Tội Xâm Phạm Quyền Sở Hữu Công Nghiệp Tại Việt Nam

Mốc đánh dấu quan trọng đầu tiên là việc Việt Nam trở thành thành viên của Tổ chức Sở hữu Trí tuệ Thế giới (WIPO) năm 1976. Sắc lệnh số 03 - SL/76 ngày 15/3/1976 của Hội đồng Chính phủ cách mạng lâm thời đã có một số quy định về tội phạm và hình phạt đối với hành vi sản xuất hàng giả, lừa gạt người tiêu dùng. Đây là tiền đề quan trọng cho sự phát triển của hệ thống pháp luật về sở hữu trí tuệ sau này.

Dựa trên khái niệm tội phạm tại Điều 8 Bộ luật Hình sự, có thể định nghĩa: Tội xâm phạm quyền sở hữu công nghiệp là hành vi nguy hiểm cho xã hội, bị Luật Hình sự cấm, do người có năng lực trách nhiệm hình sự và đủ tuổi chịu trách nhiệm hình sự thực hiện một cách cố ý xâm phạm tới nhãn hiệu hoặc chỉ dẫn địa lý của chủ thể (cá nhân, tổ chức) khác đang được bảo hộ tại Việt Nam với quy mô thương mại.

Với vai trò ngày càng quan trọng của quyền sở hữu công nghiệp, việc nghiên cứu tội phạm này ở các mức độ khác nhau đã được một số luật gia trong nước quan tâm nghiên cứu song số lượng chưa nhiều: Có một số bài viết được đăng tải trên các tạp chí chuyên ngành chẳng hạn như: Bài “Bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ bằng pháp luật hình sự” đăng trên Tạp chí Dân chủ & Pháp luật số 3/2004 của GS. TSKH Lê Cảm.

Điều 25 Luật Sở hữu Trí tuệ năm 2005 (sửa đổi, bổ sung năm 2009) mô tả các dạng hành vi xâm phạm quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu, chỉ dẫn địa lý. Cụ thể, bao gồm: sử dụng dấu hiệu trùng hoặc tương tự với nhãn hiệu được bảo hộ cho hàng hóa, dịch vụ trùng hoặc tương tự; sử dụng nhãn hiệu nổi tiếng gây nhầm lẫn về nguồn gốc hàng hóa; hoặc gây ấn tượng sai lệch về mối quan hệ giữa người sử dụng dấu hiệu và chủ sở hữu nhãn hiệu nổi tiếng.

Các hành vi xâm phạm quyền đối với chỉ dẫn địa lý được bảo hộ bao gồm: sử dụng chỉ dẫn địa lý cho sản phẩm không đáp ứng các tiêu chuẩn về tính chất, chất lượng đặc thù; sử dụng chỉ dẫn địa lý cho sản phẩm tương tự nhằm mục đích lợi dụng danh tiếng, uy tín; hoặc sử dụng bất kỳ dấu hiệu nào trùng hoặc tương tự với chỉ dẫn địa lý được bảo hộ cho sản phẩm không có nguồn gốc từ khu vực địa lý mang chỉ dẫn địa lý đó, làm cho người tiêu dùng hiểu sai.

Để nhận diện hành vi xâm phạm, cần phân biệt rõ hàng giả, hàng nhái và hàng vi phạm quyền SHCN. Hàng giả là hàng hóa có giá trị sử dụng, công dụng không đúng với giá trị, công dụng thực tế, có thể gây thiệt hại cho người tiêu dùng. Hàng nhái là hàng hóa mô phỏng theo kiểu dáng, nhãn hiệu của sản phẩm khác, gây nhầm lẫn. Hàng vi phạm quyền SHCN là hàng hóa vi phạm các quyền được bảo hộ theo Luật Sở hữu Trí tuệ.

