I. Tính cấp thiết của đề tài
Xét xử là một hoạt động đặc biệt của Nhà nước, với Tòa án là cơ quan tư pháp duy nhất được giao thực hiện chức năng này. Điều 127 Hiến pháp Việt Nam quy định rõ ràng về vai trò của Tòa án trong việc xét xử các vụ án hình sự. Việc xét xử không chỉ là giai đoạn cuối cùng trong quá trình tố tụng, mà còn là giai đoạn quan trọng nhất, nơi Tòa án đưa ra bản án thể hiện phán quyết của Nhà nước. Hội đồng xét xử (HĐXX) là cơ quan đại diện cho Nhà nước trong việc đưa ra bản án và quyết định, vì vậy, sự khách quan và đúng pháp luật trong hoạt động xét xử là rất quan trọng. Nếu HĐXX thiếu thận trọng, có thể dẫn đến việc oan sai hoặc bỏ lọt tội phạm, ảnh hưởng lớn đến uy tín của Nhà nước và quyền lợi hợp pháp của công dân. Do đó, nghiên cứu về địa vị pháp lý của HĐXX trong tố tụng hình sự là cần thiết để đảm bảo hiệu quả xét xử và bảo vệ quyền con người.
II. Tình hình nghiên cứu
Trên thực tế, đã có nhiều nghiên cứu về địa vị pháp lý của các chủ thể khác trong tố tụng hình sự như Thẩm phán, Hội thẩm, Kiểm sát viên, nhưng chưa có nghiên cứu nào đi sâu vào địa vị pháp lý của HĐXX cấp sơ thẩm. Các tài liệu hiện có chủ yếu tập trung vào một số quyền hạn hoặc trách nhiệm cụ thể của HĐXX, mà chưa có một luận văn nào hệ thống hóa và làm rõ vị trí của HĐXX trong quá trình giải quyết vụ án hình sự. Việc thiếu hụt nghiên cứu này đòi hỏi một cái nhìn sâu sắc hơn về quyền hạn và trách nhiệm của HĐXX cấp sơ thẩm, nhằm phục vụ cho việc hoàn thiện pháp luật và nâng cao chất lượng xét xử, từ đó đảm bảo công lý và quyền lợi hợp pháp cho công dân.
III. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
Mục đích của luận văn là nghiên cứu một cách có hệ thống các quy định pháp luật về địa vị pháp lý của HĐXX cấp sơ thẩm, tập trung vào vị trí, quyền hạn và trách nhiệm của HĐXX trong tố tụng hình sự. Nhiệm vụ nghiên cứu bao gồm việc phân tích các quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự (BLTTHS), chỉ ra những điểm còn hạn chế và đề xuất giải pháp hoàn thiện. Luận văn sẽ nghiên cứu thực tiễn áp dụng các quy định này, từ đó đưa ra kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả xét xử của Tòa án. Việc làm rõ địa vị pháp lý của HĐXX cấp sơ thẩm không chỉ có ý nghĩa lý luận mà còn có giá trị thực tiễn trong công tác tư pháp.
IV. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu
Luận văn dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng nhà nước pháp quyền, cải cách tư pháp và bảo đảm quyền con người. Đối tượng nghiên cứu là các quy định của BLTTHS và các văn bản pháp luật liên quan đến địa vị pháp lý của HĐXX cấp sơ thẩm. Phương pháp nghiên cứu bao gồm phân tích, tổng hợp, đối chiếu và so sánh các quy định pháp luật, từ đó rút ra kết luận và kiến nghị. Kết quả nghiên cứu sẽ dựa trên cơ sở phân tích lý luận, thực tiễn và xu hướng phát triển của hoạt động tố tụng hình sự trong tương lai.
V. Đóng góp mới của luận văn
Luận văn sẽ làm rõ khái niệm về địa vị pháp lý của HĐXX cấp sơ thẩm, phân tích vị trí, quyền hạn và trách nhiệm của HĐXX theo quy định của pháp luật tố tụng hình sự. Đồng thời, luận văn sẽ chỉ ra những hạn chế và thiếu sót trong các quy định hiện hành, từ đó đưa ra kiến nghị và giải pháp hoàn thiện. Đóng góp của luận văn không chỉ mang tính lý luận mà còn có giá trị thực tiễn, phục vụ cho nghiên cứu, học tập và công tác thực tiễn trong lĩnh vực pháp luật.
VI. Kết cấu của luận văn
Luận văn được cấu trúc thành ba chương chính: Chương 1 sẽ trình bày những vấn đề chung về HĐXX cấp sơ thẩm trong tố tụng hình sự; Chương 2 sẽ phân tích các quy định của pháp luật về địa vị pháp lý của HĐXX cấp sơ thẩm và thực tiễn áp dụng; Chương 3 sẽ đưa ra một số kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật tố tụng hình sự về địa vị pháp lý của HĐXX cấp sơ thẩm trước yêu cầu cải cách tư pháp. Ngoài ra, luận văn còn có phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo.
