Biện Pháp Ngăn Chặn Tạm Giữ Trong Pháp Luật Tố Tụng Hình Sự Việt Nam

Trong pháp luật Việt Nam, đặc biệt là Bộ luật Tố tụng Hình sự, định nghĩa chính thức về biện pháp ngăn chặn còn thiếu. Tuy nhiên, có thể hiểu biện pháp ngăn chặn là các biện pháp cưỡng chế do cơ quan có thẩm quyền áp dụng nhằm ngăn chặn tội phạm, bảo đảm cho việc điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án. Các biện pháp này bao gồm tạm giữ, bắt người, cấm đi khỏi nơi cư trú và các biện pháp khác được quy định trong luật.

Khoản 1 Điều 59 Bộ luật Tố tụng Hình sự năm 2015 ghi nhận khái niệm người bị tạm giữ là người bị giữ trong trường hợp khẩn cấp, bị bắt trong trường hợp phạm tội quả tang, bị bắt theo quyết định truy nã hoặc người phạm tội tự thú, đầu thú và đối với họ đã có quyết định tạm giữ. Về bản chất, tạm giữ là biện pháp cưỡng chế hạn chế quyền tự do của một cá nhân trong một thời gian nhất định.

Việc tạm giữ chỉ được thực hiện khi có đủ căn cứ chứng minh người đó có liên quan đến hành vi phạm tội. Các căn cứ tạm giữ bao gồm: bị bắt trong trường hợp khẩn cấp, phạm tội quả tang, bị bắt theo quyết định truy nã hoặc tự thú, đầu thú. Ngoài ra, quyết định tạm giữ phải dựa trên căn cứ cho thấy người này có thể gây cản trở cho quá trình điều tra, truy tố, xét xử hoặc có thể tiếp tục phạm tội.

Thẩm quyền tạm giữ được quy định rõ ràng trong Bộ luật Tố tụng Hình sự. Các cơ quan và người có thẩm quyền bao gồm: Thủ trưởng, Phó thủ trưởng Cơ quan điều tra các cấp; Viện trưởng, Phó Viện trưởng VKSND các cấp; Chánh án, Phó Chánh án Tòa án. Việc xác định đúng thẩm quyền là yếu tố quan trọng để đảm bảo tính hợp pháp của quyết định tạm giữ.

Thủ tục tạm giữ bao gồm các bước: ra quyết định tạm giữ, thi hành quyết định tạm giữ, lập biên bản, thông báo cho gia đình hoặc người thân của người bị tạm giữ. Quyết định tạm giữ phải ghi rõ lý do, căn cứ tạm giữ, thời gian, địa điểm tạm giữ, và các quyền của người bị tạm giữ. Việc thi hành quyết định phải đảm bảo an toàn, không xâm phạm thân thể, danh dự, nhân phẩm của người bị tạm giữ.

Thời hạn tạm giữ không được quá 3 ngày kể từ ngày Cơ quan điều tra nhận người bị tạm giữ. Trong trường hợp cần thiết, thời hạn tạm giữ có thể được gia hạn nhưng không quá 3 ngày. Đối với trường hợp phạm tội đặc biệt nghiêm trọng, có thể gia hạn thêm nhưng phải được sự phê chuẩn của VKSND. Tổng thời hạn tạm giữ không được vượt quá thời gian quy định trong luật.

Bảo lĩnh là biện pháp cho phép người bị tình nghi được tại ngoại nếu có người thân hoặc tổ chức đứng ra cam kết bảo đảm người đó sẽ không bỏ trốn, không tiếp tục phạm tội hoặc gây cản trở cho quá trình tố tụng. Thủ tục bảo lĩnh bao gồm việc làm đơn xin bảo lĩnh, được cơ quan có thẩm quyền xem xét và ra quyết định cho bảo lĩnh.

Đặt tiền để bảo đảm là biện pháp thay thế tạm giữ, trong đó người bị tình nghi hoặc người thân của họ nộp một khoản tiền nhất định cho cơ quan có thẩm quyền để đảm bảo người đó sẽ không bỏ trốn, không tiếp tục phạm tội hoặc gây cản trở cho quá trình tố tụng. Khoản tiền này sẽ được trả lại nếu người đó chấp hành đầy đủ các nghĩa vụ.

Người bị tạm giữ có quyền: được thông báo về lý do tạm giữ, được trình bày ý kiến, không buộc phải đưa ra lời khai chống lại mình hoặc buộc phải nhận tội, được luật sư hoặc người khác bào chữa, được trợ giúp pháp lý, được khiếu nại, tố cáo về hành vi trái pháp luật của cơ quan, người có thẩm quyền tạm giữ.

Cơ quan tạm giữ có trách nhiệm: thông báo kịp thời cho gia đình hoặc người thân của người bị tạm giữ, đảm bảo các quyền của người bị tạm giữ, tạo điều kiện để người bị tạm giữ được thực hiện quyền bào chữa, quyền trợ giúp pháp lý, giải quyết kịp thời các khiếu nại, tố cáo của người bị tạm giữ, bảo đảm an toàn tính mạng, sức khỏe cho người bị tạm giữ.

Cần rà soát, sửa đổi, bổ sung các quy định của pháp luật về biện pháp tạm giữ để đảm bảo tính minh bạch, rõ ràng, dễ hiểu, dễ thực hiện. Cần quy định cụ thể hơn về các căn cứ tạm giữ, thẩm quyền tạm giữ, thủ tục tạm giữ, thời hạn tạm giữ. Đồng thời, cần tăng cường chế tài xử lý đối với các hành vi vi phạm pháp luật trong quá trình áp dụng biện pháp tạm giữ.

Cần tăng cường đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ, đạo đức công vụ cho cán bộ có thẩm quyền áp dụng biện pháp tạm giữ. Cần tổ chức các lớp tập huấn, hội thảo chuyên đề về biện pháp tạm giữ, cập nhật các kiến thức pháp luật mới, các kỹ năng nghiệp vụ cần thiết. Đồng thời, cần tăng cường kiểm tra, giám sát hoạt động của cán bộ để kịp thời phát hiện, chấn chỉnh các sai phạm.