Tổng quan nghiên cứu

Chương trình xây dựng nông thôn mới (XDNTM) tại Việt Nam đã được triển khai hơn một thập kỷ với mục tiêu cải thiện đời sống vật chất và tinh thần của người dân nông thôn, đồng thời phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Theo báo cáo tổng kết giai đoạn 2010-2019, cả nước đã huy động được khoảng 851.380 tỷ đồng cho chương trình, trong đó ngân sách nhà nước chiếm 31,34%, vốn tín dụng 51%, doanh nghiệp 4,9% và người dân cùng cộng đồng đóng góp phần còn lại. Tuy nhiên, việc huy động và sử dụng nguồn vốn vẫn còn nhiều bất cập, đặc biệt là tại các địa phương có điều kiện kinh tế khó khăn như huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên.

Huyện Phú Bình là huyện trung du với diện tích 243,37 km², dân số khoảng 157.415 người (năm 2019), mật độ dân số 646 người/km², kinh tế chủ yếu dựa vào nông lâm nghiệp với thu nhập bình quân thấp và tỷ lệ hộ nghèo còn cao. Trong giai đoạn 2017-2019, huyện đã triển khai nhiều hình thức huy động vốn cho XDNTM nhưng vẫn gặp nhiều khó khăn về nguồn lực tài chính, ảnh hưởng đến tiến độ và chất lượng các công trình xây dựng.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là hệ thống hóa cơ sở lý luận về huy động và sử dụng nguồn vốn trong XDNTM, đánh giá thực trạng huy động và sử dụng vốn tại huyện Phú Bình trong giai đoạn 2017-2019, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả công tác này trong giai đoạn 2021-2026. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ hoạch định chính sách tài chính, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại địa phương và các vùng miền núi phía Bắc.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình về huy động và sử dụng nguồn vốn trong phát triển kinh tế nông thôn, bao gồm:

  • Khái niệm nông thôn mới (NTM): Theo Nghị quyết số 26-NQ/TW (2008) và Quyết định số 1980-QĐ/TTg (2016), xã NTM là xã đạt 19 tiêu chí quốc gia về quy hoạch, hạ tầng kinh tế - xã hội, tổ chức sản xuất, văn hóa, môi trường, an ninh trật tự và hệ thống chính trị.

  • Lý thuyết huy động vốn: Huy động vốn là quá trình chuyển các nguồn lực tiềm năng thành quỹ tiền tệ phục vụ phát triển kinh tế - xã hội, bao gồm vốn ngân sách nhà nước, vốn tín dụng, vốn doanh nghiệp và vốn cộng đồng dân cư.

  • Mô hình sử dụng vốn hiệu quả: Sử dụng vốn phải đảm bảo nguyên tắc công khai, minh bạch, đúng mục đích, tiết kiệm và hiệu quả, đồng thời có sự giám sát của cộng đồng và các cơ quan quản lý.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: huy động vốn, sử dụng vốn, nguồn vốn ngân sách, vốn tín dụng, vốn doanh nghiệp, vốn cộng đồng, và các tiêu chí đánh giá hiệu quả huy động và sử dụng vốn trong XDNTM.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp phương pháp định lượng và định tính:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập số liệu thứ cấp từ báo cáo kinh tế - xã hội huyện Phú Bình giai đoạn 2017-2019, các văn bản pháp luật liên quan, báo cáo tổng kết chương trình XDNTM; thu thập số liệu sơ cấp qua khảo sát, phỏng vấn cán bộ địa phương, hộ dân và doanh nghiệp trên địa bàn.

  • Phương pháp chọn mẫu: Mẫu khảo sát gồm 120 người dân và cán bộ xã, được chọn theo phương pháp phân tầng ngẫu nhiên nhằm đảm bảo đại diện cho các nhóm đối tượng khác nhau.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm, phân tích nhân tố ảnh hưởng, và phương pháp so sánh với các nghiên cứu thực tiễn trong và ngoài nước.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung phân tích dữ liệu trong giai đoạn 2017-2019, đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2021-2026.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng huy động vốn: Huyện Phú Bình đã huy động được một khối lượng lớn nguồn vốn cho XDNTM trong giai đoạn 2017-2019, với tổng vốn huy động đạt khoảng 85% kế hoạch đề ra. Trong đó, ngân sách nhà nước chiếm 40%, vốn tín dụng 35%, vốn doanh nghiệp 10% và đóng góp của người dân 15%.

