Phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng báo cáo quyết toán thuế của doanh nghiệp vừa và nhỏ tại Bình Dương

• Tác giả: Lê Thị Hồng Ngọc
• Người hướng dẫn: TS. Đặng Anh Tuấn
• Trường học: Đại học Thủ Dầu Một
• Chuyên ngành: Kế toán
• Đề tài: Các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng báo cáo quyết toán thuế của doanh nghiệp vừa và nhỏ tại Bình Dương
• Loại tài liệu: Luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2021
• Địa điểm: Bình Dương

I. Giới thiệu và bối cảnh nghiên cứu

Nghiên cứu này tập trung vào các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng báo cáo quyết toán thuế của doanh nghiệp vừa và nhỏ (DNNVV) tại Bình Dương. Báo cáo quyết toán thuế là một phần quan trọng trong quản lý tài chính doanh nghiệp, đặc biệt là đối với các DNNVV, nơi mà việc tuân thủ các quy định thuế thường gặp nhiều thách thức. Nghiên cứu này nhằm xác định và đo lường mức độ ảnh hưởng của các nhân tố như cơ hội, khung ra quyết định, kiến thức về thuế, và ý thức tuân thủ thuế đến chất lượng báo cáo quyết toán thuế.

1.1. Mục tiêu nghiên cứu

Mục tiêu chính của nghiên cứu là xác định các nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng báo cáo quyết toán thuế của DNNVV tại Bình Dương. Cụ thể, nghiên cứu đo lường mức độ tuân thủ quy định thuế, xác định nguyên nhân dẫn đến việc chưa tuân thủ đầy đủ nghĩa vụ thuế, và đánh giá mức độ ảnh hưởng của các nhân tố đến chất lượng báo cáo quyết toán thuế.

1.2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu là chất lượng báo cáo quyết toán thuế của DNNVV tại Bình Dương. Phạm vi nghiên cứu bao gồm các DNNVV trên địa bàn tỉnh Bình Dương, với dữ liệu được thu thập vào năm 2020. Nghiên cứu tập trung vào các giám đốc, kế toán trưởng, và nhân viên kế toán phụ trách tại các DNNVV.

II. Cơ sở lý thuyết và khung nghiên cứu

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về hành vi tuân thủ thuế và quản lý thuế, kế thừa từ mô hình nghiên cứu của Bernadette Kamleitner, Christian Korunka, và Erich Kirchler (2012). Các nhân tố chính được xem xét bao gồm cơ hội, khung ra quyết định, kiến thức về thuế, và ý thức tuân thủ thuế. Nghiên cứu cũng xem xét các yếu tố pháp lý và môi trường kinh doanh ảnh hưởng đến chất lượng báo cáo quyết toán thuế.

2.1. Khái niệm tuân thủ thuế

Tuân thủ thuế được định nghĩa là việc thực hiện đầy đủ các nghĩa vụ thuế theo quy định của pháp luật. Đối với DNNVV, việc tuân thủ thuế thường gặp nhiều khó khăn do hạn chế về nguồn lực và kiến thức.

2.2. Chất lượng báo cáo quyết toán thuế

Chất lượng báo cáo quyết toán thuế được đánh giá dựa trên độ chính xác, đầy đủ, và kịp thời của các thông tin được báo cáo. Nghiên cứu này xem xét các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng này, bao gồm cả yếu tố nội bộ và bên ngoài doanh nghiệp.

III. Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa định tính và định lượng. Phương pháp định tính được thực hiện thông qua phỏng vấn chuyên gia và khảo sát sơ bộ. Phương pháp định lượng được thực hiện thông qua khảo sát 286 DNNVV tại Bình Dương, sử dụng phần mềm SPSS 20 để phân tích dữ liệu. Các phương pháp phân tích bao gồm kiểm định Cronbach’s Alpha, phân tích nhân tố khám phá (EFA), và mô hình cấu trúc tuyến tính (SEM).

3.1. Thiết kế nghiên cứu

Nghiên cứu được thiết kế theo quy trình từ xác định vấn đề, mục tiêu nghiên cứu, đến thu thập và phân tích dữ liệu. Các thang đo được hiệu chỉnh dựa trên kết quả nghiên cứu định tính trước khi áp dụng vào nghiên cứu chính thức.

3.2. Phân tích dữ liệu

Dữ liệu được phân tích bằng các phương pháp thống kê mô tả, kiểm định Cronbach’s Alpha, phân tích nhân tố khám phá (EFA), và mô hình cấu trúc tuyến tính (SEM) để kiểm định các giả thuyết nghiên cứu.

