Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động thanh tra thuế đóng vai trò thiết yếu trong quản lý thuế, góp phần phát hiện và xử lý các hành vi gian lận, trốn thuế, từ đó bảo đảm nguồn thu ngân sách nhà nước. Tại Chi cục Thuế thành phố Thủ Dầu Một, tỉnh Bình Dương, công tác thanh tra thuế đang đối mặt với nhiều thách thức như tỷ lệ trốn thuế trên 15%, doanh nghiệp nợ thuế trên 150 tỷ đồng, và số thuế thu hồi chỉ đạt khoảng 70% so với dự kiến. Ngoài ra, sự phát triển nhanh chóng của thương mại điện tử cũng làm gia tăng thất thu thuế do khó kiểm soát đối tượng và giao dịch. Trước bối cảnh đó, nghiên cứu nhằm xác định các yếu tố ảnh hưởng đến kết quả hoạt động thanh tra thuế tại Chi cục Thuế thành phố Thủ Dầu Một, với mục tiêu hạn chế thất thu ngân sách và nâng cao hiệu quả quản lý thuế.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào công chức thanh tra thuế có thời gian công tác từ 6 tháng trở lên tại Chi cục Thuế thành phố Thủ Dầu Một, với dữ liệu thu thập trong giai đoạn 2020-2022. Nghiên cứu kết hợp phương pháp định tính và định lượng, sử dụng số liệu sơ cấp từ 128 công chức và số liệu thứ cấp từ các báo cáo công tác thuế. Kết quả nghiên cứu không chỉ góp phần nâng cao hiệu quả thanh tra thuế mà còn hỗ trợ xây dựng chính sách quản lý thuế phù hợp, góp phần đảm bảo nguồn thu ngân sách và thúc đẩy môi trường kinh doanh minh bạch, công bằng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình liên quan đến hoạt động thanh tra thuế và quản lý thuế, trong đó tập trung vào tám yếu tố chính ảnh hưởng đến kết quả thanh tra thuế:

  • Công cụ hỗ trợ và phương tiện vật chất (CC): Bao gồm cơ sở vật chất, công nghệ thông tin và thiết bị hỗ trợ, ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả công tác thanh tra.
  • Hệ thống quy định pháp luật (PL): Các văn bản pháp luật, thông tư, nghị định hướng dẫn chi tiết giúp cơ quan thuế thực hiện thanh tra hiệu quả, hạn chế sai sót.
  • Thủ tục giám sát (TT): Quy trình, thủ tục thanh tra minh bạch, công khai tạo điều kiện cho sự công bằng và hiệu quả trong thanh tra.
  • Thái độ và sự phối hợp của người nộp thuế (TD): Mức độ hợp tác và tuân thủ của người nộp thuế ảnh hưởng đến kết quả thanh tra.
  • Chế độ đãi ngộ đối với thanh tra viên (CD): Chính sách lương, thưởng và hỗ trợ giúp nâng cao động lực và hiệu quả công việc của cán bộ thanh tra.
  • Cơ sở dữ liệu về người nộp thuế (DL): Hệ thống thông tin cập nhật, đầy đủ giúp lựa chọn đối tượng thanh tra chính xác và hiệu quả.
  • Năng lực phẩm chất của cán bộ thanh tra (NL): Trình độ chuyên môn, kỹ năng và thái độ làm việc của cán bộ thanh tra quyết định chất lượng thanh tra.
  • Quy trình và phương pháp thanh tra (QT): Kế hoạch, phương pháp và quy trình thanh tra hợp lý, khoa học giúp nâng cao hiệu quả công tác.

Mô hình nghiên cứu đề xuất các giả thuyết về tác động thuận chiều của từng yếu tố trên đến kết quả hoạt động thanh tra thuế.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp phối hợp định tính và định lượng. Giai đoạn định tính bao gồm phỏng vấn chuyên gia và công chức thanh tra để hiệu chỉnh mô hình và thang đo. Giai đoạn định lượng thu thập dữ liệu sơ cấp từ 128 công chức thanh tra tại Chi cục Thuế thành phố Thủ Dầu Một bằng bảng câu hỏi thang đo Likert 5 mức độ.

Phương pháp chọn mẫu là lấy mẫu phi xác suất thuận tiện, khảo sát toàn bộ tổng thể công chức có thời gian công tác từ 6 tháng trở lên. Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo công tác thuế và tài liệu nghiên cứu liên quan.

Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm SPSS với các kỹ thuật: thống kê mô tả, kiểm định độ tin cậy thang đo bằng hệ số Cronbach’s Alpha, phân tích nhân tố khám phá (EFA) để xác định cấu trúc nhân tố, và phân tích hồi quy đa biến để đánh giá mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đến kết quả thanh tra thuế. Quá trình nghiên cứu diễn ra trong khoảng thời gian từ tháng 10 đến tháng 11 năm 2022.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Công cụ hỗ trợ và phương tiện vật chất có tác động mạnh nhất đến kết quả thanh tra thuế với hệ số β = 0,702, cho thấy cơ sở vật chất và công nghệ thông tin là yếu tố quyết định hiệu quả công tác thanh tra.
  2. Năng lực phẩm chất của cán bộ thanh tra đứng thứ hai với β = 0,347, khẳng định vai trò quan trọng của trình độ chuyên môn và thái độ làm việc trong việc nâng cao chất lượng thanh tra.
  3. Chế độ đãi ngộ đối với thanh tra viên cũng có ảnh hưởng tích cực với β = 0,341, cho thấy chính sách lương thưởng và hỗ trợ là động lực thúc đẩy hiệu quả công việc.
  4. Các yếu tố khác như Hệ thống quy định pháp luật (β = 0,135), Quy trình và phương pháp thanh tra (β = 0,074), và Thái độ và sự phối hợp của người nộp thuế (β = 0,042) cũng có tác động thuận chiều nhưng mức độ ảnh hưởng thấp hơn.

Kết quả hồi quy đa biến cho thấy mô hình giải thích được phần lớn biến động của kết quả hoạt động thanh tra thuế, với các hệ số β đều dương và có ý nghĩa thống kê.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân công cụ hỗ trợ và phương tiện vật chất có tác động mạnh là do việc trang bị đầy đủ thiết bị, công nghệ hiện đại giúp cán bộ thanh tra thực hiện công việc nhanh chóng, chính xác và hiệu quả hơn. Điều này phù hợp với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, nhấn mạnh vai trò của hạ tầng kỹ thuật trong quản lý thuế.

Năng lực phẩm chất của cán bộ thanh tra là yếu tố then chốt, bởi cán bộ có trình độ chuyên môn cao, kỹ năng xử lý tình huống tốt sẽ phát hiện và xử lý các vi phạm hiệu quả hơn. Kết quả này tương đồng với các nghiên cứu trước đây về vai trò của nguồn nhân lực trong công tác thanh tra.

Chế độ đãi ngộ ảnh hưởng đến động lực làm việc, giúp cán bộ yên tâm công tác, giảm thiểu tiêu cực và nâng cao trách nhiệm. Mức độ ảnh hưởng của hệ thống quy định pháp luật và quy trình thanh tra tuy thấp hơn nhưng vẫn quan trọng, bởi sự minh bạch, rõ ràng trong pháp luật và quy trình giúp giảm thiểu sai sót và tranh chấp.

Thái độ và sự phối hợp của người nộp thuế có tác động thấp nhất, có thể do sự đa dạng trong nhận thức và hành vi của người nộp thuế, cũng như các biện pháp cưỡng chế và kiểm soát của cơ quan thuế đã phần nào hạn chế ảnh hưởng tiêu cực từ yếu tố này.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện hệ số β của từng yếu tố, giúp trực quan hóa mức độ ảnh hưởng và ưu tiên các giải pháp cải thiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cấp công cụ hỗ trợ và phương tiện vật chất: Đầu tư trang thiết bị công nghệ thông tin hiện đại, hệ thống phần mềm phân tích dữ liệu thuế, cơ sở vật chất làm việc tiện nghi. Mục tiêu tăng 20% hiệu quả thanh tra trong 2 năm tới. Chủ thể: Cục Thuế tỉnh Bình Dương phối hợp với Sở Thông tin và Truyền thông.

  2. Tăng cường đào tạo, nâng cao năng lực cán bộ thanh tra: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về pháp luật thuế, kỹ năng thanh tra và xử lý vi phạm. Mục tiêu nâng tỷ lệ cán bộ đạt chuẩn năng lực lên 90% trong 1 năm. Chủ thể: Chi cục Thuế TP Thủ Dầu Một phối hợp với Học viện Tài chính.

  3. Cải thiện chế độ đãi ngộ cho thanh tra viên: Xem xét điều chỉnh lương, thưởng, hỗ trợ phụ cấp rủi ro và tạo môi trường làm việc an toàn, khuyến khích cán bộ gắn bó lâu dài. Mục tiêu giảm tỷ lệ nghỉ việc xuống dưới 5% trong 2 năm. Chủ thể: Cục Thuế tỉnh Bình Dương và các cơ quan quản lý nhân sự.

