Luận Văn Thạc Sĩ: Tác Động Của Chính Sách Thu Phí Ùn Tắc Đến Dịch Vụ Giao Hàng Bằng Xe Tải Nhẹ Ở Hà Nội

• Tác giả: Vu Duc Bao Oanh
• Người hướng dẫn: Prof. Kato Hironori
• Trường học: Vietnam National University, Hanoi Vietnam Japan University
• Chuyên ngành: Infrastructure Engineering
• Đề tài: Effect of Congestion Charging Policy on Goods Delivery by Light Truck in Hanoi
• Loại tài liệu: Master’s thesis
• Năm xuất bản: 2022
• Địa điểm: Hanoi

• 1. CHAPTER 1: INTRODUCTION
• 1.1. Background of study
• 1.2. Scope of study
• 1.3. Research objectives
• 1.4. Research questions
• 1.5. Study overview
• 2. Chapter 2: LITERATURE REVIEW
• 2.1. Previous researches of congestion charging
• 2.2. Researches about impact to freight transportation
• 2.3. Researches about transport charging to freight transportation
• 3. Chapter 3: METHODOLOGY
• 3.1. Survey procedure
• 3.2. Development of Hypothetical Mechanism
• 3.3. Questionnaire Surveys and Verification of Hypotheses
• 4. Chapter 4: FINDINGS AND DISCUSSION
• 4.1. Summarization of interviewing results
• 4.2. Factors effecting to congestion charging policy
• 4.3. Confirmation of hypotheses
• 4.4. Descriptive statistics of characteristics
• 4.5. Verification of hypotheses and discussion for Transportation Companies
• 4.6. Verification of hypotheses and discussion for Grocery stores
• 4.7. Discussion of Policy Implications
• 5. Chapter 5: SUMMARY AND RESEARCH REQUIREMENT
• 5.1. Findings from model estimation
• 5.2. Limitation of the research
• Appendix 1: PRELIMINARY INTERVIEW COLLECTION
• Appendix 2: SURVEY QUESTIONAIRE
• Appendix 3: DATA ANALYSIS MODELS

I. Chính sách thu phí ùn tắc và bối cảnh tại Hà Nội

Chính sách thu phí ùn tắc là một trong những giải pháp được đề xuất nhằm giảm thiểu tình trạng ùn tắc giao thông và ô nhiễm môi trường tại các đô thị lớn. Tại Hà Nội, vấn đề này đặc biệt nghiêm trọng do sự gia tăng nhanh chóng của phương tiện giao thông cá nhân. Theo báo cáo của Hanoi Department of Transport (2020), chính sách này dự kiến sẽ được áp dụng từ năm 2025, với mức phí cụ thể cho các loại xe, bao gồm xe tải nhẹ. Mục tiêu của chính sách là giảm thiểu lưu lượng phương tiện trong giờ cao điểm, từ đó cải thiện hiệu quả giao thông đô thị và giảm thiểu tác động môi trường.

1.1. Tình trạng ùn tắc giao thông tại Hà Nội

Hà Nội đang đối mặt với tình trạng ùn tắc giao thông nghiêm trọng, đặc biệt trong giờ cao điểm. Theo số liệu từ TRANCONCEN (2020), số lượng xe ô tô và xe máy tăng trưởng với tốc độ 11.5% mỗi năm, trong khi cơ sở hạ tầng giao thông không đáp ứng kịp. Điều này dẫn đến sự chậm trễ trong giao hàng bằng xe tải nhẹ, làm tăng chi phí vận chuyển và giảm hiệu quả kinh doanh. Chính sách thu phí ùn tắc được kỳ vọng sẽ giảm thiểu tình trạng này bằng cách hạn chế lưu lượng phương tiện trong khu vực trung tâm.

