Tổng quan nghiên cứu

Dự toán ngân sách là một công cụ quản lý tài chính quan trọng được áp dụng rộng rãi trong các doanh nghiệp tại Việt Nam, góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động và kiểm soát chi phí. Theo ước tính, hơn 70% doanh nghiệp tại Việt Nam đã triển khai quy trình lập dự toán ngân sách nhằm đạt được các mục tiêu tài chính cụ thể. Tuy nhiên, trong thực tế, vẫn tồn tại nhiều hạn chế như sự không hợp lý trong phân phối ngân sách và quy trình lập ngân sách chưa được tối ưu, ảnh hưởng đến sự tham gia của nhân viên và kết quả công việc. Nghiên cứu này nhằm mục tiêu kiểm định tác động của sự hợp lý trong phân phối và quy trình dự toán ngân sách đến kết quả công việc của nhân viên thông qua sự tham gia vào dự toán ngân sách tại các doanh nghiệp Việt Nam trong năm 2017. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các nhà quản trị cấp trung và cấp thấp tại các doanh nghiệp trong các lĩnh vực sản xuất, thương mại và dịch vụ trên toàn quốc. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học để hoàn thiện quy trình lập dự toán ngân sách, nâng cao sự tham gia của nhân viên, từ đó cải thiện hiệu quả công việc và lợi thế cạnh tranh của doanh nghiệp.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên ba lý thuyết nền tảng chính:

  • Lý thuyết đại diện (Agent Theory): Giải thích mối quan hệ giữa chủ sở hữu và người quản lý, nhấn mạnh vai trò của việc chia sẻ thông tin và giảm mâu thuẫn lợi ích thông qua sự tham gia vào dự toán ngân sách.
  • Lý thuyết tâm lý (Psychological Theory): Tập trung vào ảnh hưởng của các yếu tố tâm lý như sự thỏa mãn nhu cầu, động lực và nhận thức trong quá trình lập và thực hiện dự toán ngân sách, qua đó tác động đến hiệu quả công việc.
  • Lý thuyết động viên (Motivational Theory): Đề cập đến các nhân tố duy trì và động viên người lao động, đặc biệt là sự công bằng và sự ghi nhận từ cấp trên, giúp tăng động lực và cam kết của nhân viên trong công việc.

Ba khái niệm chính được nghiên cứu gồm: sự hợp lý trong phân phối dự toán ngân sách, sự hợp lý trong quy trình dự toán ngân sách và sự tham gia vào dự toán ngân sách. Mối quan hệ giữa các khái niệm này được mô hình hóa nhằm kiểm định ảnh hưởng đến kết quả công việc của nhân viên.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định lượng theo trường phái thực chứng, thu thập dữ liệu sơ cấp qua bảng câu hỏi khảo sát trực tuyến bằng công cụ SurveyMonkey. Mẫu nghiên cứu gồm 337 nhà quản trị cấp trung và cấp thấp tại các doanh nghiệp Việt Nam, được lựa chọn theo tiêu chí có kinh nghiệm tối thiểu 2 năm trong việc thiết lập và thực hiện dự toán ngân sách. Các thang đo được kế thừa từ các nghiên cứu quốc tế uy tín, sử dụng thang đo Likert 7 bậc để đánh giá các biến quan sát. Phân tích dữ liệu và kiểm định mô hình được thực hiện bằng phần mềm Smart PLS3, đảm bảo độ tin cậy và tính phù hợp của mô hình với dữ liệu thu thập. Thời gian thu thập dữ liệu diễn ra trong tháng 5 năm 2017, bao gồm các bước xây dựng, thử nghiệm bảng câu hỏi và thu thập phản hồi từ đối tượng khảo sát.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Ảnh hưởng của sự hợp lý trong phân phối dự toán ngân sách đến sự tham gia: Kết quả kiểm định cho thấy sự hợp lý trong phân phối dự toán ngân sách có tác động tích cực và có ý nghĩa thống kê đến sự tham gia vào dự toán ngân sách với hệ số tác động dương rõ rệt. Cụ thể, 85% nhân viên đánh giá phân phối ngân sách phù hợp với nhu cầu và năng lực của họ, từ đó tăng mức độ tham gia vào quá trình lập ngân sách.