  2. Cơ cấu sử dụng vốn: Vốn được sử dụng chủ yếu cho xây dựng hạ tầng giao thông (chiếm 45%), cơ sở vật chất văn hóa và y tế (25%), phát triển sản xuất (20%) và các hoạt động khác (10%). Tỷ lệ vốn sử dụng đúng mục đích đạt 92%, còn lại là các khoản chậm giải ngân hoặc chưa sử dụng hiệu quả.

  3. Yếu tố ảnh hưởng đến huy động và sử dụng vốn: Bao gồm điều kiện tự nhiên (địa hình đồi núi chiếm 35% diện tích), năng lực cán bộ quản lý (có 70% cán bộ được đào tạo chuyên môn về XDNTM), nhận thức của người dân (60% người dân hiểu rõ về chương trình), và chính sách hỗ trợ của Nhà nước.

  4. Khó khăn và hạn chế: Tồn tại các khó khăn như nguồn ngân sách địa phương hạn chế, người dân còn tư tưởng trông chờ vào Nhà nước, khó tiếp cận vốn tín dụng, và một số công trình bị chậm tiến độ do thiếu vốn đối ứng. Tỷ lệ nợ đọng xây dựng cơ bản chiếm khoảng 12% tổng vốn đầu tư.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy huyện Phú Bình đã có những bước tiến đáng kể trong huy động và sử dụng nguồn vốn cho XDNTM, phù hợp với xu hướng chung của cả nước. Việc huy động vốn từ nhiều nguồn khác nhau giúp giảm áp lực ngân sách nhà nước và tăng tính bền vững cho chương trình. Tuy nhiên, tỷ lệ vốn huy động từ người dân và doanh nghiệp còn thấp so với tiềm năng, phản ánh hạn chế trong công tác tuyên truyền và chính sách khuyến khích.

So sánh với kinh nghiệm của các nước như Hàn Quốc, Nhật Bản và Đài Loan, việc phát huy vai trò chủ thể của người dân và doanh nghiệp trong huy động vốn là yếu tố then chốt. Huyện Phú Bình cần tăng cường công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức và tạo điều kiện thuận lợi cho các thành phần kinh tế tham gia đầu tư.

Việc sử dụng vốn cần đảm bảo nguyên tắc công khai, minh bạch và có sự giám sát chặt chẽ để tạo lòng tin cho các nhà đầu tư và người dân. Biểu đồ so sánh tỷ lệ vốn huy động theo nguồn và tiến độ giải ngân qua các năm sẽ minh họa rõ nét hiệu quả công tác huy động và sử dụng vốn tại huyện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức: Đẩy mạnh các hoạt động truyền thông, tập huấn cho cán bộ và người dân về vai trò, lợi ích và trách nhiệm trong XDNTM nhằm nâng cao sự tham gia tự nguyện và hiệu quả huy động vốn. Thời gian thực hiện: 2021-2023. Chủ thể: UBND huyện, các tổ chức đoàn thể.

  2. Xây dựng cơ chế chính sách ưu đãi, khuyến khích đầu tư: Ban hành các chính sách hỗ trợ về thuế, đất đai, thủ tục hành chính nhằm thu hút doanh nghiệp và các tổ chức kinh tế đầu tư vào nông nghiệp và hạ tầng nông thôn. Thời gian: 2021-2024. Chủ thể: UBND tỉnh, Sở Kế hoạch và Đầu tư.

  3. Thiết lập quỹ phát triển nông thôn mới cấp xã, thôn: Thành lập quỹ vốn xoay vòng, quản lý minh bạch để chủ động huy động và sử dụng vốn cho các dự án nhỏ, tạo điều kiện cho người dân vay vốn phát triển sản xuất. Thời gian: 2022-2026. Chủ thể: UBND xã, Ban quản lý quỹ.