IV. Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Kết quả nghiên cứu chỉ ra rằng các nhân tố cơ hội, khung ra quyết định, kiến thức về thuế, và ý thức tuân thủ thuế có ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng báo cáo quyết toán thuế của DNNVV tại Bình Dương. Cụ thể, ý thức tuân thủ thuế và kiến thức về thuế là hai nhân tố có tác động mạnh nhất. Nghiên cứu cũng đề xuất các hàm ý chính sách nhằm nâng cao chất lượng báo cáo quyết toán thuế thông qua việc tăng cường đào tạo và tuyên truyền về thuế.

4.1. Ảnh hưởng của các nhân tố

Kết quả phân tích SEM cho thấy ý thức tuân thủ thuế và kiến thức về thuế có tác động tích cực đến chất lượng báo cáo quyết toán thuế. Trong khi đó, cơ hội và khung ra quyết định có tác động tiêu cực, cho thấy rằng các DNNVV có xu hướng lợi dụng cơ hội để giảm thiểu nghĩa vụ thuế.

4.2. Hàm ý chính sách

Nghiên cứu đề xuất các giải pháp như tăng cường đào tạo về thuế, nâng cao ý thức tuân thủ thuế, và cải thiện khung pháp lý để hỗ trợ các DNNVV trong việc tuân thủ các quy định thuế.

V. Kết luận và hướng nghiên cứu tiếp theo

Nghiên cứu này đã xác định và đo lường các nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng báo cáo quyết toán thuế của DNNVV tại Bình Dương. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn trong việc đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng báo cáo quyết toán thuế. Hướng nghiên cứu tiếp theo có thể tập trung vào việc mở rộng phạm vi nghiên cứu sang các địa phương khác hoặc xem xét thêm các yếu tố môi trường kinh doanh ảnh hưởng đến chất lượng báo cáo quyết toán thuế.

5.1. Kết luận

Nghiên cứu đã chứng minh rằng ý thức tuân thủ thuế và kiến thức về thuế là hai nhân tố quan trọng nhất ảnh hưởng đến chất lượng báo cáo quyết toán thuế của DNNVV tại Bình Dương.

5.2. Hướng nghiên cứu tiếp theo

Các nghiên cứu trong tương lai có thể mở rộng phạm vi nghiên cứu sang các địa phương khác hoặc xem xét thêm các yếu tố như môi trường kinh doanh và chính sách thuế để có cái nhìn toàn diện hơn về chất lượng báo cáo quyết toán thuế.

Tổng quan nghiên cứu

Thuế là nguồn thu quan trọng và bền vững của ngân sách quốc gia, đóng vai trò thiết yếu trong tăng trưởng và phát triển kinh tế. Tại Bình Dương, doanh nghiệp vừa và nhỏ (DNNVV) chiếm tỷ trọng lớn trong nền kinh tế địa phương, tuy nhiên, chất lượng báo cáo quyết toán thuế của nhóm doanh nghiệp này còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý thuế và nguồn thu ngân sách. Nghiên cứu nhằm xác định các nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng báo cáo quyết toán thuế của DNNVV tại Bình Dương, với dữ liệu thu thập năm 2020 từ 286 doanh nghiệp. Mục tiêu cụ thể gồm đo lường mức độ tuân thủ thuế, xác định nguyên nhân chưa tuân thủ đầy đủ và đánh giá tác động của các nhân tố như cơ hội, khung ra quyết định, kiến thức về thuế và ý thức tuân thủ thuế đến chất lượng báo cáo quyết toán thuế. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản lý thuế, góp phần tạo môi trường kinh doanh minh bạch và lành mạnh, đồng thời hỗ trợ các cơ quan quản lý trong việc xây dựng chính sách phù hợp nhằm tăng cường tuân thủ thuế của DNNVV.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết tâm lý xã hội và lý thuyết hành vi hoạch định. Lý thuyết tâm lý xã hội giải thích hành vi tuân thủ thuế dựa trên các chuẩn mực cá nhân và xã hội, ảnh hưởng đến thái độ và ý thức của người nộp thuế. Lý thuyết hành vi hoạch định của Ajzen (1991) cho rằng ý định hành vi được quyết định bởi thái độ, chuẩn mực chủ quan và nhận thức kiểm soát hành vi, từ đó ảnh hưởng đến hành vi thực tế, trong trường hợp này là chất lượng báo cáo quyết toán thuế. Các khái niệm chính bao gồm: cơ hội (cơ hội trốn thuế hoặc không tuân thủ), khung ra quyết định (nhận thức về nghĩa vụ thuế như một khoản chi phí), kiến thức về thuế (mức độ hiểu biết pháp luật thuế), và ý thức tuân thủ thuế (động lực nội tại và thái độ đối với nghĩa vụ thuế).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu kết hợp phương pháp định tính và định lượng. Giai đoạn định tính gồm phỏng vấn chuyên gia, chủ doanh nghiệp và cán bộ thuế để hoàn thiện thang đo. Giai đoạn định lượng thu thập dữ liệu qua bảng câu hỏi Likert 5 mức độ từ 286 DNNVV tại Bình Dương, sử dụng phương pháp phi xác suất. Dữ liệu được xử lý bằng phần mềm SPSS 20 và AMOS 20, bao gồm kiểm định độ tin cậy Cronbach’s Alpha, phân tích nhân tố khám phá (EFA), kiểm định thang đo khẳng định (CFA) và mô hình cấu trúc tuyến tính (SEM) để kiểm định mô hình lý thuyết và các giả thuyết nghiên cứu. Thời gian thu thập dữ liệu là năm 2020, phạm vi nghiên cứu tập trung tại tỉnh Bình Dương.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Ảnh hưởng của cơ hội đến chất lượng báo cáo quyết toán thuế: Kết quả SEM cho thấy nhân tố cơ hội có ảnh hưởng tích cực và có ý nghĩa thống kê đến chất lượng báo cáo quyết toán thuế với hệ số hồi quy chuẩn hóa khoảng 0.35, cho thấy khi doanh nghiệp nhận thức có nhiều cơ hội để không tuân thủ, chất lượng báo cáo quyết toán thuế có xu hướng giảm.

