Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh thế kỷ XXI, giáo dục và đào tạo được xác định là quốc sách hàng đầu nhằm phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Theo Nghị quyết số 29 ngày 4/11/2013 của Đảng, việc đổi mới phương pháp dạy học nhằm khuyến khích sự tích cực, sáng tạo và tự học của học sinh là nhiệm vụ trọng tâm. Mô hình lớp học đảo ngược (Flipped Classroom) đã được áp dụng rộng rãi tại nhiều quốc gia, đặc biệt tại Mỹ, với tỷ lệ giáo viên sử dụng mô hình này tăng từ 48% năm 2012 lên 78% năm 2014. Mô hình này giúp học sinh chủ động tiếp cận kiến thức qua các video bài giảng, tài liệu trực tuyến trước khi đến lớp, từ đó tăng cường hoạt động tương tác, thảo luận và giải quyết vấn đề trên lớp.

Luận văn tập trung nghiên cứu việc sử dụng mô hình lớp học đảo ngược trong dạy học chủ đề “Các hình phẳng trong thực tiễn” nhằm rèn luyện kỹ năng tự học cho học sinh lớp 6 tại các trường THCS ở Hà Nội trong khoảng thời gian từ tháng 9 đến tháng 11 năm 2023. Chủ đề này thuộc chương trình Toán 6 theo bộ sách Kết nối tri thức với cuộc sống, có tính ứng dụng cao trong thực tế và góp phần phát triển năng lực toán học, đặc biệt là năng lực tự học cho học sinh.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích cơ sở lý luận về mô hình lớp học đảo ngược và kỹ năng tự học, khảo sát thực trạng vận dụng mô hình này trong dạy học hình học phẳng, đề xuất các biện pháp cụ thể và kiểm nghiệm hiệu quả qua thực nghiệm sư phạm. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc đổi mới phương pháp dạy học Toán, nâng cao kỹ năng tự học, góp phần phát triển năng lực học sinh, đồng thời hỗ trợ giáo viên trong việc ứng dụng công nghệ thông tin và phương pháp dạy học tích cực.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: mô hình lớp học đảo ngược và kỹ năng tự học.

  1. Mô hình lớp học đảo ngược (Flipped Classroom):
    Theo Strayer (2012) và Flipped Learning Network, mô hình này đảo ngược hoạt động truyền thống, chuyển việc tiếp nhận kiến thức từ lớp học sang tự học tại nhà qua video, tài liệu số, giúp lớp học trở thành không gian tương tác, thảo luận và vận dụng kiến thức. Mô hình dựa trên 4 trụ cột F-L-I-P:

    • Flexible Environment (Môi trường linh hoạt)
    • Learning Culture (Văn hóa học tập)
    • Intentional Content (Nội dung có chú ý)
    • Professional Educator (Chuyên gia giáo dục)

    Mô hình này giúp học sinh tiếp cận các cấp độ tư duy cao hơn theo thang Bloom như phân tích, đánh giá và sáng tạo, đồng thời phát huy tính tích cực, chủ động trong học tập.

  2. Kỹ năng tự học:
    Kỹ năng tự học được hiểu là khả năng tự vận dụng các thao tác trí tuệ và thực hành để đạt mục tiêu học tập, bao gồm xác định mục tiêu, lập kế hoạch, sử dụng nguồn học liệu, tự đánh giá và điều chỉnh quá trình học. Theo GS. Nguyễn Cảnh Toàn, tự học là quá trình chủ động, sáng tạo trong việc chiếm lĩnh kiến thức. Kỹ năng này đặc biệt quan trọng với học sinh lớp 6, giai đoạn chuyển tiếp từ tiểu học lên THCS, khi các em bắt đầu phát triển tư duy trừu tượng và ý thức học tập tự chủ.

Các khái niệm chính bao gồm: mô hình lớp học đảo ngược, kỹ năng tự học, năng lực tự chủ và tự học trong chương trình giáo dục phổ thông 2018, và các đặc điểm tâm sinh lý của học sinh lớp 6.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu:
    Dữ liệu được thu thập từ các trường THCS Đức Thượng, Trung Văn và Tiểu học - THCS Newton tại Hà Nội, trong khoảng thời gian từ 20/9/2023 đến 5/11/2023. Nghiên cứu sử dụng sách giáo khoa Toán 6 bộ Kết nối tri thức với cuộc sống, phần mềm quản lý học tập SHup Classroom, phiếu khảo sát giáo viên và học sinh, quan sát lớp học, phỏng vấn và phân tích kết quả kiểm tra.

  • Phương pháp phân tích:
    Nghiên cứu kết hợp phương pháp định lượng và định tính. Phân tích định lượng dựa trên kết quả khảo sát, thống kê tỷ lệ phần trăm, biểu đồ phân bố điểm số học sinh qua phần mềm SHup Classroom. Phân tích định tính dựa trên phỏng vấn, quan sát hoạt động học tập và thảo luận nhóm.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu:
    Cỡ mẫu gồm 30 giáo viên và hơn 100 học sinh lớp 6 từ các trường được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện nhằm đảm bảo tính đại diện cho thực trạng dạy học tại các trường THCS ở Hà Nội.

  • Timeline nghiên cứu:

    • Khảo sát thực trạng: 20-25/9/2023
    • Thiết kế biện pháp và tài liệu dạy học: 26/9-10/10/2023
    • Thực nghiệm sư phạm: 15/10-30/10/2023
    • Phân tích kết quả và hoàn thiện luận văn: 1/11-5/11/2023

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của giáo viên về kỹ năng tự học:
    100% giáo viên khảo sát nhận định kỹ năng tự học là rất quan trọng đối với học sinh. 100% giáo viên cho rằng học sinh cần biết xác định mục tiêu, lập kế hoạch học tập; 93,3% cho biết học sinh luôn hoàn thành nhiệm vụ học tập được giao; 80% đánh giá học sinh biết quản lý thời gian hiệu quả. Điều này cho thấy giáo viên có nhận thức đúng đắn về vai trò của kỹ năng tự học trong học tập.

  2. Hiểu biết và vận dụng mô hình lớp học đảo ngược:
    93,3% giáo viên hiểu rằng học sinh được xem trước bài giảng tại nhà qua video, 90% cho rằng thời gian trên lớp dành cho giải đáp thắc mắc và thảo luận sâu hơn. 83,3% giáo viên đánh giá mô hình giúp phát triển kỹ năng tự học và kỹ năng hợp tác cho học sinh. Tuy nhiên, 66,7% cho rằng việc vận dụng mô hình còn gặp khó khăn do thời lượng tiết học hạn chế và thiếu tập huấn chuyên sâu.

  3. Hiệu quả thực nghiệm sư phạm:
    Qua thực nghiệm tại các lớp học, tỷ lệ học sinh đạt mức 2 và 3 trong các tiêu chí kỹ năng tự học tăng trung bình từ 45% lên 78%. Điểm số kiểm tra trên phần mềm SHup Classroom cho thấy 85% học sinh đạt điểm từ 7 trở lên, tăng 20% so với trước khi áp dụng mô hình. Biểu đồ phân bố điểm số minh họa sự cải thiện rõ rệt về kết quả học tập và kỹ năng tự học.

  4. Phản hồi của học sinh:
    80% học sinh thích thú với việc học qua video và tài liệu trực tuyến, 75% cảm thấy tự tin hơn khi tham gia thảo luận trên lớp. Một số em phản ánh khó khăn trong việc tự học ban đầu nhưng được hỗ trợ kịp thời qua phần mềm và giáo viên.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu quốc tế về mô hình lớp học đảo ngược, cho thấy mô hình này giúp học sinh phát triển kỹ năng tự học, tư duy phản biện và tăng cường sự chủ động trong học tập. Việc sử dụng phần mềm SHup Classroom hỗ trợ hiệu quả quá trình tự học, giúp giáo viên dễ dàng quản lý và đánh giá kết quả học tập.

Khó khăn về thời gian và kỹ năng tổ chức lớp học đảo ngược của giáo viên là những thách thức cần được giải quyết qua tập huấn và hỗ trợ kỹ thuật. So với mô hình dạy học truyền thống, lớp học đảo ngược tạo điều kiện cho học sinh tiếp cận kiến thức ở mức độ sâu hơn, đồng thời phát triển kỹ năng mềm cần thiết cho học tập suốt đời.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ học sinh đạt các mức kỹ năng tự học trước và sau thực nghiệm, biểu đồ đường thể hiện sự tăng trưởng điểm số kiểm tra, và bảng so sánh nhận thức giáo viên về mô hình lớp học đảo ngược.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tổ chức tập huấn chuyên sâu cho giáo viên về mô hình lớp học đảo ngược và kỹ năng sử dụng công nghệ thông tin nhằm nâng cao năng lực thiết kế bài giảng và tổ chức hoạt động học tập. Thời gian: trong 6 tháng đầu năm học; Chủ thể: Sở GD&ĐT và các trường THCS.

  2. Phát triển và cập nhật hệ thống học liệu số đa dạng, sinh động trên nền tảng SHup Classroom phục vụ chủ đề “Các hình phẳng trong thực tiễn”, giúp học sinh dễ dàng tiếp cận và tự học hiệu quả. Thời gian: liên tục theo từng học kỳ; Chủ thể: giáo viên bộ môn và tổ chuyên môn.

  3. Xây dựng quy trình dạy học theo mô hình lớp học đảo ngược chuẩn hóa với các bước rõ ràng: chuẩn bị tài liệu, tự học tại nhà, hoạt động tương tác trên lớp, đánh giá và phản hồi. Thời gian: áp dụng ngay từ năm học tiếp theo; Chủ thể: giáo viên và ban giám hiệu nhà trường.

  4. Đổi mới phương pháp kiểm tra, đánh giá kỹ năng tự học bằng cách kết hợp đánh giá quá trình qua phần mềm và đánh giá kết quả trên lớp, khuyến khích học sinh tự đánh giá và phản hồi. Thời gian: áp dụng trong năm học; Chủ thể: giáo viên bộ môn.

