Nghiên cứu biện pháp phòng trừ mối hại rừng trồng keo Acacia sp tại huyện Yên Bình, tỉnh Yên Bái

• Tác giả: Nguyễn Tư Khoa
• Người hướng dẫn: TS. Đặng Kim Tuyến
• Trường học: Đại học Nông Lâm Thái Nguyên
• Chuyên ngành: Lâm học
• Đề tài: Nghiên cứu một số biện pháp phòng trừ mối hại rừng trồng keo (Acacia sp) tại huyện Yên Bình, tỉnh Yên Bái
• Loại tài liệu: Luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2015
• Địa điểm: Thái Nguyên

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• 1. CHƯƠNG 1: TỒNG QUAN TÀI LIỆU
• 1.1. Cơ sở khoa học của đề tài
• 1.2. Những nghiên cứu về mối hại rừng trồng
• 1.2.1. Những nghiên cứu về mối hại rừng trồng trên thế giới
• 1.2.2. Thành phần, đặc điểm gây hại của các loài mối thuộc giống Macrotermes và Microtermes hại cây trồng lâm nghiệp
• 1.2.3. Tình hình nghiên cứu sinh học, sinh thái học mối hại cây trồng lâm nghiệp
• 1.2.4. Tình hình nghiên cứu biện pháp phòng chống mối hại cây trồng lâm nghiệp
• 2. CHƯƠNG 2: NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 2.1. Đối tượng nghiên cứu. Phạm vi nghiên cứu
• 2.2. Địa điểm nghiên cứu
• 2.3. Thời gian nghiên cứu
• 2.4. Nội dung nghiên cứu
• 2.5. Phương pháp nghiên cứu
• 2.5.1. Phương pháp kế thừa số liệu có chọn lọc
• 2.5.2. Phương pháp PRA
• 2.5.3. Phương pháp điều tra quan sát đánh giá trực tiếp ngoài thực địa
• 2.5.4. Phương pháp nghiên cứu thực nghiệm
• 2.5.5. Phương pháp phân tích và xử lý số liệu
• 3. CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN
• 3.1. Rừng trồng Keo và ảnh hưởng của mối đối với rừng trên địa bàn nghiên cứu
• 3.2. Tình hình phát triển rừng trồng Keo trên địa bàn nghiên cứu
• 3.3. Kết quả phỏng vấn về tình hình gây hại của Mối đối với rừng Keo
• 3.4. Kết quả điều tra gây hại của Mối đối với rừng trồng Keo
• 3.5. Một số đặc điểm sinh học, sinh thái của Mối hại rừng trồng Keo
• 3.5.1. Thức ăn của mối
• 3.5.2. Thành phần trong tổ mối
• 3.5.3. Sự chia đàn và hình thành tổ mối
• 3.6. Kết quả các biện pháp phòng trừ mối hại rừng trồng
• 3.6.1. Kết quả thử nghiệm biện pháp kỹ thuật canh tác (Công thức 1)
• 3.6.2. Kết quả thử nghiệm Biện pháp sinh - hóa học (Công thức 2)
• 3.6.3. Kết quả thử nghiệm biện pháp hóa học
• 3.6.4. Kết quả thử nghiệm biện pháp tổng hợp (Công thức 5)
• 3.7. Đề xuất một số giải pháp phòng trừ mối hại rừng trồng Keo
• KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tổng quan về mối hại rừng trồng keo Acacia sp tại Yên Bình Yên Bái

Mối hại rừng trồng là một vấn đề nghiêm trọng tại Yên Bình, Yên Bái, đặc biệt đối với rừng trồng keo Acacia sp. Mối không chỉ gây thiệt hại về kinh tế mà còn ảnh hưởng đến sự phát triển bền vững của rừng. Các nghiên cứu chỉ ra rằng mối thường tấn công cây keo từ giai đoạn cây con đến khi trưởng thành, gây chết cây hoặc làm cây còi cọc. Biện pháp phòng trừ hiệu quả là cần thiết để bảo vệ rừng trồng keo, đặc biệt trong bối cảnh Yên Bình có diện tích rừng trồng keo chiếm 73,17%.