Nghị định 12/1999/NĐ-CP quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực sở hữu công nghiệp. Thông tư 825/2000/TT-BKHCNMT hướng dẫn thi hành Nghị định 12/1999/NĐ-CP. Các hành vi vi phạm có thể bị phạt tiền, tịch thu hàng hóa vi phạm, và các biện pháp khắc phục hậu quả khác.

Điều 171 Bộ luật Hình sự năm 1999 quy định về “Tội xâm phạm quyền sở hữu công nghiệp”. Người nào vì mục đích kinh doanh mà chiếm đoạt, sử dụng bất hợp pháp sáng chế, giải pháp hữu ích, kiểu dáng công nghiệp, nhãn hiệu hàng hóa, tên gọi xuất xứ hàng hóa hoặc các đối tượng sở hữu công nghiệp khác đang được bảo hộ tại Việt Nam gây hậu quả nghiêm trọng hoặc đã bị xử phạt hành chính hoặc đã bị kết án về tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm thì bị phạt tiền hoặc cải tạo không giam giữ.

Chủ sở hữu công nghiệp có quyền khởi kiện ra tòa án để yêu cầu bồi thường thiệt hại do hành vi xâm phạm gây ra. Các biện pháp dân sự có thể bao gồm: yêu cầu chấm dứt hành vi vi phạm, yêu cầu bồi thường thiệt hại vật chất và tinh thần, và yêu cầu áp dụng các biện pháp khẩn cấp tạm thời để ngăn chặn hành vi xâm phạm.

Chứng cứ có thể bao gồm: mẫu hàng hóa vi phạm, hóa đơn mua bán hàng hóa vi phạm, hình ảnh, video ghi lại hành vi xâm phạm, và các tài liệu khác chứng minh quyền sở hữu công nghiệp của chủ sở hữu (ví dụ: Giấy chứng nhận đăng ký nhãn hiệu, Bằng độc quyền sáng chế).

Hồ sơ khiếu nại cần có đầy đủ các thông tin: thông tin về chủ sở hữu quyền sở hữu công nghiệp, thông tin về người vi phạm, mô tả chi tiết hành vi xâm phạm, yêu cầu của chủ sở hữu, và các chứng cứ kèm theo.

Hồ sơ khiếu nại có thể nộp đến các cơ quan như: Thanh tra Bộ Khoa học và Công nghệ, Cục Quản lý thị trường, hoặc Tòa án. Chủ sở hữu cần theo dõi sát sao quá trình giải quyết khiếu nại và cung cấp thông tin, chứng cứ bổ sung khi được yêu cầu.

Việc đăng ký bảo hộ nhãn hiệu, kiểu dáng công nghiệp, sáng chế, giải pháp hữu ích là biện pháp quan trọng để bảo vệ quyền sở hữu công nghiệp của doanh nghiệp. Doanh nghiệp nên đăng ký bảo hộ tại Việt Nam và cả các thị trường quốc tế quan trọng.

Doanh nghiệp cần thường xuyên kiểm tra, giám sát thị trường để phát hiện sớm các hành vi xâm phạm, như: bán hàng giả, hàng nhái, hoặc sử dụng trái phép nhãn hiệu, kiểu dáng công nghiệp.

Khi phát hiện hành vi xâm phạm, doanh nghiệp cần phối hợp với các cơ quan chức năng (ví dụ: Thanh tra Bộ Khoa học và Công nghệ, Cục Quản lý thị trường, Công an) để xử lý nghiêm minh theo quy định của pháp luật.

Tiếp tục sửa đổi, bổ sung các quy định của Luật Sở hữu Trí tuệ để phù hợp với các điều ước quốc tế và thực tiễn phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam.

Tăng cường năng lực cho các cơ quan chức năng trong việc phát hiện, điều tra, và xử lý các hành vi xâm phạm quyền sở hữu công nghiệp.

Hợp tác với các tổ chức quốc tế và các quốc gia khác để chia sẻ kinh nghiệm và nâng cao hiệu quả bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ.