Tự do hóa tài khoản vốn ở Việt Nam: Cơ hội và thách thức

Tài khoản vốn (TKV), hay cán cân vốn, ghi lại các giao dịch về vốn và tài sản giữa người cư trú và không cư trú. TKV bao gồm chuyển giao vốn, mua bán tài sản phi tài chính, đầu tư trực tiếp (FDI), đầu tư vào giấy tờ có giá (FII), đầu tư khác và tài sản dự trữ. FDI là hình thức đầu tư mà một đơn vị là người cư trú của một nền kinh tế (nhà đầu tư trực tiếp) đầu tư vào một đơn vị là người cư trú của một nền kinh tế khác (doanh nghiệp đầu tư trực tiếp) với mục đích thu được lợi ích lâu dài từ hoạt động đầu tư này. Tài sản dự trữ là các công cụ tài chính do NHTW kiểm soát và có thể sử dụng bất cứ lúc nào để tài trợ trực tiếp cho những mất cân đối trong cán cân thanh toán của một nước, hoặc can thiệp vào thị trường ngoại hối nhằm tác động đến tỷ giá hối đoái và cho một số mục đích khác như để gây dựng lòng tin vào đồng bản tệ và nền kinh tế, dùng làm vật thế chấp để vay nước ngoài.

Tự do hóa tài khoản vốn giúp các luồng tài khoản vốn và tài chính được lưu thông tự do giữa các nước, từ đó giúp các nhà đầu tư đa dạng hoá các danh mục nắm giữ tài sản, giảm thiểu rủi ro. Hơn nữa, việc tự do hoátài khoản vốn còn góp phần nâng cao hiệu quả phân bổ nguồn lực trên phạm vi toàn cầu. Việc tự do chuyển đổi các tài sản tài chính sẽ làm giảm sức ép về khả năng thanh khoản của tài sản. Tự do hoá tài khoản vốn góp phần tiết giảm chi phí dịch chuyển vốn quốc tế. Quá trình tự do hoátài khoản vốn sẽ làm tăng tính đa dạng của các luồng chu chuyển vốn, phá vỡ cấu trúc hệ thống tài chính nội địa thông qua sự cạnh tranh quyết liệt của các thể chế tài chính, chất lượng các tài sản tài chính sẽ ngày càng được cải thiện tích cực, chi phí giao dịch tất yếu sẽ giảm xuống.

Tự do hóa tài khoản vốn có thể gây ra lạm phát và biến động tỷ giá. Dòng vốn vào lớn có thể làm tăng cung tiền, gây áp lực lên lạm phát. Đồng thời, dòng vốn ra đột ngột có thể làm giảm giá đồng nội tệ, gây bất ổn tỷ giá. Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN) cần có chính sách tiền tệ và chính sách tài khóa phù hợp để kiểm soát các rủi ro này. Theo lý thuyết bộ ba bất khả thi của Mundell – Fleming, một quốc gia không thể đồng thời cố định tỷ giá hối đoái, tự do hóa dòng vốn và thực hiện chính sách tiền tệ độc lập.

Tự do hóa tài khoản vốn có thể làm tăng nguy cơ khủng hoảng tài chính. Dòng vốn ngắn hạn dễ biến động, có thể gây ra bong bóng tài sản và khủng hoảng ngân hàng. Việt Nam cần tăng cường giám sát và quản lý rủi ro tài chính để giảm thiểu các tác động tiêu cực. Các quốc gia gặp khủng hoảng thường là do đã lựa chọn một tiến trình tự do hoá không phù hợp với trình độ phát triển và chưa chuẩn bị tốt cho việc đón nhận và thích ứng với quá trình tự do hoá tài khoản vốn.

Ấn Độ đã thành công trong việc tự do hóa tài khoản vốn nhờ thu hút vốn đầu tư lớn. Quốc gia này đã thực hiện các biện pháp quản lý rủi ro hiệu quả, bao gồm kiểm soát dòng vốn ngắn hạn và tăng cường giám sát tài chính. Việt Nam có thể học hỏi kinh nghiệm của Ấn Độ trong việc quản lý rủi ro và thu hút vốn đầu tư. Bài nghiên cứu (2007) “Capital Account Convertibility and Risk Management in India” của Amadou N. Sy đề cập đến quá trình tự do hoá tài khoản vốn tại Ấn Độ, các biện pháp được thực hiện tại quốc gia này, những rủi ro có thể xảy ra với nền kinh tế Ấn Độ dưới tác động của tự do hoá và cách thức quản lý những rủi ro đó.