1.2. Mục tiêu và phạm vi nghiên cứu

Nghiên cứu này tập trung vào việc đánh giá tác động của chính sách thu phí ùn tắc đến hoạt động giao hàng bằng xe tải nhẹ tại Hà Nội. Phạm vi nghiên cứu bao gồm các khu vực trung tâm thành phố, nơi dự kiến sẽ áp dụng chính sách từ năm 2025. Mục tiêu chính là xác định các vấn đề tiềm ẩn và đề xuất giải pháp nhằm tối ưu hóa hiệu quả của chính sách này.

II. Tác động của chính sách thu phí ùn tắc đến giao hàng bằng xe tải nhẹ

Chính sách thu phí ùn tắc có thể mang lại nhiều tác động kinh tế và xã hội đối với hoạt động giao hàng bằng xe tải nhẹ. Theo nghiên cứu của Hensher và Puckett (2008), việc áp dụng phí ùn tắc có thể làm thay đổi hành vi của các công ty vận tải, dẫn đến việc tối ưu hóa lộ trình và giảm thiểu chi phí. Tuy nhiên, tại Hà Nội, việc áp dụng chính sách này cũng có thể gây ra những thách thức lớn, đặc biệt là đối với các doanh nghiệp nhỏ.

2.1. Tác động đến chi phí giao hàng

Việc áp dụng chính sách thu phí ùn tắc sẽ làm tăng chi phí giao hàng do các công ty vận tải phải trả thêm phí khi di chuyển trong giờ cao điểm. Theo báo cáo của Hanoi Department of Transport (2020), mức phí dự kiến cho xe tải nhẹ là 15,000 VND trong giờ thấp điểm và 30,000 VND trong giờ cao điểm. Điều này có thể dẫn đến việc tăng giá dịch vụ vận chuyển, ảnh hưởng đến lợi nhuận của các doanh nghiệp.

2.2. Tác động đến hiệu quả giao hàng

Một trong những mục tiêu của chính sách thu phí ùn tắc là giảm thiểu tình trạng ùn tắc giao thông, từ đó cải thiện hiệu quả giao hàng bằng xe tải nhẹ. Tuy nhiên, việc áp dụng chính sách này cũng có thể dẫn đến sự thay đổi trong lịch trình giao hàng, đặc biệt là việc chuyển đổi thời gian giao hàng sang giờ thấp điểm. Điều này có thể làm giảm năng suất của các tài xế và tăng chi phí vận hành.

III. Giải pháp và khuyến nghị chính sách

Để tối ưu hóa hiệu quả của chính sách thu phí ùn tắc, cần có các giải pháp giao thông phù hợp nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực đến hoạt động giao hàng bằng xe tải nhẹ. Một số giải pháp được đề xuất bao gồm việc tăng cường hệ thống giao thông công cộng, hỗ trợ tài chính cho các doanh nghiệp vận tải nhỏ, và áp dụng công nghệ để tối ưu hóa lộ trình giao hàng.

3.1. Tăng cường hệ thống giao thông công cộng

Việc phát triển hệ thống giao thông công cộng hiệu quả sẽ giúp giảm thiểu áp lực lên hệ thống đường bộ, từ đó hỗ trợ hoạt động giao hàng bằng xe tải nhẹ. Theo nghiên cứu của Martinez et al. (2021), việc đầu tư vào hệ thống giao thông công cộng có thể giảm thiểu tình trạng ùn tắc và cải thiện hiệu quả vận chuyển hàng hóa.

3.2. Hỗ trợ tài chính cho doanh nghiệp vận tải

Các doanh nghiệp vận tải nhỏ có thể gặp khó khăn trong việc đối phó với chi phí giao hàng tăng cao do chính sách thu phí ùn tắc. Do đó, chính phủ cần xem xét các chính sách hỗ trợ tài chính, như giảm thuế hoặc trợ cấp, để giúp các doanh nghiệp này duy trì hoạt động hiệu quả.