1.1. Đặc điểm sinh học và sinh thái của mối hại rừng trồng keo

Mối thuộc bộ cánh bằng (Isoptera) và có tính xã hội cao. Chúng hoạt động ẩn náu, sinh sản mạnh và có khả năng phá hoại gỗ rất lớn. Mối hại rừng trồng keo thường tấn công phần rễ và vỏ cây, đặc biệt vào mùa khô. Các loài mối phổ biến tại Yên Bình bao gồm Macrotermes và Microtermes. Nghiên cứu về sinh học và sinh thái học của mối giúp xác định các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển của chúng, từ đó đề xuất biện pháp phòng trừ phù hợp.

1.2. Tình hình nghiên cứu mối hại rừng trồng keo trên thế giới và Việt Nam

Trên thế giới, mối hại rừng trồng đã được nghiên cứu từ thế kỷ XVI, đặc biệt tại các nước nhiệt đới như châu Phi, Ấn Độ và Đông Nam Á. Tại Việt Nam, mối gây thiệt hại nghiêm trọng cho rừng trồng keo và bạch đàn, với tỷ lệ cây chết lên đến 60-80% ở một số khu vực. Các nghiên cứu tại Yên Bình cho thấy mối là nguyên nhân chính gây giảm năng suất rừng trồng keo, đòi hỏi các biện pháp phòng trừ hiệu quả và thân thiện với môi trường.

II. Các biện pháp phòng trừ mối hại rừng trồng keo

Để phòng trừ mối hại rừng trồng keo, các biện pháp kỹ thuật, sinh học và hóa học đã được áp dụng. Biện pháp kỹ thuật bao gồm xử lý đất và cây con trước khi trồng, trong khi biện pháp sinh học sử dụng các loài thiên địch như nấm Metarhizium. Biện pháp hóa học tuy hiệu quả nhưng cần được sử dụng hạn chế để tránh ảnh hưởng đến môi trường. Tại Yên Bình, việc kết hợp các biện pháp này đã mang lại hiệu quả cao trong việc giảm thiểu thiệt hại do mối gây ra.

2.1. Biện pháp kỹ thuật canh tác

Biện pháp kỹ thuật canh tác bao gồm việc lựa chọn giống cây khỏe mạnh, xử lý đất trước khi trồng và hạn chế tổn thương cơ giới cho cây. Tại Yên Bình, việc áp dụng các kỹ thuật này đã giúp giảm tỷ lệ cây keo bị mối hại. Ngoài ra, việc phát hiện và loại bỏ các tổ mối trên diện tích rừng trồng cũng là một phần quan trọng của biện pháp phòng trừ.

2.2. Biện pháp sinh học và hóa học

Biện pháp sinh học sử dụng các loài thiên địch như nấm Metarhizium để kiểm soát mối. Đây là phương pháp thân thiện với môi trường và có hiệu quả lâu dài. Biện pháp hóa học sử dụng các loại thuốc diệt mối như Chlorpyrifos và Fipronil, tuy nhiên cần được áp dụng cẩn trọng để tránh ảnh hưởng đến hệ sinh thái. Tại Yên Bình, việc kết hợp hai biện pháp này đã giúp giảm đáng kể thiệt hại do mối gây ra.

III. Đề xuất giải pháp phòng trừ mối hại rừng trồng keo tại Yên Bình Yên Bái

Dựa trên kết quả nghiên cứu, các giải pháp phòng trừ mối hại rừng trồng keo tại Yên Bình cần được thực hiện đồng bộ. Quản lý rừng hiệu quả, kết hợp với các biện pháp phòng trừ tổng hợp, sẽ giúp bảo vệ rừng trồng keo một cách bền vững. Các giải pháp đề xuất bao gồm tăng cường giám sát, nâng cao nhận thức của người dân và áp dụng các kỹ thuật tiên tiến trong phòng chống mối.