Thái Lan đã gặp khủng hoảng tài chính năm 1997 do tự do hóa tài khoản vốn không phù hợp. Quốc gia này đã nới lỏng kiểm soát vốn quá nhanh, dẫn đến dòng vốn ngắn hạn đổ vào ồ ạt và rút ra đột ngột. Việt Nam cần tránh những sai lầm của Thái Lan và thực hiện TDKV một cách thận trọng. Bài nghiên cứu (2000) “Issues in capital account convertibility in developing countries” của Benu Schneider đã phân tích tiến trình tự do hoá tài khoản vốn tại một số nước Đông Á, vạch ra những sai lầm của các quốc gia này trong tiến trình tự do hoá tài khoản vốn, từ đó dẫn đến cuộc khủng hoảng tài chính tiền tệ Châu Á năm 1997.

Việt Nam cần cải thiện hệ thống tài chính để đáp ứng yêu cầu của TDKV. Điều này bao gồm nâng cao năng lực quản lý của các ngân hàng và tổ chức tài chính, tăng cường minh bạch thông tin và phát triển thị trường tài chính. Hệ thống tài chính vững mạnh sẽ giúp giảm thiểu rủi ro và tăng cường khả năng hấp thụ vốn. Tự do hoá tài khoản vốn sẽ gây áp lực buộc các cơ chế chính sách trong nước phải từng bước được củng cố và hoàn thiện.

Việt Nam cần tăng cường giám sát rủi ro để kiểm soát dòng vốn ngắn hạn và ngăn ngừa khủng hoảng tài chính. Điều này bao gồm thiết lập hệ thống cảnh báo sớm, tăng cường thanh tra giám sát và áp dụng các biện pháp kiểm soát vốn khi cần thiết. Giám sát rủi ro hiệu quả sẽ giúp bảo vệ nền kinh tế khỏi các cú sốc bên ngoài. Khi dòng vốn đầu tư quốc tế chảy vào một nước thì FDI là dòng vốn ít bất ổn nhất do dòng vốn này phải tốn nhiều chi phí để có thể rút vốn về và do đó nó có liên quan đến những điều kiện và nền tảng dài hạn hơn là những dao động ngắn hạn.

Tự do hóa tài khoản vốn tạo cơ hội cho doanh nghiệp tiếp cận nguồn vốn quốc tế với chi phí thấp hơn. Doanh nghiệp có thể sử dụng vốn vay nước ngoài để đầu tư mở rộng sản xuất kinh doanh, nâng cao năng lực cạnh tranh và thâm nhập thị trường quốc tế. Tự do hoá tài khoản vốn giúp các luồng tài khoản vốn và tài chính được lưu thông tự do giữa các nước, từ đó giúp các nhà đầu tư đa dạng hoá các danh mục nắm giữ tài sản, giảm thiểu rủi ro. Hơn nữa, việc tự do hoátài khoản vốn còn góp phần nâng cao hiệu quả phân bổ nguồn lực trên phạm vi toàn cầu.

Tự do hóa tài khoản vốn cũng đặt ra nhiều thách thức cho doanh nghiệp. Doanh nghiệp phải đối mặt với cạnh tranh gay gắt hơn từ các doanh nghiệp nước ngoài. Ngoài ra, doanh nghiệp cũng phải đối mặt với rủi ro tỷ giá khi vay vốn bằng ngoại tệ. Doanh nghiệp cần có chiến lược quản lý rủi ro hiệu quả để đối phó với các thách thức này. Nghiên cứu cho thấy khủng hoảng tài chính thường liên quan đến TDKV không phù hợp. Việc thiết lập lộ trình và nội dung TDKV phù hợp là rất quan trọng cho hội nhập kinh tế quốc tế của Việt Nam.

Hội nhập kinh tế quốc tế đòi hỏi Việt Nam phải tự do hóa tài khoản vốn để thu hút vốn đầu tư và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Tự do hóa tài khoản vốn giúp Việt Nam hội nhập sâu rộng hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu và nâng cao vị thế cạnh tranh trên trường quốc tế. Tự do hoá tài khoản vốn làm cho nguồn vốn tự do luân chuyển qua biên giới các quốc gia, giúp cho nền kinh tế trong nước trở nên linh hoạt hơn, hội nhập sâu hơn vào kinh tế khu vực và thế giới.

Việt Nam cần cân bằng lợi ích và rủi ro của TDKV để đảm bảo phát triển bền vững. Điều này đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các chính sách kinh tế vĩ mô, tăng cường giám sát rủi ro và bảo vệ nền kinh tế khỏi các cú sốc bên ngoài. Phát triển bền vững là mục tiêu hàng đầu của Việt Nam trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế. Song, quá trình tự do hoá tài khoản vốn cũng làm cho nền kinh tế các nước này trở nên dễ bị tổn thương hơn trước các cú sốc kinh tế khu vực và toàn cầu.