  4. Tăng cường năng lực quản lý và giám sát: Đào tạo nâng cao trình độ cán bộ quản lý dự án, xây dựng hệ thống giám sát, kiểm tra việc sử dụng vốn nhằm đảm bảo hiệu quả và tránh thất thoát. Thời gian: 2021-2025. Chủ thể: UBND huyện, các cơ quan chuyên môn.

  5. Đa dạng hóa các hình thức huy động vốn: Khuyến khích áp dụng mô hình hợp tác công - tư (PPP), phát hành trái phiếu chính quyền địa phương và huy động vốn tín dụng phù hợp với điều kiện địa phương. Thời gian: 2023-2026. Chủ thể: UBND huyện, Ngân hàng, doanh nghiệp.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước các cấp: Giúp hiểu rõ cơ chế huy động và sử dụng vốn trong XDNTM, từ đó xây dựng chính sách phù hợp và nâng cao hiệu quả quản lý tài chính.

  2. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành kinh tế nông nghiệp: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về huy động vốn, phương pháp nghiên cứu và phân tích dữ liệu trong lĩnh vực phát triển nông thôn.

  3. Doanh nghiệp và nhà đầu tư: Hiểu rõ các chính sách ưu đãi, cơ hội đầu tư và vai trò của doanh nghiệp trong phát triển nông thôn mới, từ đó tham gia tích cực vào các dự án đầu tư.

  4. Cộng đồng dân cư và các tổ chức xã hội: Nâng cao nhận thức về quyền lợi và trách nhiệm trong chương trình XDNTM, thúc đẩy sự tham gia tự nguyện và giám sát việc sử dụng vốn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao huy động vốn trong XDNTM lại quan trọng?
    Huy động vốn là yếu tố quyết định để thực hiện các dự án phát triển hạ tầng, nâng cao đời sống người dân và thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội bền vững ở nông thôn.

  2. Các nguồn vốn chính trong XDNTM gồm những gì?
    Bao gồm ngân sách nhà nước, vốn tín dụng, vốn doanh nghiệp và đóng góp của cộng đồng dân cư. Mỗi nguồn có vai trò và cơ chế huy động khác nhau.

  3. Làm thế nào để đảm bảo sử dụng vốn hiệu quả và minh bạch?
    Thông qua việc lập kế hoạch chi tiết, phân cấp quản lý rõ ràng, giám sát chặt chẽ, công khai thông tin và sự tham gia giám sát của cộng đồng.

  4. Yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến việc huy động vốn tại huyện Phú Bình?
    Điều kiện kinh tế xã hội còn hạn chế, nhận thức của người dân, năng lực cán bộ quản lý và chính sách hỗ trợ của Nhà nước là những yếu tố chủ yếu.

  5. Giải pháp nào giúp tăng cường huy động vốn từ người dân?
    Tăng cường tuyên truyền, nâng cao nhận thức, xây dựng quỹ phát triển nông thôn mới, đảm bảo công khai minh bạch và tạo điều kiện vay vốn thuận lợi.

Kết luận

  • Huyện Phú Bình đã huy động được nguồn vốn lớn cho XDNTM trong giai đoạn 2017-2019, tuy nhiên vẫn còn nhiều khó khăn về nguồn lực và hiệu quả sử dụng vốn.
  • Việc đa dạng hóa nguồn vốn và phát huy vai trò của người dân, doanh nghiệp là yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả chương trình.
  • Năng lực quản lý, nhận thức cộng đồng và chính sách hỗ trợ là những nhân tố ảnh hưởng trực tiếp đến kết quả huy động và sử dụng vốn.
  • Cần xây dựng các giải pháp đồng bộ, bao gồm tuyên truyền, chính sách ưu đãi, lập quỹ phát triển và nâng cao năng lực quản lý trong giai đoạn 2021-2026.
  • Luận văn cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để các cấp chính quyền, nhà nghiên cứu và cộng đồng tham khảo, góp phần thúc đẩy phát triển nông thôn bền vững tại huyện Phú Bình và các địa phương tương tự.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý địa phương nên áp dụng các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, đánh giá định kỳ để điều chỉnh chính sách phù hợp với thực tiễn phát triển.