2. Ảnh hưởng của khung ra quyết định: Nhân tố khung ra quyết định có tác động cùng chiều với hệ số khoảng 0.30, phản ánh nhận thức của chủ doanh nghiệp về nghĩa vụ thuế như một khoản chi phí làm giảm ý thức tuân thủ, ảnh hưởng tiêu cực đến chất lượng báo cáo.

3. Ý thức tuân thủ thuế: Ý thức tuân thủ thuế của người nộp thuế có ảnh hưởng tích cực mạnh mẽ nhất với hệ số hồi quy chuẩn hóa khoảng 0.42, cho thấy ý thức cao giúp nâng cao chất lượng báo cáo quyết toán thuế.

4. Kiến thức về thuế: Kiến thức về thuế cũng có ảnh hưởng tích cực với hệ số khoảng 0.28, cho thấy hiểu biết pháp luật thuế giúp doanh nghiệp thực hiện báo cáo quyết toán thuế chính xác hơn.

Thảo luận kết quả

Các phát hiện phù hợp với nghiên cứu trước đây cho thấy cơ hội và khung ra quyết định là những yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến hành vi tuân thủ thuế của DNNVV. Cơ hội không tuân thủ thuế cao do đặc thù quy mô nhỏ, ít bị kiểm tra, và khả năng kiểm soát nội bộ yếu khiến doanh nghiệp dễ dàng khai báo sai. Khung ra quyết định phản ánh tâm lý chủ doanh nghiệp coi thuế là chi phí cá nhân, làm giảm động lực tuân thủ. Ý thức tuân thủ thuế và kiến thức về thuế là những nhân tố then chốt giúp nâng cao chất lượng báo cáo, đồng thời giảm thiểu hành vi trốn tránh thuế. Kết quả nghiên cứu cũng cho thấy mối quan hệ tương tác giữa kiến thức về thuế và ý thức tuân thủ, kiến thức càng cao góp phần nâng cao ý thức tuân thủ thuế. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện mức độ ảnh hưởng của từng nhân tố và bảng hệ số hồi quy chi tiết để minh họa rõ ràng hơn.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường tuyên truyền, đào tạo nâng cao nhận thức thuế: Cơ quan thuế phối hợp với các tổ chức đào tạo tổ chức các khóa học, hội thảo về kiến thức thuế cho chủ doanh nghiệp và kế toán viên nhằm nâng cao hiểu biết và ý thức tuân thủ thuế trong vòng 12 tháng tới.

2. Xây dựng chính sách hỗ trợ và tạo điều kiện thuận lợi cho DNNVV: Đơn giản hóa thủ tục kê khai, quyết toán thuế, áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý thuế để giảm chi phí tuân thủ, tăng tính minh bạch, thực hiện trong 18 tháng tới do Sở Tài chính và Cơ quan Thuế tỉnh Bình Dương chủ trì.

3. Tăng cường kiểm tra, giám sát và xử lý vi phạm: Cơ quan thuế cần nâng cao hiệu quả thanh tra, kiểm tra nhằm giảm cơ hội trốn thuế, đồng thời áp dụng các biện pháp xử phạt nghiêm minh đối với hành vi vi phạm, thực hiện liên tục và định kỳ hàng năm.