Tổng quan nghiên cứu

Tình trạng ùn tắc giao thông và ô nhiễm môi trường tại các đô thị lớn của Việt Nam, đặc biệt là Hà Nội, đang ngày càng trở nên nghiêm trọng. Theo báo cáo của Trung tâm Tư vấn Phát triển Giao thông Vận tải (TRANCONCEN, 2020), số lượng xe cá nhân tại Hà Nội tăng trưởng khoảng 11,5% mỗi năm, trong khi năng lực vận tải không đáp ứng kịp tốc độ tăng trưởng này. Điều này dẫn đến tình trạng chậm trễ trong giao hàng, tăng chi phí vận chuyển và giảm hiệu quả kinh doanh của các doanh nghiệp vận tải và bán lẻ. Trước thực trạng đó, chính quyền Hà Nội đã đề xuất chính sách thu phí ùn tắc giao thông (Congestion Charging Policy - CCP) dự kiến áp dụng từ năm 2025 nhằm giảm thiểu ùn tắc và ô nhiễm, đồng thời nâng cao hiệu quả vận tải hàng hóa, đặc biệt là vận chuyển bằng xe tải nhẹ.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá tác động của chính sách thu phí ùn tắc đến hoạt động giao hàng bằng xe tải nhẹ và các doanh nghiệp bán lẻ tại Hà Nội, đồng thời đề xuất các giải pháp chính sách phù hợp. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào thành phố Hà Nội với dữ liệu thu thập và phân tích dự kiến cho năm 2025, thời điểm chính sách được triển khai. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà hoạch định chính sách giao thông, giúp cân bằng giữa mục tiêu giảm ùn tắc và duy trì hiệu quả vận tải hàng hóa, góp phần phát triển kinh tế bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết quản lý nhu cầu giao thông (Travel Demand Management) và mô hình lựa chọn rời rạc (Discrete Choice Model). Lý thuyết quản lý nhu cầu giao thông giúp phân tích các biện pháp điều tiết lưu lượng phương tiện nhằm giảm ùn tắc và ô nhiễm. Mô hình lựa chọn rời rạc được sử dụng để đánh giá hành vi thay đổi của các bên liên quan trong vận tải hàng hóa khi chính sách thu phí được áp dụng.

Ngoài ra, nghiên cứu áp dụng các khái niệm chuyên ngành như: phí ùn tắc (congestion charge), xe tải nhẹ (light truck), lịch trình giao hàng (delivery schedule), chi phí vận tải (transport cost), và tần suất nhận hàng (receiving frequency). Mô hình giả thuyết được xây dựng dựa trên các yếu tố ảnh hưởng đến hành vi của công ty vận tải và cửa hàng tạp hóa dưới tác động của chính sách thu phí.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính được thu thập thông qua khảo sát trực tuyến và phỏng vấn sâu với 55 công ty vận tải và 61 cửa hàng tạp hóa tại Hà Nội. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu thuận tiện kết hợp với phương pháp snowball nhằm đảm bảo đa dạng và đại diện cho các nhóm đối tượng nghiên cứu. Thời gian khảo sát kéo dài trong 1 tháng.

Phân tích dữ liệu sử dụng các mô hình thống kê như mô hình logit nhị phân (Binary Logit Model) để xác định xác suất thay đổi lịch trình giao hàng và mô hình logit thứ tự (Ordered Logit Model) để đánh giá mức độ thay đổi các biến số như lương tài xế, doanh thu và khối lượng hàng hóa vận chuyển. Các mô hình được ước lượng bằng phương pháp Maximum Likelihood, kiểm định ý nghĩa thông qua giá trị p và hệ số xác định Nagelkerke R².

Quá trình nghiên cứu gồm 6 bước: phỏng vấn sơ bộ để xây dựng giả thuyết, thiết kế bảng câu hỏi, khảo sát trực tuyến, thu thập và xử lý dữ liệu, phân tích mô hình, và đề xuất chính sách dựa trên kết quả phân tích.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Thay đổi lịch trình giao hàng: Khoảng 60% công ty vận tải dự kiến sẽ điều chỉnh lịch trình giao hàng sang giờ thấp điểm để tránh phí ùn tắc. Mô hình logit nhị phân cho thấy các công ty có quãng đường vận chuyển ngắn hơn có xu hướng thay đổi lịch trình nhiều hơn (p < 0.05).

