Quá trình hình thành và phát triển hệ thống giao thông ở Nam Kỳ từ 1862 đến 1945

• Tác giả: Bành Thị Hằng Tâm
• Người hướng dẫn: PGS. Ngô Minh Oanh
• Trường học: Trường Đại Học Sư Phạm Thành Phố Hồ Chí Minh
• Chuyên ngành: Lịch Sử Việt Nam
• Đề tài: Quá Trình Hình Thành Và Phát Triển Hệ Thống Giao Thông Ở Nam Kỳ (1862 – 1945)
• Loại tài liệu: Luận Án Tiến Sĩ
• Năm xuất bản: 2021
• Địa điểm: Thành Phố Hồ Chí Minh

Mục lục chi tiết

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CÁM ƠN
• MỤC LỤC
• 1. PHẦN MỞ ĐẦU
• 1.1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
• 1.1.1. Lý do khoa học
• 1.1.2. Lý do thực tiễn
• 1.2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU
• 1.2.1. Đối tượng nghiên cứu
• 1.2.2. Phạm vi nghiên cứu
• 1.3. MỤC ĐÍCH VÀ NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU
• 1.3.1. Mục đích nghiên cứu
• 1.3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
• 1.4. CƠ SỞ PHƯƠNG PHÁP LUẬN NGHIÊN CỨU
• 1.4.1. Cơ sở phương pháp luận
• 1.4.2. Các phương pháp nghiên cứu
• 1.4.3. Tài liệu lưu trữ trong các Trung tâm Lưu trữ quốc gia
• 1.4.4. Các công trình nghiên cứu
• 1.5. ĐÓNG GÓP CỦA LUẬN ÁN
• 1.6. CẤU TRÚC CỦA LUẬN ÁN
• 1.7. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI
• 1.7.1. CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ TRONG NƯỚC VỀ VÙNG ĐẤT NAM KỲ VÀ GIAO THÔNG NAM KỲ
• 1.7.1.1. Các công trình nghiên cứu của tác giả trong nước về vùng đất Nam Kỳ
• 1.7.1.2. Các công trình nghiên cứu của tác giả trong nước về giao thông Nam Kỳ
• 1.7.2. CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ NƯỚC NGOÀI VỀ VÙNG ĐẤT NAM KỲ VÀ GIAO THÔNG NAM KỲ
• 1.7.2.1. Các công trình nghiên cứu của tác giả nước ngoài về vùng đất Nam Kỳ
• 1.7.2.2. Các công trình nghiên cứu của tác giả nước ngoài về giao thông Nam Kỳ
• 1.7.3. ĐÁNH GIÁ TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VỀ HỆ THỐNG GIAO THÔNG NAM KỲ VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA CẦN TIẾP TỤC NGHIÊN CỨU
• 1.7.3.1. Đánh giá tình hình nghiên cứu
• 1.7.3.2. Những vấn đề luận án cần tiếp tục nghiên cứu
• 2. QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN HỆ THỐNG GIAO THÔNG Ở NAM KỲ GIAI ĐOẠN 1862 – 1918
• 2.1. KHÁI QUÁT VỀ VÙNG ĐẤT NAM KỲ VÀ HỆ THỐNG GIAO THÔNG Ở NAM KỲ TRƯỚC NĂM 1862
• 2.1.1. Điều kiện tự nhiên và đơn vị hành chính Nam Kỳ
• 2.1.2. Hệ thống giao thông ở Nam Kỳ trước năm 1862
• 2.1.2.1. Giao thông đường bộ
• 2.1.2.2. Giao thông đường thủy
• 2.2. CHÍNH SÁCH KHAI THÁC THUỘC ĐỊA VÀ XÂY DỰNG HỆ THỐNG GIAO THÔNG Ở NAM KỲ GIAI ĐOẠN 1862 -1918
• 2.2.1. Thực dân Pháp xâm lược Nam Kỳ
• 2.2.2. Thiết lập bộ máy hành chính ở Nam Kỳ giai đoạn 1862 – 1918
• 2.2.3. Chính sách khai thác thuộc địa của thực dân Pháp ở Nam Kỳ
• 2.2.4. Chủ trương phát triển kinh tế của thực dân Pháp ở Nam Kỳ
• 2.2.5. Các chủ trương phát triển xã hội của thực dân Pháp ở Nam Kỳ
• 2.2.6. Chính sách xây dựng hệ thống giao thông của Pháp ở Nam Kỳ
• 2.3. QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN HỆ THỐNG GIAO THÔNG NAM KỲ GIAI ĐOẠN 1862 – 1918
• 2.3.1. Giao thông đường thủy
• 2.3.1.1. Cải tạo, đào mới kênh, rạch ở Nam Kỳ