3.1. Tăng cường giám sát và quản lý rừng

Việc tăng cường giám sát và quản lý rừng là yếu tố then chốt trong phòng trừ mối hại rừng trồng keo. Cần xây dựng hệ thống giám sát định kỳ để phát hiện sớm các dấu hiệu mối hại. Ngoài ra, việc đào tạo và nâng cao nhận thức cho người dân về bảo vệ rừng cũng là một phần quan trọng của giải pháp.

3.2. Áp dụng kỹ thuật tiên tiến và phòng trừ tổng hợp

Áp dụng các kỹ thuật tiên tiến như sử dụng thiết bị giám sát tự động và các biện pháp phòng trừ tổng hợp sẽ giúp nâng cao hiệu quả phòng chống mối. Các biện pháp này bao gồm kết hợp giữa kỹ thuật canh tác, sinh học và hóa học, đảm bảo sự bền vững của rừng trồng keo tại Yên Bình.

Tổng quan nghiên cứu

Rừng trồng keo (Acacia sp) đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế lâm nghiệp tại huyện Yên Bình, tỉnh Yên Bái với diện tích trên 21.130 ha, chiếm 71,13% tổng diện tích rừng trồng. Tuy nhiên, mối hại rừng trồng keo là một trong những nguyên nhân chính gây thiệt hại nghiêm trọng, làm giảm năng suất và chất lượng gỗ. Tỷ lệ cây keo bị mối hại ở tuổi 1 lên tới gần 30%, mức độ hại trung bình 22,87%, trong khi các tuổi cây lớn hơn có tỷ lệ và mức độ hại giảm dần. Mối không chỉ gây chết cây non mà còn ảnh hưởng đến sự sinh trưởng của cây trưởng thành, làm tăng chi phí trồng dặm và bảo vệ rừng. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá mức độ mối hại rừng trồng keo tại huyện Yên Bình, thử nghiệm và đề xuất các biện pháp phòng trừ mối hiệu quả, thân thiện với môi trường, góp phần nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh rừng. Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 9/2014 đến tháng 9/2015, tại các xã và doanh nghiệp trồng rừng trên địa bàn huyện. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo vệ rừng trồng keo, giảm thiểu thiệt hại do mối gây ra, đồng thời góp phần phát triển bền vững ngành lâm nghiệp địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết sinh thái học côn trùng và quản lý sâu bệnh tổng hợp (IPM). Lý thuyết sinh thái học côn trùng giúp hiểu rõ ảnh hưởng của các nhân tố sinh thái đến quần thể mối, từ đó xây dựng biện pháp phòng trừ hợp lý. Quản lý sâu bệnh tổng hợp (IPM) là mô hình kết hợp các biện pháp sinh học, hóa học và canh tác nhằm kiểm soát mối hại hiệu quả, giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường. Các khái niệm chính bao gồm: đặc điểm sinh học và sinh thái của mối, vòng đời mối, cấu trúc tổ mối, mức độ gây hại và phân cấp mức độ hại, biện pháp phòng trừ mối (canh tác, sinh học, hóa học, tổng hợp).

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu bao gồm số liệu điều tra thực địa, phỏng vấn cán bộ, người dân và doanh nghiệp trồng rừng, cùng các tài liệu khoa học liên quan. Phương pháp phân tích gồm:

• Phương pháp PRA: Đánh giá nhanh có sự tham gia của người dân và cán bộ chuyên môn để thu thập thông tin về tình hình mối hại.
• Điều tra quan sát ngoài thực địa: Lập 100 ô tiêu chuẩn dạng lưới, mỗi ô 2.500 m², khảo sát 30 cây keo/ô theo phương pháp 5 điểm, đánh giá tỷ lệ và mức độ cây bị mối hại theo 4 cấp độ.
• Nghiên cứu thực nghiệm: Thử nghiệm 5 công thức phòng trừ mối gồm biện pháp kỹ thuật canh tác, sinh hóa học, hóa học và tổng hợp trên rừng keo 1 tuổi, mỗi công thức bố trí 3 ô thí nghiệm với 5 ô đối chứng mỗi ô 100 m². Kiểm tra, đánh giá hiệu quả phòng trừ mối trong 6 tháng.
• Phân tích số liệu: Tính tỷ lệ cây bị hại, mức độ hại, hiệu quả phòng trừ theo công thức chuẩn, xử lý số liệu bằng phần mềm Excel và IRRISTAT.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Mức độ mối hại theo tuổi cây: Tỷ lệ cây keo 1 tuổi bị mối hại là 29,44% với mức độ hại trung bình 22,87%, thuộc mức hại vừa. Tỷ lệ và mức độ hại giảm dần theo tuổi cây, đến tuổi 7 chỉ còn 3,16% cây bị hại với mức độ 2,16%, thuộc mức hại nhẹ.