  5. Tăng cường hỗ trợ kỹ thuật và hạ tầng công nghệ thông tin tại các trường THCS để đảm bảo việc triển khai mô hình lớp học đảo ngược hiệu quả, bao gồm trang thiết bị và kết nối Internet ổn định. Thời gian: trong vòng 1 năm; Chủ thể: Sở GD&ĐT và các nhà tài trợ.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên Toán THCS:
    Nghiên cứu cung cấp phương pháp dạy học đổi mới, giúp giáo viên áp dụng mô hình lớp học đảo ngược hiệu quả, nâng cao kỹ năng tự học cho học sinh, đồng thời sử dụng công nghệ hỗ trợ giảng dạy.

  2. Nhà quản lý giáo dục:
    Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách đào tạo, tập huấn giáo viên và phát triển hạ tầng công nghệ thông tin phục vụ đổi mới phương pháp dạy học trong các trường phổ thông.

  3. Sinh viên, nghiên cứu sinh ngành Sư phạm Toán:
    Tài liệu tham khảo về ứng dụng mô hình lớp học đảo ngược trong dạy học hình học, kỹ năng tự học và phương pháp nghiên cứu sư phạm kết hợp định lượng và định tính.

  4. Phụ huynh học sinh:
    Hiểu rõ hơn về phương pháp học tập hiện đại, vai trò của kỹ năng tự học và cách hỗ trợ con em trong quá trình học tập tại nhà và trên lớp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Mô hình lớp học đảo ngược là gì?
    Là phương pháp dạy học trong đó học sinh tiếp cận kiến thức mới qua video, tài liệu tại nhà, thời gian trên lớp dành cho thảo luận, giải quyết vấn đề và củng cố kiến thức. Ví dụ, học sinh xem bài giảng về hình học phẳng trước khi đến lớp để tiết kiệm thời gian học tập trực tiếp.

  2. Lợi ích của mô hình lớp học đảo ngược đối với học sinh lớp 6?
    Giúp học sinh phát triển kỹ năng tự học, tư duy phản biện, tăng cường sự chủ động và sáng tạo trong học tập. Học sinh có thể học theo tốc độ riêng và được hỗ trợ kịp thời khi gặp khó khăn.

  3. Phần mềm SHup Classroom hỗ trợ gì trong mô hình lớp học đảo ngược?
    SHup Classroom giúp giáo viên quản lý bài tập, theo dõi tiến độ học tập, cung cấp bài giảng điện tử và tổ chức kiểm tra trực tuyến. Học sinh có thể trao đổi, đặt câu hỏi và nhận phản hồi nhanh chóng.

  4. Khó khăn khi áp dụng mô hình lớp học đảo ngược là gì?
    Bao gồm thời gian tiết học hạn chế, thiếu kỹ năng tổ chức của giáo viên, học sinh chưa quen với tự học, và hạn chế về thiết bị công nghệ. Cần có sự hỗ trợ đào tạo và đầu tư hạ tầng.

  5. Làm thế nào để đánh giá kỹ năng tự học của học sinh?
    Đánh giá dựa trên các tiêu chí như xác định mục tiêu học tập, lập kế hoạch, sử dụng nguồn học liệu, tự đánh giá và điều chỉnh quá trình học. Có thể sử dụng thang đo mức độ biểu hiện kỹ năng tự học qua các hoạt động học tập và kết quả kiểm tra.

Kết luận

  • Mô hình lớp học đảo ngược giúp phát triển kỹ năng tự học cho học sinh lớp 6 trong chủ đề “Các hình phẳng trong thực tiễn” một cách hiệu quả, thể hiện qua sự cải thiện điểm số và thái độ học tập tích cực.
  • Giáo viên có nhận thức đúng đắn về vai trò của kỹ năng tự học và lợi ích của mô hình lớp học đảo ngược, nhưng còn gặp khó khăn trong tổ chức và áp dụng do hạn chế về thời gian và kỹ năng.
  • Việc ứng dụng phần mềm SHup Classroom hỗ trợ quản lý học tập, tăng cường tương tác và đánh giá kết quả học tập một cách minh bạch, kịp thời.
  • Cần có các biện pháp tập huấn, phát triển học liệu số và đổi mới phương pháp kiểm tra đánh giá để nâng cao hiệu quả mô hình lớp học đảo ngược.
  • Đề xuất triển khai áp dụng rộng rãi mô hình này trong các trường THCS nhằm nâng cao năng lực tự học và phát triển toàn diện cho học sinh.

Hành động tiếp theo: Các nhà quản lý giáo dục và giáo viên cần phối hợp tổ chức tập huấn, đầu tư hạ tầng công nghệ và xây dựng tài liệu học tập phù hợp để triển khai mô hình lớp học đảo ngược hiệu quả hơn. Độc giả quan tâm có thể liên hệ với tác giả để trao đổi thêm về phương pháp và ứng dụng thực tiễn.