• 2.3.1.2. Hoạt động của hệ thống giao thông đường thủy nội địa
• 2.3.1.3. Hoạt động giao thông đường biển
• 2.3.1.4. Cơ chế quản lý giao thông đường thủy
• 2.3.2. Giao thông đường bộ
• 2.3.2.1. Xây dựng các tuyến đường bộ
• 2.3.2.2. Hệ thống cầu
• 2.3.3. Giao thông đường sắt
• 2.3.3.1. Xây dựng, quản lý, khai thác đường sắt nội đô (tramways - xe điện) Sài Gòn – Chợ Lớn
• 2.3.3.2. Xây dựng tuyến đường sắt Sài Gòn – Mỹ Tho giai đoạn 1880 – 1883
• 2.3.3.3. Xây dựng tuyến đường sắt Sài Gòn – Biên Hòa
• 2.3.4. Giao thông hàng không
• 2.4. TIỂU KẾT CHƯƠNG 2
• 3. HỆ THỐNG GIAO THÔNG Ở NAM KỲ GIAI ĐOẠN 1919 – 1945
• 3.1. BỐI CẢNH LỊCH SỬ VÀ CHÍNH SÁCH XÂY DỰNG HỆ THỐNG GIAO THÔNG CỦA PHÁP Ở NAM KỲ GIAI ĐOẠN 1919 – 1945
• 3.1.1. Bối cảnh lịch sử
• 3.1.2. Chính sách xây dựng, phát triển giao thông Nam Kỳ giai đoạn 1919 – 1945
• 3.2. XÂY DỰNG HỆ THỐNG GIAO THÔNG Ở NAM KỲ GIAI ĐOẠN 1919-1945
• 3.2.1. Giao thông đường bộ
• 3.2.1.1. Xây dựng, quản lý và khai thác các tuyến giao thông đường bộ
• 3.2.1.2. Phương tiện giao thông đường bộ
• 3.2.2. Giao thông đường thủy
• 3.2.2.1. Nâng cấp, cải tạo cảng Sài Gòn
• 3.2.2.2. Nâng cấp, cải tạo hệ thông kênh, rạch
• 3.2.3. Giao thông đường sắt
• 3.2.4. Giao thông đường hàng không
• 3.2.4.1. Sự ra đời của giao thông hàng không Nam Kỳ
• 3.2.4.2. Các quy định về tổ chức ngành hàng không ở Nam Kỳ và Đông Dương (1919 – 1939)
• 3.2.4.3. Hệ thống sân bay và cơ sở phục vụ của hàng không ở Nam Kỳ
• 3.2.4.4. Quy chế tổ chức hoạt động hàng không
• 3.2.4.5. Tổ chức các tuyến bay
• 3.2.4.6. Cải tạo, nâng cấp sân bay Tân Sơn Nhất
• 3.3. DIỆN MẠO GIAO THÔNG Ở NAM KỲ GIAI ĐOẠN 1919 – 1945
• 3.3.1. Diện mạo mới của giao thông đường bộ
• 3.3.2. Ra đời một ngành vận tải mới – vận tải hàng không
• 3.4. TIỂU KẾT CHƯƠNG 3
• 4. ĐẶC ĐIỂM, TÁC ĐỘNG CỦA HỆ THỐNG GIAO THÔNG ĐẾN ĐỜI SỐNG KINH TẾ - XÃ HỘI Ở NAM KỲ (1862 - 1945)
• 4.1. ĐẶC ĐIỂM PHÁT TRIỂN CỦA HỆ THỐNG GIAO THÔNG Ở NAM KỲ (1862 - 1945)
• 4.1.1. Hệ thống giao thông mới tương đối đồng bộ, hoàn chỉnh, khai thác hiệu quả yếu tố tự nhiên để phát triển bền vững
• 4.1.2. Hệ thống giao thông có tốc độ hiện đại hóa nhanh
• 4.1.3. Tốc độ hiện đại hóa nhờ tính vượt trội
• 4.1.4. Hệ thống giao thông có tốc độ hiện đại hóa nhanh
• 4.1.5. Hệ thống giao thông mới liên kết nội vùng, với toàn lãnh thổ Việt Nam và Liên bang Đông Dương
• 4.2. TÁC ĐỘNG CỦA HỆ THỐNG GIAO THÔNG ĐẾN ĐỜI SỐNG KINH TẾ - XÃ HỘI Ở NAM KỲ
• 4.2.1. Tác động của hệ thống giao thông đối với sự phát triển kinh tế
• 4.2.1.1. Xây dựng các công trình giao thông lớn, có tác dụng phát triển kinh tế - xã hội
• 4.2.1.2. Tác động từ sản xuất nông nghiệp
• 4.2.1.3. Tác động từ sản xuất công nghiệp
• 4.2.1.4. Tác động từ kinh tế thương mại xuất – nhập khẩu
• 4.2.2. Tác động của hệ thống giao thông đến xã hội Nam Kỳ
• 4.3. MỘT SỐ BÀI HỌC KINH NGHIỆM CÓ THỂ THAM KHẢO QUA NGHIÊN CỨU VIỆC HÌNH THÀNH VÀ XÂY DỰNG HỆ THỐNG GIAO THÔNG NAM KỲ THỜI THUỘC PHÁP
• 4.4. TIỂU KẾT CHƯƠNG 4
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ
• DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
• CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ TRONG LUẬN ÁN