  4. Hoàn thiện hệ thống quy định pháp luật và quy trình thanh tra: Rà soát, đề xuất sửa đổi các văn bản pháp luật, quy trình thanh tra cho rõ ràng, minh bạch, phù hợp với thực tiễn. Mục tiêu hoàn thành đề xuất sửa đổi trong 1 năm. Chủ thể: Tổng cục Thuế phối hợp với các cơ quan pháp luật.

  5. Tăng cường tuyên truyền, nâng cao nhận thức và phối hợp của người nộp thuế: Xây dựng các chương trình đào tạo, hướng dẫn, hỗ trợ người nộp thuế hiểu rõ quyền lợi và nghĩa vụ, khuyến khích hợp tác trong thanh tra. Mục tiêu tăng tỷ lệ hợp tác lên 80% trong 1 năm. Chủ thể: Chi cục Thuế TP Thủ Dầu Một phối hợp với các tổ chức doanh nghiệp.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý thuế và thanh tra thuế: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để cải thiện công tác thanh tra, nâng cao hiệu quả quản lý thuế tại địa phương.

  2. Nhà hoạch định chính sách thuế: Thông tin về các yếu tố ảnh hưởng giúp xây dựng chính sách pháp luật phù hợp, tăng cường công tác chống thất thu và gian lận thuế.

  3. Các tổ chức nghiên cứu và đào tạo về quản trị kinh doanh và tài chính công: Tài liệu tham khảo hữu ích cho giảng dạy, nghiên cứu chuyên sâu về quản lý thuế và thanh tra thuế.

  4. Doanh nghiệp và người nộp thuế: Hiểu rõ hơn về quy trình, yêu cầu và vai trò của thanh tra thuế, từ đó nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật thuế, giảm thiểu rủi ro vi phạm.

Câu hỏi thường gặp

  1. Thanh tra thuế có vai trò gì trong quản lý ngân sách nhà nước?
    Thanh tra thuế giúp phát hiện, ngăn chặn và xử lý các hành vi gian lận, trốn thuế, đảm bảo thu đúng, thu đủ cho ngân sách, góp phần ổn định tài chính công và thúc đẩy môi trường kinh doanh minh bạch.

  2. Yếu tố nào ảnh hưởng mạnh nhất đến kết quả thanh tra thuế tại Chi cục Thuế TP Thủ Dầu Một?
    Công cụ hỗ trợ và phương tiện vật chất có tác động mạnh nhất với hệ số β = 0,702, cho thấy đầu tư vào cơ sở vật chất và công nghệ là ưu tiên hàng đầu.

  3. Phương pháp nghiên cứu được sử dụng trong luận văn là gì?
    Nghiên cứu kết hợp định tính (phỏng vấn chuyên gia) và định lượng (khảo sát 128 công chức thanh tra), sử dụng phân tích thống kê với phần mềm SPSS để kiểm định mô hình và các giả thuyết.

  4. Chế độ đãi ngộ ảnh hưởng như thế nào đến hiệu quả thanh tra thuế?
    Chế độ đãi ngộ tốt giúp cán bộ thanh tra yên tâm công tác, tăng động lực làm việc, giảm áp lực và tiêu cực, từ đó nâng cao chất lượng và hiệu quả thanh tra.

  5. Làm thế nào để nâng cao sự phối hợp của người nộp thuế trong thanh tra?
    Tăng cường tuyên truyền, hỗ trợ, giải thích rõ quyền lợi và nghĩa vụ, xây dựng môi trường minh bạch và công bằng, đồng thời áp dụng các biện pháp khuyến khích hợp tác và xử lý nghiêm vi phạm.

Kết luận

  • Nghiên cứu xác định 6 yếu tố chính ảnh hưởng tích cực đến kết quả hoạt động thanh tra thuế tại Chi cục Thuế TP Thủ Dầu Một, trong đó công cụ hỗ trợ và phương tiện vật chất có tác động mạnh nhất.
  • Năng lực phẩm chất cán bộ và chế độ đãi ngộ cũng đóng vai trò quan trọng trong nâng cao hiệu quả thanh tra.
  • Hệ thống quy định pháp luật, quy trình thanh tra và thái độ người nộp thuế có ảnh hưởng nhưng mức độ thấp hơn.
  • Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác thanh tra thuế trong thời gian tới.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, theo dõi đánh giá hiệu quả và mở rộng nghiên cứu sang các địa phương khác nhằm hoàn thiện công tác quản lý thuế toàn diện.

Hành động ngay: Các cơ quan quản lý thuế cần ưu tiên đầu tư công cụ hỗ trợ, nâng cao năng lực cán bộ và cải thiện chế độ đãi ngộ để nâng cao hiệu quả thanh tra thuế, góp phần bảo đảm nguồn thu ngân sách và phát triển kinh tế bền vững.