2. Chi phí vận tải và giá cước: Hơn 90% công ty vận tải dự kiến tăng giá cước vận chuyển nhẹ, với mức tăng trung bình khoảng 15-25%. Chi phí vận tải dự kiến tăng khoảng 67% do phí ùn tắc và thời gian di chuyển kéo dài.

3. Lương tài xế và nhân sự: Mô hình logit thứ tự chỉ ra rằng các công ty có số lượng nhân viên lớn hơn có khả năng giảm lương tài xế (p < 0.05), do áp lực cắt giảm chi phí vận hành.

4. Doanh thu và khối lượng hàng hóa: Khoảng 55% công ty vận tải dự kiến doanh thu không thay đổi hoặc giảm nhẹ, trong khi khối lượng hàng hóa vận chuyển trên mỗi chuyến có xu hướng tăng để bù đắp số chuyến giảm (p < 0.05). Các cửa hàng tạp hóa trong khu vực nội thành dự kiến tăng doanh thu từ 5-10% do điều chỉnh chiến lược nhận hàng.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy chính sách thu phí ùn tắc sẽ thúc đẩy các công ty vận tải điều chỉnh lịch trình giao hàng nhằm tránh giờ cao điểm, đồng thời tăng giá cước để bù đắp chi phí phát sinh. Việc tăng khối lượng hàng hóa trên mỗi chuyến đi có thể dẫn đến nguy cơ quá tải xe, ảnh hưởng đến an toàn giao thông và hư hỏng hạ tầng đường bộ. So sánh với các nghiên cứu quốc tế như tại London và Singapore, xu hướng điều chỉnh lịch trình và tăng giá cước là phổ biến, tuy nhiên mức độ ảnh hưởng tại Hà Nội có phần nghiêm trọng hơn do cơ sở hạ tầng còn hạn chế.

Đối với các cửa hàng tạp hóa, sự linh hoạt trong lịch trình nhận hàng giúp giảm thiểu tác động tiêu cực của phí ùn tắc. Tuy nhiên, chi phí vận chuyển tăng có thể làm tăng giá bán sản phẩm, ảnh hưởng đến người tiêu dùng cuối cùng. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thanh thể hiện tỷ lệ thay đổi các chỉ số như giá cước, doanh thu và tần suất giao hàng giữa các nhóm đối tượng.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Khuyến khích giao hàng giờ thấp điểm: Cơ quan quản lý nên phối hợp với các doanh nghiệp vận tải để xây dựng khung giờ giao hàng ưu tiên, giảm áp lực giao thông giờ cao điểm, đồng thời miễn hoặc giảm phí cho các chuyến hàng trong khung giờ này. Mục tiêu giảm 20% lưu lượng xe tải nhẹ trong giờ cao điểm trong vòng 2 năm đầu thực hiện.

2. Quy định tải trọng xe: Ban hành quy chuẩn tải trọng tối đa cho xe tải nhẹ nhằm tránh tình trạng quá tải do tăng khối lượng hàng hóa trên mỗi chuyến. Kiểm tra và xử phạt nghiêm các trường hợp vi phạm, đảm bảo an toàn giao thông và bảo vệ hạ tầng đường bộ.

3. Hỗ trợ đào tạo và nâng cao nhận thức: Tổ chức các khóa đào tạo cho doanh nghiệp vận tải và cửa hàng tạp hóa về chính sách thu phí ùn tắc, cách thức điều chỉnh hoạt động kinh doanh phù hợp. Thời gian triển khai trong 6 tháng trước khi chính sách có hiệu lực.

4. Xây dựng hệ thống giám sát và đánh giá: Thiết lập hệ thống thu thập dữ liệu vận tải hàng hóa liên tục để theo dõi tác động của chính sách, từ đó điều chỉnh phù hợp. Chủ thể thực hiện là Sở Giao thông Vận tải Hà Nội phối hợp với các đơn vị nghiên cứu trong vòng 1 năm đầu áp dụng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Nhà hoạch định chính sách giao thông: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng và điều chỉnh chính sách thu phí ùn tắc, đặc biệt liên quan đến vận tải hàng hóa bằng xe tải nhẹ.

2. Doanh nghiệp vận tải hàng hóa: Giúp hiểu rõ tác động của chính sách đến hoạt động kinh doanh, từ đó xây dựng chiến lược điều chỉnh lịch trình, giá cước và quản lý nhân sự hiệu quả.

3. Cửa hàng bán lẻ và chuỗi cung ứng: Hỗ trợ đánh giá ảnh hưởng của phí ùn tắc đến chi phí vận chuyển và kế hoạch nhận hàng, từ đó tối ưu hóa hoạt động logistics.

4. Nhà nghiên cứu và học viên ngành giao thông vận tải: Cung cấp dữ liệu thực nghiệm và mô hình phân tích hành vi trong bối cảnh chính sách thu phí ùn tắc tại đô thị đang phát triển như Hà Nội.

Câu hỏi thường gặp

1. Chính sách thu phí ùn tắc ảnh hưởng thế nào đến lịch trình giao hàng?
   Nghiên cứu cho thấy khoảng 60% công ty vận tải sẽ điều chỉnh lịch trình sang giờ thấp điểm để tránh phí, giúp giảm ùn tắc và chi phí vận hành.

2. Giá cước vận chuyển có tăng sau khi áp dụng chính sách không?
   Hơn 90% công ty vận tải dự kiến tăng giá cước nhẹ, trung bình khoảng 15-25%, nhằm bù đắp chi phí phát sinh do phí ùn tắc và thời gian di chuyển kéo dài.

3. Làm thế nào để tránh tình trạng quá tải xe do tăng khối lượng hàng hóa trên mỗi chuyến?
   Cần có quy định tải trọng tối đa cho xe tải nhẹ và kiểm tra, xử phạt nghiêm các trường hợp vi phạm để bảo vệ hạ tầng và an toàn giao thông.

4. Chính sách có ảnh hưởng đến doanh thu của các cửa hàng tạp hóa không?
   Các cửa hàng trong khu vực nội thành dự kiến tăng doanh thu từ 5-10% nhờ điều chỉnh lịch trình nhận hàng và chiến lược kinh doanh phù hợp.

5. Làm sao doanh nghiệp vận tải và cửa hàng có thể chuẩn bị cho chính sách này?
   Doanh nghiệp nên tham gia các khóa đào tạo về chính sách, điều chỉnh lịch trình giao hàng, tối ưu hóa chi phí và nâng cao hiệu quả quản lý nhân sự.

Kết luận

• Chính sách thu phí ùn tắc tại Hà Nội dự kiến sẽ thúc đẩy thay đổi lịch trình giao hàng, tăng giá cước và điều chỉnh hoạt động vận tải hàng hóa bằng xe tải nhẹ.
• Các công ty vận tải có quãng đường vận chuyển ngắn và nhiều điểm giao hàng chịu ảnh hưởng lớn nhất về lịch trình và khối lượng hàng hóa.
• Lương tài xế có xu hướng giảm ở các công ty có số lượng nhân viên lớn do áp lực cắt giảm chi phí.
• Doanh thu của các cửa hàng tạp hóa trong khu vực nội thành có thể tăng nhẹ nhờ điều chỉnh chiến lược nhận hàng.
• Cần xây dựng các giải pháp chính sách đồng bộ như quy định tải trọng, khung giờ giao hàng ưu tiên, đào tạo và giám sát để đảm bảo hiệu quả và bền vững của chính sách.

Tiếp theo, các nhà quản lý và doanh nghiệp cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời theo dõi, đánh giá tác động thực tế của chính sách để điều chỉnh kịp thời. Đề nghị các bên liên quan tham khảo và áp dụng kết quả nghiên cứu nhằm tối ưu hóa hiệu quả vận tải hàng hóa và giảm thiểu ùn tắc giao thông tại Hà Nội.