2. Hình thức gây hại của mối: Mối gây hại chủ yếu qua 4 kiểu: cắn ngang cổ rễ làm chết cây nhanh; đục rỗng thân cây lớn; ăn vỏ rễ và phần rễ dưới đất; đắp đường mui trên thân cây. Kiểu cắn ngang cổ rễ và đắp đường mui phổ biến nhất, ảnh hưởng nghiêm trọng đến cây keo non.

3. Hiệu quả các biện pháp phòng trừ: Biện pháp tổng hợp (kết hợp vệ sinh rừng, đào tổ mối, bẫy mối và sử dụng thuốc Lenfos 50EC, PMC 90) đạt hiệu quả phòng trừ cao nhất, giảm tỷ lệ cây bị mối từ 28,6% xuống còn khoảng 2-3% sau 6 tháng, tương đương hiệu quả phòng trừ trên 90%. Biện pháp hóa học đơn lẻ cũng cho hiệu quả tốt (giảm 70-85%), trong khi biện pháp canh tác và sinh hóa học có hiệu quả thấp hơn (giảm dưới 50%).

Thảo luận kết quả

Tỷ lệ mối hại cao ở cây keo 1 tuổi do cây còn non, vỏ mỏng, sức đề kháng yếu, dễ bị mối xâm nhập và phá hủy nhanh. Cây lớn hơn có lớp vỏ dày hơn, lượng tanin tăng, làm giảm sức hấp dẫn của mối, dẫn đến tỷ lệ hại giảm. Kết quả phù hợp với các nghiên cứu trước đây về mối hại rừng trồng ở miền Bắc Việt Nam và các nước nhiệt đới. Việc áp dụng biện pháp tổng hợp giúp tận dụng ưu điểm của từng phương pháp, giảm thiểu tác động hóa học, bảo vệ môi trường và nâng cao hiệu quả phòng trừ. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ cây bị hại theo tuổi và biểu đồ so sánh hiệu quả các biện pháp phòng trừ, giúp minh họa rõ ràng sự khác biệt về hiệu quả.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Áp dụng biện pháp tổng hợp phòng trừ mối: Kết hợp vệ sinh rừng, đào tổ mối, bẫy mối và sử dụng thuốc Lenfos 50EC, PMC 90 cho rừng keo 1 tuổi. Thực hiện ngay sau khi trồng, duy trì kiểm tra định kỳ 6 tháng. Chủ thể: các doanh nghiệp lâm nghiệp, hộ trồng rừng.

2. Tăng cường công tác tuyên truyền, đào tạo: Nâng cao nhận thức cho người dân và cán bộ kỹ thuật về tác hại mối và biện pháp phòng trừ hiệu quả. Thời gian: liên tục hàng năm. Chủ thể: Sở Nông nghiệp và PTNT, các trung tâm khuyến nông.

3. Xây dựng quy trình kỹ thuật phòng trừ mối chuẩn hóa: Phát triển quy trình áp dụng biện pháp tổng hợp phù hợp với điều kiện địa phương, đảm bảo hiệu quả và thân thiện môi trường. Thời gian: 1-2 năm. Chủ thể: Viện nghiên cứu lâm nghiệp, trường đại học.

