý Ngân sách Nhà nước trong việc quản lý và chỉ đạo công tác thu nộp Ngân sách Nhà nước của các đơn vị trong nền kinh tế. Đồng thời thống nhất quản lý các khoản vay và nợ của Chính phủ, quản lý tài chính các nguồn viện trợ quốc tế.

Bộ Tài chính hướng dẫn, kiểm tra Ngân hàng Nhà nước trong việc xây dựng dự toán Ngân sách Nhà nước hàng năm. Chủ động phối hợp với các cơ quan hữu quan dự toán Ngân sách Nhà nước, phân bổ Ngân sách Nhà nước trình Chính phủ, đề xuất các biện pháp nhằm thực hiện chính sách tăng thu, tiết kiệm chi cho Ngân sách Nhà nước.

Bộ Tài chính thanh tra, kiểm tra tài chính đối với Ngân hàng Nhà nước theo quy định điều điểm của Luật Ngân sách Nhà nước. Ngân hàng Nhà nước là một đơn vị hành chính sự nghiệp và có nghĩa vụ thu nộp Ngân sách Nhà nước và sử dụng Ngân sách Nhà nước. Tổ chức quản lý kiểm tra việc sử dụng tài sản của Nhà nước của Ngân hàng Nhà nước.

Để cơ chế quản lý tài chính phát huy hiệu quả, cần hoàn thiện hệ thống pháp luật liên quan đến hoạt động ngân hàng và tài chính. Đồng thời, tăng cường công tác kiểm tra, giám sát việc thực hiện các quy định, đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả.

Cần tiếp tục nghiên cứu, học hỏi kinh nghiệm quốc tế trong lĩnh vực quản lý tài chính ngân hàng, đồng thời phát huy nội lực, xây dựng một cơ chế quản lý phù hợp với đặc thù của Việt Nam. Mục tiêu là hội nhập sâu rộng vào thị trường tài chính quốc tế và đảm bảo phát triển bền vững.

Việc đổi mới cơ chế quản lý tài chính phải hướng tới mục tiêu cao nhất là ổn định giá trị đồng tiền, góp phần đảm bảo an toàn hệ thống ngân hàng và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế-xã hội bền vững. Điều này đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ, ngành liên quan, đặc biệt là Bộ Tài chính và Ngân hàng Nhà nước.