Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, giáo dục hiện đại đặt ra yêu cầu phát triển năng lực tự học cho học sinh nhằm thích ứng với sự biến đổi nhanh chóng của xã hội. Tự học không chỉ giúp học sinh chủ động tiếp cận kiến thức mà còn phát triển kỹ năng tư duy sáng tạo và khả năng học tập suốt đời. Tại Việt Nam, theo Nghị quyết số 29-NQ/TW và Chương trình Giáo dục phổ thông 2018, năng lực tự học được xác định là một trong ba năng lực chung cần hình thành cho học sinh THCS. Tuy nhiên, thực trạng dạy học hiện nay vẫn chủ yếu theo phương pháp truyền thống, chưa tạo đủ điều kiện để phát triển kỹ năng tự học.

Luận văn tập trung nghiên cứu việc sử dụng mô hình lớp học đảo ngược (Flipped Classroom) trong dạy học chủ đề “Tứ giác” môn Toán lớp 8 nhằm phát triển kỹ năng tự học cho học sinh. Nghiên cứu được thực hiện tại trường THCS Dịch Vọng, quận Cầu Giấy, Hà Nội trong năm học 2023 với mục tiêu đánh giá hiệu quả của mô hình này trong việc nâng cao năng lực tự học. Chủ đề “Tứ giác” được lựa chọn do tính hệ thống và liên kết chặt chẽ giữa các kiến thức, đồng thời đòi hỏi học sinh phải vận dụng kỹ năng tự học để hiểu sâu và vận dụng kiến thức.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc đổi mới phương pháp dạy học Toán, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông, đồng thời hỗ trợ giáo viên và học sinh trong việc áp dụng công nghệ thông tin và phương pháp dạy học hiện đại. Kết quả nghiên cứu dự kiến sẽ cung cấp cơ sở khoa học cho việc phát triển năng lực tự học trong chương trình giáo dục phổ thông, đặc biệt trong bối cảnh chuyển đổi số và giáo dục trực tuyến ngày càng phổ biến.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai khung lý thuyết chính: năng lực tự học và mô hình lớp học đảo ngược.

  1. Năng lực tự học được hiểu là khả năng tự mình xác định mục tiêu học tập, lập kế hoạch, thực hiện và tự đánh giá kết quả học tập. Theo chương trình Giáo dục phổ thông 2018, năng lực này bao gồm các kỹ năng định hướng, lập kế hoạch, thực hiện kế hoạch và tự kiểm tra, đánh giá. Các biểu hiện cụ thể của năng lực tự học được thể hiện qua kỹ năng tra cứu, xử lý thông tin, vận dụng kiến thức và kỹ năng tự đánh giá.

  2. Mô hình lớp học đảo ngược (Flipped Classroom) là phương pháp dạy học kết hợp, trong đó học sinh tự học kiến thức mới qua video bài giảng, tài liệu trực tuyến tại nhà, còn thời gian trên lớp dành cho thảo luận, giải đáp và vận dụng kiến thức dưới sự hướng dẫn của giáo viên. Mô hình này giúp phát huy vai trò trung tâm của người học, tăng cường tương tác và phát triển kỹ năng tư duy bậc cao theo thang Bloom.

Các khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu gồm: năng lực tự học, kỹ năng tự học, lớp học đảo ngược, chủ đề “Tứ giác”, kỹ thuật dạy học tích cực (thảo luận nhóm, sơ đồ tư duy, đặt câu hỏi).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp phối hợp định lượng và định tính, gồm các bước:

  • Nguồn dữ liệu: Dữ liệu được thu thập từ khảo sát 64 giáo viên và 165 học sinh tại trường THCS Dịch Vọng, Hà Nội; quan sát thực nghiệm sư phạm; phỏng vấn sâu giáo viên và học sinh; thu thập kết quả kiểm tra đầu vào và đầu ra.

  • Phương pháp chọn mẫu: Mẫu được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện và mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho đối tượng nghiên cứu.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phân tích thống kê mô tả (tỷ lệ phần trăm, trung bình), so sánh kết quả trước và sau thực nghiệm bằng phần mềm Excel; phân tích định tính qua nội dung phỏng vấn và quan sát.

  • Timeline nghiên cứu: Khảo sát và thu thập dữ liệu diễn ra từ tháng 9 đến tháng 10 năm 2023; thực nghiệm sư phạm được tiến hành trong học kỳ I năm học 2023-2024; phân tích và báo cáo kết quả hoàn thành cuối năm 2023.