  2. Ảnh hưởng của sự hợp lý trong quy trình dự toán ngân sách đến sự tham gia: Sự hợp lý trong quy trình lập dự toán ngân sách cũng có tác động tích cực đến sự tham gia của nhân viên, với hơn 78% người tham gia khảo sát đồng ý rằng quy trình được áp dụng nhất quán và minh bạch, giúp họ chủ động và có tiếng nói trong phạm vi công việc.

  3. Ảnh hưởng của sự tham gia vào dự toán ngân sách đến kết quả công việc: Sự tham gia vào dự toán ngân sách có tác động tích cực đến kết quả công việc của nhân viên, với 82% nhà quản trị cho biết sự tham gia giúp họ nâng cao hiệu quả lập kế hoạch, phối hợp hoạt động và kiểm soát công việc. Mức độ tham gia cao tương ứng với sự cải thiện rõ rệt về kết quả công việc, tăng khoảng 15% so với nhóm có mức độ tham gia thấp.

  4. Kiểm định các giả thuyết mô hình: Tất cả ba giả thuyết nghiên cứu đều được chấp nhận với mức ý nghĩa thống kê cao (p < 0.01). Mô hình nghiên cứu giải thích được khoảng 65% biến thiên của kết quả công việc thông qua các biến độc lập và trung gian.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với lý thuyết đại diện và lý thuyết tâm lý, cho thấy sự hợp lý trong phân phối và quy trình dự toán ngân sách tạo điều kiện thuận lợi cho sự tham gia của nhân viên, từ đó nâng cao động lực và cam kết thực hiện công việc. So sánh với các nghiên cứu quốc tế, kết quả này củng cố quan điểm rằng sự tham gia vào dự toán ngân sách là yếu tố trung gian quan trọng ảnh hưởng đến hiệu quả công việc. Biểu đồ mô tả mối quan hệ giữa các biến cho thấy sự gia tăng đồng đều về kết quả công việc khi mức độ hợp lý và tham gia tăng lên. Bảng phân tích ma trận tương quan cũng minh chứng sự liên kết chặt chẽ giữa các biến nghiên cứu. Nghiên cứu góp phần lấp đầy khoảng trống về tác động của sự hợp lý trong dự toán ngân sách đến sự tham gia và kết quả công việc trong bối cảnh doanh nghiệp Việt Nam, đồng thời cung cấp bằng chứng thực nghiệm có giá trị cho các nhà quản trị trong việc thiết kế và thực hiện dự toán ngân sách hiệu quả hơn.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện quy trình lập dự toán ngân sách: Doanh nghiệp cần xây dựng quy trình lập ngân sách minh bạch, nhất quán và có sự giải thích rõ ràng về mục tiêu ngân sách cho nhân viên. Thời gian thực hiện: 6-12 tháng. Chủ thể thực hiện: Ban lãnh đạo và phòng Tài chính - Kế toán.

  2. Phân phối ngân sách hợp lý và công bằng: Cần đảm bảo phân bổ ngân sách phù hợp với nhu cầu và năng lực của từng bộ phận, tránh dư thừa hoặc thiếu hụt gây lãng phí hoặc khó khăn trong thực hiện. Thời gian thực hiện: 3-6 tháng. Chủ thể thực hiện: Ban Giám đốc và các trưởng bộ phận.

  3. Tăng cường sự tham gia của nhân viên: Khuyến khích nhân viên các cấp tham gia vào quá trình xây dựng và điều chỉnh dự toán ngân sách thông qua các cuộc họp, thảo luận và trao đổi thông tin thường xuyên. Thời gian thực hiện: liên tục. Chủ thể thực hiện: Trưởng phòng, tổ trưởng và bộ phận nhân sự.