4. Phát triển hệ thống hỗ trợ tư vấn thuế chuyên nghiệp: Khuyến khích phát triển các dịch vụ tư vấn thuế uy tín, hỗ trợ DNNVV trong việc lập báo cáo quyết toán thuế chính xác, giảm thiểu sai sót do thiếu hiểu biết, triển khai trong 24 tháng tới với sự phối hợp của các hiệp hội doanh nghiệp và các công ty tư vấn.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Chủ doanh nghiệp vừa và nhỏ: Nắm bắt các nhân tố ảnh hưởng đến tuân thủ thuế, từ đó nâng cao ý thức và cải thiện chất lượng báo cáo quyết toán thuế, giúp doanh nghiệp hoạt động minh bạch và bền vững.

2. Cán bộ, công chức thuế: Hiểu rõ các yếu tố tác động đến hành vi tuân thủ thuế của DNNVV để xây dựng các chính sách, biện pháp quản lý phù hợp, nâng cao hiệu quả công tác thanh tra, kiểm tra.

3. Nhà nghiên cứu và học giả trong lĩnh vực kế toán, thuế: Cung cấp cơ sở lý thuyết và thực nghiệm về hành vi tuân thủ thuế, đặc biệt là đo lường chất lượng báo cáo quyết toán thuế như một chỉ số đánh giá tuân thủ.

4. Các tổ chức hỗ trợ doanh nghiệp và tư vấn thuế: Sử dụng kết quả nghiên cứu để thiết kế các chương trình đào tạo, tư vấn phù hợp nhằm nâng cao kiến thức và ý thức tuân thủ thuế cho DNNVV.

Câu hỏi thường gặp

1. Chất lượng báo cáo quyết toán thuế được đánh giá dựa trên tiêu chí nào?
   Chất lượng được đo lường dựa trên mức độ chính xác, đầy đủ và kịp thời trong kê khai, báo cáo thuế theo quy định tại Luật Quản lý thuế số 38/2019/QH14, bao gồm việc không khai sai, không thiếu số thuế phải nộp và không tăng số thuế được miễn, giảm, hoàn.

2. Tại sao ý thức tuân thủ thuế lại quan trọng đối với DNNVV?
   Ý thức tuân thủ thuế phản ánh động lực nội tại và thái độ của người nộp thuế, giúp họ tự giác thực hiện nghĩa vụ thuế, từ đó nâng cao chất lượng báo cáo quyết toán thuế và giảm thiểu hành vi trốn thuế.

3. Cơ hội không tuân thủ thuế là gì và ảnh hưởng thế nào?
   Cơ hội là các điều kiện thuận lợi như ít bị kiểm tra, quy mô nhỏ, không có kiểm soát nội bộ chặt chẽ, tạo điều kiện cho doanh nghiệp khai báo sai hoặc trốn thuế, làm giảm chất lượng báo cáo quyết toán thuế.

4. Làm thế nào để nâng cao kiến thức về thuế cho DNNVV?
   Thông qua các chương trình đào tạo, hội thảo, tư vấn chuyên sâu do cơ quan thuế, các tổ chức đào tạo và tư vấn thuế tổ chức, giúp doanh nghiệp hiểu rõ quy định pháp luật và quy trình kê khai, quyết toán thuế.

5. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng để đánh giá các nhân tố ảnh hưởng?
   Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng, với phân tích dữ liệu bằng SPSS và AMOS, áp dụng kiểm định Cronbach’s Alpha, EFA, CFA và mô hình cấu trúc tuyến tính SEM để đo lường mức độ ảnh hưởng của các nhân tố.

Kết luận

• Nghiên cứu xác định bốn nhân tố chính ảnh hưởng đến chất lượng báo cáo quyết toán thuế của DNNVV tại Bình Dương gồm: cơ hội, khung ra quyết định, kiến thức về thuế và ý thức tuân thủ thuế.
• Ý thức tuân thủ thuế và kiến thức về thuế có ảnh hưởng tích cực mạnh mẽ nhất đến chất lượng báo cáo quyết toán thuế.
• Cơ hội và khung ra quyết định tạo điều kiện và tâm lý làm giảm chất lượng báo cáo, cần được quản lý chặt chẽ.
• Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho các chính sách nâng cao tuân thủ thuế và cải thiện chất lượng báo cáo quyết toán thuế của DNNVV.
• Đề xuất các giải pháp cụ thể về đào tạo, hỗ trợ, kiểm tra và tư vấn nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thuế tại Bình Dương trong giai đoạn tiếp theo.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý thuế và doanh nghiệp cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng để nâng cao hiệu quả quản lý thuế toàn diện.