Phương pháp thực nghiệm sư phạm được áp dụng để kiểm định tính khả thi và hiệu quả của các biện pháp dạy học theo mô hình lớp học đảo ngược trong chủ đề “Tứ giác”. Lớp thực nghiệm được dạy theo mô hình đảo ngược, lớp đối chứng theo phương pháp truyền thống để so sánh kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng áp dụng mô hình lớp học đảo ngược và phát triển kỹ năng tự học: Khảo sát cho thấy 54,5% giáo viên chưa biết đến mô hình lớp học đảo ngược, chỉ 45,5% đã từng biết và áp dụng. Hơn 60% giáo viên thường xuyên giao bài tập đọc tài liệu, nhưng chỉ 15,1% từng giao học sinh xem video bài giảng trước khi đến lớp. Hơn 70% giáo viên ít khi hoặc không bao giờ giao bài tập trực tuyến. Học sinh cũng phản ánh trên 80% chưa từng được giao xem video bài giảng trước lớp.

  2. Hiệu quả thực nghiệm sư phạm: Kết quả kiểm tra đầu vào và đầu ra cho thấy lớp học đảo ngược có sự cải thiện rõ rệt về điểm số và kỹ năng tự học. Tỷ lệ học sinh đạt điểm khá, giỏi tăng khoảng 25% so với lớp đối chứng. Học sinh trong lớp thực nghiệm thể hiện kỹ năng lập kế hoạch, tự đánh giá và xử lý thông tin tốt hơn với tỷ lệ tăng từ 40% lên 75%.

  3. Phản hồi từ giáo viên và học sinh: 90% giáo viên đồng ý rằng mô hình lớp học đảo ngược giúp học sinh nâng cao năng lực tự học và hiểu bài sâu hơn. 100% giáo viên khẳng định sẽ tiếp tục áp dụng mô hình này. Học sinh đánh giá mô hình giúp tăng tính chủ động, hứng thú học tập và khả năng thảo luận nhóm, mặc dù vẫn còn một số khó khăn về kỹ năng làm việc nhóm và sử dụng công nghệ.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu quốc tế về hiệu quả của mô hình lớp học đảo ngược trong phát triển kỹ năng tự học và nâng cao kết quả học tập. Việc học sinh được tiếp cận kiến thức trước ở nhà qua video và tài liệu giúp tăng thời gian tư duy, giảm áp lực tiếp thu kiến thức mới trên lớp. Thời gian trên lớp được dành cho hoạt động tương tác, giải quyết vấn đề giúp học sinh phát triển kỹ năng vận dụng và tư duy phản biện.

Tuy nhiên, khó khăn về điều kiện cơ sở vật chất, kỹ năng CNTT của giáo viên và học sinh, cũng như thói quen học tập truyền thống vẫn là rào cản cần khắc phục. Việc thiếu kỹ năng làm việc nhóm và tự quản lý thời gian học tập cũng ảnh hưởng đến hiệu quả mô hình. Các biểu đồ so sánh điểm số đầu vào và đầu ra, tỷ lệ học sinh tham gia thảo luận, và mức độ hoàn thành bài tập trực tuyến minh họa rõ sự khác biệt tích cực của lớp học đảo ngược so với phương pháp truyền thống.

Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng sự hỗ trợ của công nghệ thông tin, đặc biệt là hệ thống quản lý học tập trực tuyến (LMS) như Olm.vn, đóng vai trò quan trọng trong việc triển khai mô hình hiệu quả. Việc kết hợp các kỹ thuật dạy học tích cực như sơ đồ tư duy, đặt câu hỏi, thảo luận nhóm góp phần nâng cao chất lượng dạy học và phát triển kỹ năng tự học.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo và bồi dưỡng giáo viên về mô hình lớp học đảo ngược và kỹ năng CNTT

    • Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về thiết kế bài giảng điện tử, sử dụng phần mềm LMS và kỹ thuật dạy học tích cực.
    • Mục tiêu: 80% giáo viên môn Toán THCS thành thạo kỹ năng này trong vòng 1 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo, các trường đại học sư phạm.

  2. Phát triển và chuẩn hóa hệ thống học liệu số cho chủ đề “Tứ giác”

    • Xây dựng video bài giảng, tài liệu tham khảo, bài tập tương tác phù hợp với năng lực học sinh.
    • Mục tiêu: 100% học sinh lớp 8 có thể truy cập học liệu chuẩn hóa trước khi đến lớp.
    • Chủ thể thực hiện: Bộ Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các nhà xuất bản và trung tâm công nghệ giáo dục.

  3. Tăng cường hỗ trợ học sinh phát triển kỹ năng tự học và làm việc nhóm

    • Tổ chức các buổi hướng dẫn kỹ năng lập kế hoạch học tập, tự đánh giá và kỹ năng thảo luận nhóm.
    • Mục tiêu: 70% học sinh đạt mức kỹ năng tự học cơ bản sau 6 tháng.
    • Chủ thể thực hiện: Giáo viên chủ nhiệm, giáo viên bộ môn, phụ huynh.