4. Đầu tư nghiên cứu và phát triển biện pháp sinh học: Khuyến khích nghiên cứu sử dụng vi sinh vật, nấm đối kháng để giảm phụ thuộc hóa chất. Thời gian: dài hạn. Chủ thể: các tổ chức nghiên cứu, trường đại học.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Doanh nghiệp lâm nghiệp và hộ trồng rừng: Áp dụng biện pháp phòng trừ mối hiệu quả, giảm thiểu thiệt hại, nâng cao năng suất và chất lượng rừng trồng keo.

2. Cán bộ kỹ thuật, quản lý rừng: Nắm bắt kiến thức về sinh thái mối, phương pháp điều tra và phòng trừ mối, phục vụ công tác quản lý và bảo vệ rừng.

3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành lâm nghiệp, sinh thái học: Tham khảo dữ liệu thực nghiệm, phương pháp nghiên cứu và kết quả phân tích về mối hại rừng trồng keo.

4. Cơ quan quản lý nhà nước về nông lâm nghiệp: Xây dựng chính sách, hướng dẫn kỹ thuật và chương trình hỗ trợ phòng trừ mối hại rừng trồng phù hợp với thực tiễn địa phương.

Câu hỏi thường gặp

1. Mối hại rừng trồng keo ảnh hưởng như thế nào đến năng suất?
   Mối có thể làm chết từ 10-30% cây keo non, giảm năng suất gỗ khoảng 20%, tăng chi phí trồng dặm và bảo vệ rừng. Ví dụ, tại Yên Bình, tỷ lệ cây keo 1 tuổi bị mối hại lên đến 29,44%.

2. Biện pháp phòng trừ mối nào hiệu quả nhất?
   Biện pháp tổng hợp kết hợp vệ sinh rừng, đào tổ mối, bẫy mối và sử dụng thuốc Lenfos 50EC, PMC 90 cho hiệu quả phòng trừ trên 90% sau 6 tháng.

3. Có thể sử dụng biện pháp sinh học để phòng trừ mối không?
   Hiện tại biện pháp sinh học như sử dụng vi nấm Metarhizium có hiệu quả hạn chế, cần nghiên cứu thêm để phát triển thành công.

4. Tại sao cây keo lớn hơn ít bị mối hại hơn?
   Cây lớn có lớp vỏ dày, lượng tanin cao làm giảm sức hấp dẫn của mối, đồng thời cây có sức đề kháng tốt hơn, nên tỷ lệ và mức độ hại giảm dần theo tuổi cây.

5. Làm thế nào để phát hiện tổ mối và xử lý hiệu quả?
   Tổ mối thường nằm gần rễ cây, có khoang trung tâm và hoàng cung chứa mối vua, mối chúa. Phương pháp đào tổ kết hợp bẫy mối và xử lý bằng thuốc diệt mối tận gốc giúp tiêu diệt triệt để tổ mối.

Kết luận

• Mối là nguyên nhân chính gây thiệt hại nghiêm trọng cho rừng trồng keo tại huyện Yên Bình, đặc biệt ở cây keo 1 tuổi với tỷ lệ hại gần 30%.
• Các hình thức gây hại chủ yếu gồm cắn ngang cổ rễ, đắp đường mui và đục rỗng thân cây.
• Biện pháp phòng trừ tổng hợp kết hợp kỹ thuật canh tác, sinh hóa học và hóa học đạt hiệu quả cao, giảm tỷ lệ cây bị mối xuống dưới 5%.
• Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để xây dựng quy trình phòng trừ mối phù hợp, góp phần nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh rừng trồng keo.
• Khuyến nghị triển khai áp dụng biện pháp tổng hợp ngay trong các vụ trồng mới, đồng thời tăng cường đào tạo, tuyên truyền và nghiên cứu phát triển biện pháp sinh học thân thiện môi trường.

Hành động tiếp theo là phổ biến kết quả nghiên cứu đến các doanh nghiệp, hộ trồng rừng và cơ quan quản lý để áp dụng rộng rãi, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng nhằm hoàn thiện quy trình phòng trừ mối bền vững.