Thực Trạng Thâm Hụt Ngân Sách Nhà Nước Ảnh Hưởng Đến Khả Năng Trả Nợ Của Việt Nam

Ngân sách Nhà nước (NSNN) là một công cụ tài chính quan trọng của Nhà nước, thể hiện toàn bộ các khoản thu và chi của Nhà nước trong một khoảng thời gian nhất định. NSNN đóng vai trò then chốt trong việc thực hiện các chức năng và nhiệm vụ của Nhà nước, bao gồm điều tiết kinh tế, đảm bảo an sinh xã hội và duy trì quốc phòng an ninh. Theo tài liệu gốc, NSNN là hệ thống mối quan hệ kinh tế giữa nhà nước và xã hội. Nó bao gồm quan hệ kinh tế với doanh nghiệp, tổ chức tài chính, xã hội và hộ gia đình. Vai trò của NSNN luôn gắn liền với vai trò của nhà nước qua từng giai đoạn. NSNN đóng vai trò quan trọng trong việc kích thích tăng trưởng kinh tế, giải quyết các vấn đề xã hội, ổn định giá cả thị trường và kiềm chế lạm phát.

Thâm hụt NSNN, hay còn gọi là thâm hụt ngân sách, là tình trạng khi tổng chi tiêu của NSNN vượt quá các khoản thu. Đo lường thâm hụt ngân sách phụ thuộc vào quy tắc của từng quốc gia. Có ba nhân tố ảnh hưởng tới kết quả đo lường: phạm vi tính, xác định khoản thu chi và thời gian ghi nhận thu chi NSNN. Hiểu rõ các yếu tố này giúp phân tích chính xác thực trạng thâm hụt ngân sách và ảnh hưởng của nó đến khả năng trả nợ quốc gia.

Các yếu tố khách quan như biến động kinh tế toàn cầu, khủng hoảng tài chính, thiên tai, dịch bệnh, và biến động chính trị quốc tế có thể gây ra những tác động tiêu cực đến nguồn thu ngân sách, đồng thời làm tăng nhu cầu chi tiêu của chính phủ. Ví dụ, một cuộc khủng hoảng tài chính có thể làm giảm hoạt động kinh tế, dẫn đến giảm thu thuế và tăng chi trợ cấp thất nghiệp. Thiên tai có thể gây thiệt hại lớn cho cơ sở hạ tầng và tài sản, đòi hỏi chính phủ phải chi tiêu lớn để khắc phục hậu quả.

Yếu tố chủ quan liên quan đến chính sách tài khóa của chính phủ, hiệu quả quản lý ngân sách và các quyết định chi tiêu. Việc quản lý ngân sách kém hiệu quả, chi tiêu không hợp lý, tham nhũng và lãng phí có thể dẫn đến thâm hụt ngân sách. Theo tài liệu gốc, nguyên nhân chủ quan là do quản lý và điều hành ngân sách chưa hiệu quả. Năng lực quản lý kém dẫn đến thu không đủ chi. Hoặc do cách đo lường thâm hụt hay sự chủ động của cơ quan nhà nước sử dụng trạng thái thâm hụt ngân sách như một công cụ tài khóa để thực hiện chính sách tiền tệ quốc gia.

Thâm hụt ngân sách thường dẫn đến việc chính phủ phải vay nợ để bù đắp khoản thiếu hụt. Việc vay nợ này làm tăng tổng nợ công của quốc gia. Khi nợ công tăng cao, gánh nặng trả nợ cũng tăng lên, đặc biệt là khi lãi suất vay tăng hoặc khi đồng tiền trong nước mất giá so với ngoại tệ. Gánh nặng trả nợ lớn có thể làm giảm khả năng chi tiêu cho các mục tiêu phát triển kinh tế xã hội khác, như giáo dục, y tế và đầu tư cơ sở hạ tầng.