  4. Xây dựng chính sách hỗ trợ cơ sở vật chất và hạ tầng công nghệ thông tin

    • Đầu tư thiết bị, nâng cấp mạng Internet tại các trường THCS, đặc biệt ở vùng khó khăn.
    • Mục tiêu: 90% trường THCS có đủ điều kiện triển khai mô hình lớp học đảo ngược trong 2 năm tới.
    • Chủ thể thực hiện: Bộ Giáo dục và Đào tạo, chính quyền địa phương.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên môn Toán THCS

    • Lợi ích: Nắm bắt phương pháp dạy học hiện đại, phát triển kỹ năng tự học cho học sinh qua mô hình lớp học đảo ngược.
    • Use case: Thiết kế bài giảng, tổ chức hoạt động lớp học hiệu quả, nâng cao chất lượng giảng dạy.

  2. Nhà quản lý giáo dục và cán bộ chuyên môn

    • Lợi ích: Hiểu rõ thực trạng và giải pháp đổi mới phương pháp dạy học, hỗ trợ triển khai mô hình tại các trường.
    • Use case: Xây dựng kế hoạch đào tạo, đầu tư cơ sở vật chất, chính sách phát triển giáo dục.

  3. Sinh viên sư phạm và nghiên cứu sinh ngành giáo dục

    • Lợi ích: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực nghiệm về mô hình lớp học đảo ngược và năng lực tự học.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, áp dụng mô hình trong thực tập sư phạm.

  4. Phụ huynh học sinh và cộng đồng giáo dục

    • Lợi ích: Hiểu về phương pháp học tập hiện đại, hỗ trợ con em phát triển kỹ năng tự học tại nhà.
    • Use case: Đồng hành cùng nhà trường trong việc tạo môi trường học tập tích cực cho học sinh.

Câu hỏi thường gặp

  1. Mô hình lớp học đảo ngược là gì?
    Mô hình lớp học đảo ngược là phương pháp dạy học trong đó học sinh tự học kiến thức mới qua video, tài liệu trực tuyến tại nhà, còn thời gian trên lớp dành cho thảo luận, giải đáp và vận dụng kiến thức. Ví dụ, học sinh xem bài giảng về hình thoi ở nhà, lên lớp thảo luận và làm bài tập dưới sự hướng dẫn của giáo viên.

  2. Lợi ích của mô hình lớp học đảo ngược đối với kỹ năng tự học của học sinh?
    Mô hình giúp học sinh chủ động tiếp cận kiến thức, phát triển kỹ năng lập kế hoạch, tự đánh giá và giải quyết vấn đề. Theo khảo sát, học sinh áp dụng mô hình này có tỷ lệ kỹ năng tự học tăng từ khoảng 40% lên 75%.

  3. Những khó khăn khi áp dụng mô hình lớp học đảo ngược là gì?
    Khó khăn gồm thiếu thiết bị công nghệ, kỹ năng CNTT của giáo viên và học sinh chưa đồng đều, học sinh chưa quen với việc tự học và làm việc nhóm. Ví dụ, 24,3% giáo viên cho biết học sinh không có thiết bị học trực tuyến.

  4. Làm thế nào để giáo viên chuẩn bị bài giảng cho mô hình lớp học đảo ngược?
    Giáo viên cần biên soạn video bài giảng, tài liệu học tập phù hợp, thiết kế bài tập tương tác và sử dụng hệ thống quản lý học tập trực tuyến như Olm.vn để giao và theo dõi bài tập của học sinh.

  5. Mô hình lớp học đảo ngược có phù hợp với chương trình giáo dục phổ thông hiện nay không?
    Theo khảo sát, 90% giáo viên đồng ý mô hình phù hợp với chương trình GDPT 2018, giúp học sinh đào sâu kiến thức và phát triển kỹ năng tự học, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục.

Kết luận

  • Mô hình lớp học đảo ngược là phương pháp hiệu quả giúp phát triển kỹ năng tự học cho học sinh lớp 8 trong chủ đề “Tứ giác” môn Toán.
  • Thực nghiệm sư phạm cho thấy học sinh áp dụng mô hình có sự tiến bộ rõ rệt về điểm số và kỹ năng tự học so với phương pháp truyền thống.
  • Giáo viên và học sinh đều đánh giá cao tính chủ động, hứng thú và khả năng tương tác trong học tập khi áp dụng mô hình.
  • Cần tăng cường đào tạo giáo viên, phát triển học liệu số và cải thiện cơ sở vật chất để triển khai mô hình rộng rãi và hiệu quả hơn.
  • Các bước tiếp theo bao gồm mở rộng thực nghiệm tại các trường khác, hoàn thiện tài liệu hướng dẫn và xây dựng chính sách hỗ trợ triển khai mô hình lớp học đảo ngược trong giáo dục phổ thông.

Hành động ngay hôm nay: Giáo viên và nhà quản lý giáo dục hãy bắt đầu tìm hiểu và áp dụng mô hình lớp học đảo ngược để nâng cao chất lượng dạy học và phát triển kỹ năng tự học cho học sinh, góp phần đổi mới giáo dục theo hướng hiện đại và bền vững.