  4. Nâng cao năng lực cán bộ tham gia dự toán: Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn về kỹ năng lập và quản lý ngân sách cho cán bộ quản lý cấp trung và cấp thấp nhằm nâng cao hiểu biết và khả năng thực hiện. Thời gian thực hiện: 6 tháng. Chủ thể thực hiện: Phòng Đào tạo và Ban Lãnh đạo.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản trị doanh nghiệp: Giúp hiểu rõ vai trò của sự hợp lý trong dự toán ngân sách và cách thức tăng cường sự tham gia của nhân viên để nâng cao hiệu quả công việc.

  2. Chuyên viên tài chính - kế toán: Cung cấp kiến thức về quy trình và phân phối ngân sách hợp lý, hỗ trợ trong việc xây dựng ngân sách phù hợp với thực tế doanh nghiệp.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Kế toán, Quản trị: Là tài liệu tham khảo quý giá về mô hình nghiên cứu và phương pháp phân tích tác động của dự toán ngân sách trong môi trường Việt Nam.

  4. Cơ quan quản lý nhà nước về tài chính: Giúp hoàn thiện chính sách và hướng dẫn về lập dự toán ngân sách, nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công và doanh nghiệp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Sự hợp lý trong phân phối dự toán ngân sách là gì?
    Là việc phân bổ ngân sách phù hợp với nhu cầu và năng lực của các bộ phận, đảm bảo công bằng và hiệu quả trong sử dụng nguồn lực, giúp tăng sự tham gia của nhân viên.

  2. Tại sao sự tham gia vào dự toán ngân sách lại quan trọng?
    Sự tham gia giúp nhân viên hiểu rõ mục tiêu, tăng động lực và cam kết thực hiện, từ đó cải thiện kết quả công việc và hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp.

  3. Phương pháp nghiên cứu được sử dụng trong luận văn là gì?
    Nghiên cứu sử dụng phương pháp định lượng, thu thập dữ liệu qua khảo sát trực tuyến với mẫu 337 nhà quản trị cấp trung và cấp thấp, phân tích bằng phần mềm Smart PLS3.

  4. Kết quả nghiên cứu có thể áp dụng cho loại hình doanh nghiệp nào?
    Kết quả phù hợp với các doanh nghiệp sản xuất, thương mại và dịch vụ tại Việt Nam, đặc biệt là những doanh nghiệp có quy mô vừa và lớn.

  5. Làm thế nào để nâng cao sự hợp lý trong quy trình dự toán ngân sách?
    Doanh nghiệp cần xây dựng quy trình minh bạch, nhất quán, có sự tham gia và giải thích rõ ràng cho nhân viên, đồng thời áp dụng các tiêu chuẩn đạo đức và nguyên tắc công bằng.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã chứng minh sự hợp lý trong phân phối và quy trình dự toán ngân sách có tác động tích cực đến sự tham gia của nhân viên vào dự toán ngân sách tại các doanh nghiệp Việt Nam.
  • Sự tham gia vào dự toán ngân sách là nhân tố trung gian quan trọng, ảnh hưởng tích cực đến kết quả công việc của nhân viên.
  • Mô hình nghiên cứu giải thích được khoảng 65% biến thiên của kết quả công việc, khẳng định tính phù hợp và độ tin cậy của các giả thuyết.
  • Kết quả nghiên cứu góp phần lấp đầy khoảng trống nghiên cứu trong bối cảnh Việt Nam và cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoàn thiện quy trình lập dự toán ngân sách.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, đào tạo cán bộ và mở rộng nghiên cứu sang các lĩnh vực và quy mô doanh nghiệp khác.

Hành động ngay hôm nay: Các nhà quản trị và chuyên viên tài chính nên áp dụng các khuyến nghị từ nghiên cứu để nâng cao hiệu quả lập và thực hiện dự toán ngân sách, từ đó thúc đẩy sự phát triển bền vững của doanh nghiệp.