Thâm hụt ngân sách có thể gây ra lạm phát nếu chính phủ in tiền để bù đắp khoản thiếu hụt. Lạm phát làm giảm giá trị đồng tiền, khiến hàng hóa và dịch vụ trở nên đắt đỏ hơn. Đồng thời, thâm hụt ngân sách cũng có thể gây áp lực lên tỷ giá hối đoái. Nếu nhà đầu tư mất niềm tin vào khả năng trả nợ của chính phủ, họ có thể bán đồng tiền trong nước, làm giảm giá trị của đồng tiền đó so với các đồng tiền khác. Khi đồng tiền mất giá, chi phí nhập khẩu tăng lên, gây thêm áp lực lên lạm phát và gánh nặng nợ nước ngoài.

Phân tích chi tiết về thu và chi ngân sách trong giai đoạn 2005-2015 cho thấy cơ cấu thu ngân sách có sự thay đổi. Chi ngân sách cũng có sự điều chỉnh. Thâm hụt ngân sách và trả nợ công từ ngân sách cũng có biến động trong giai đoạn này, cần được xem xét kỹ lưỡng để đánh giá thực trạng.

Tăng trưởng kinh tế có tác động hai chiều đến thâm hụt ngân sách. Một mặt, tăng trưởng kinh tế tạo ra nguồn thu ngân sách lớn hơn thông qua các hoạt động sản xuất kinh doanh và thuế. Mặt khác, tăng trưởng kinh tế cũng có thể làm tăng nhu cầu chi tiêu của chính phủ cho các mục tiêu phát triển kinh tế xã hội, như đầu tư cơ sở hạ tầng và giáo dục. Việc đánh giá tác động của tăng trưởng kinh tế đến thâm hụt ngân sách giúp chính phủ có thể điều chỉnh chính sách tài khóa một cách phù hợp.

Các chỉ số phản ánh khả năng thanh toán, như tỷ lệ nợ công trên GDP và tỷ lệ trả nợ trên thu ngân sách, cho biết khả năng của chính phủ trong việc trả nợ gốc và lãi đúng hạn. Các chỉ số phản ánh khả năng thanh khoản, như dự trữ ngoại hối và cán cân thanh toán, cho biết khả năng của chính phủ trong việc đáp ứng các nghĩa vụ nợ nước ngoài khi cần thiết. Phân tích các chỉ số này giúp đánh giá mức độ rủi ro nợ của Việt Nam.

Xếp hạng tín nhiệm là một đánh giá độc lập về khả năng trả nợ của một quốc gia do các tổ chức xếp hạng tín nhiệm quốc tế thực hiện. Xếp hạng tín nhiệm cao cho thấy quốc gia đó có khả năng trả nợ tốt, giúp giảm chi phí vay nợ và thu hút đầu tư nước ngoài. Ngược lại, xếp hạng tín nhiệm thấp có thể làm tăng chi phí vay nợ và làm giảm thu hút đầu tư nước ngoài. Do đó, việc duy trì xếp hạng tín nhiệm tốt là rất quan trọng đối với khả năng trả nợ của một quốc gia.

Các biện pháp tăng thu ngân sách bao gồm tăng cường quản lý thuế, chống thất thu thuế, mở rộng cơ sở thuế và cải thiện hiệu quả hoạt động của các doanh nghiệp nhà nước. Việc mở rộng cơ sở thuế có thể bao gồm việc đánh thuế các hoạt động kinh tế mới, như kinh tế số và thương mại điện tử, đồng thời giảm bớt gánh nặng thuế cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ.

Để nâng cao hiệu quả chi tiêu công, cần rà soát, cắt giảm các khoản chi tiêu không hiệu quả, ưu tiên chi cho các mục tiêu phát triển kinh tế xã hội quan trọng và tăng cường kiểm tra, giám sát việc sử dụng ngân sách. Để quản lý nợ công hiệu quả, cần xây dựng kế hoạch vay và trả nợ rõ ràng, minh bạch, đồng thời sử dụng vốn vay một cách hiệu quả để tạo ra nguồn thu trả nợ.