Tóm tắt

I. Bối cảnh và chính sách giao thông Nam Kỳ thời Pháp thuộc 1862 1945

Luận án tập trung vào việc phân tích bối cảnh lịch sử và chính sách của Pháp về giao thông ở Nam Kỳ. Việc Pháp xâm lược và thiết lập bộ máy cai trị đã đặt nền móng cho sự thay đổi hệ thống giao thông hiện đại. Chính sách khai thác thuộc địa của Pháp, đặc biệt trong hai giai đoạn 1862-1918 và 1919-1945, được xem xét kỹ lưỡng. Giai đoạn đầu, giao thông được phát triển mạnh mẽ phục vụ mục đích quân sự và kinh tế, trong khi giai đoạn sau tập trung vào việc củng cố quyền lực và khai thác tài nguyên. Luận án nhấn mạnh sự khác biệt giữa hai giai đoạn này, đặc biệt là sự ảnh hưởng của Chiến tranh thế giới thứ nhất và sự xuất hiện của Nhật Bản trong giai đoạn sau. Việc phân tích này giúp người đọc hiểu rõ hơn về động cơ và mục tiêu của Pháp trong việc phát triển hệ thống giao thông ở Nam Kỳ.

II. Quá trình hình thành và phát triển hệ thống giao thông

Phần này trình bày chi tiết quá trình phát triển của từng loại hình giao thông: đường thủy, đường bộ, đường sắt và hàng không.

2.1 Đường thủy: Luận án mô tả việc Pháp cải tạo kênh rạch hiện có và xây mới, tạo ra mạng lưới giao thông đường thủy nội địa rộng khắp. Đồng thời, hoạt động giao thông đường biển và cơ chế quản lý cũng được đề cập. Việc khai thác hệ thống sông ngòi tự nhiên được nhấn mạnh như một yếu tố quan trọng trong chiến lược phát triển kinh tế của Pháp.

2.2 Đường bộ: Sự phát triển đường bộ, bao gồm việc xây dựng cầu và đường, được phân tích. Luận án cũng đề cập đến sự xuất hiện và phát triển của xe ô tô như một phương tiện giao thông hiện đại, góp phần thay đổi bộ mặt giao thông Nam Kỳ.

2.3 Đường sắt: Việc xây dựng và khai thác các tuyến đường sắt, đặc biệt là tuyến Sài Gòn - Mỹ Tho và Sài Gòn - Biên Hòa, được xem xét. Luận án nhấn mạnh vai trò của đường sắt trong việc kết nối các vùng kinh tế quan trọng và thúc đẩy sản xuất nông nghiệp.

2.4 Hàng không: Sự ra đời và phát triển của ngành hàng không, bao gồm việc xây dựng sân bay Tân Sơn Nhất và thiết lập các tuyến bay, được trình bày. Luận án đánh giá tầm quan trọng của hàng không trong việc hội nhập Nam Kỳ và Đông Dương với quốc tế.

III. Tác động của hệ thống giao thông đến kinh tế xã hội Nam Kỳ

Luận án phân tích tác động đa chiều của hệ thống giao thông đối với kinh tế và xã hội Nam Kỳ. Về kinh tế, hệ thống giao thông mới tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển nông nghiệp, công nghiệp và thương mại. Việc vận chuyển hàng hóa dễ dàng hơn đã thúc đẩy sản xuất lúa gạo, cao su và các mặt hàng xuất khẩu khác. Về xã hội, giao thông góp phần thay đổi lối sống, giao lưu văn hóa và kết nối các vùng miền. Tuy nhiên, luận án cũng chỉ ra mặt trái của sự phát triển này, đó là việc phục vụ cho mục tiêu khai thác thuộc địa của Pháp và làm gia tăng sự bất bình đẳng xã hội. Những tác động này được đánh giá dựa trên các số liệu thống kê về sản lượng nông nghiệp, công nghiệp và thương mại, cũng như các bằng chứng lịch sử về đời sống xã hội.

IV. Đánh giá và bài học kinh nghiệm

Luận án đánh giá tổng quan về hệ thống giao thông Nam Kỳ thời Pháp thuộc, nhấn mạnh cả mặt tích cực và tiêu cực. Sự hiện đại hóa nhanh chóng, tính đồng bộ và hiệu quả khai thác yếu tố tự nhiên là những điểm mạnh. Tuy nhiên, mục đích phục vụ khai thác thuộc địa của Pháp là hạn chế lớn nhất. Từ đó, luận án rút ra những bài học kinh nghiệm cho việc phát triển giao thông ở Nam Bộ và Việt Nam hiện nay. Việc khai thác hiệu quả điều kiện tự nhiên, ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật và tận dụng lợi thế địa chính trị được nhấn mạnh như những bài học quan trọng. Luận án khuyến khích việc học hỏi từ quá khứ để xây dựng hệ thống giao thông hiện đại và bền vững, phục vụ lợi ích của người dân và đất nước.