Tăng cường hợp tác thương mại ASEAN: Cơ hội và thách thức

ASEAN, với hơn 650 triệu dân và GDP khoảng 3 nghìn tỷ USD, là một thị trường tiềm năng lớn. Bối cảnh hội nhập kinh tế sâu rộng trên toàn cầu thúc đẩy các quốc gia thành viên ASEAN tăng cường hợp tác thương mại để nâng cao sức cạnh tranh. Việc hình thành Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC) đã tạo ra một thị trường chung và cơ sở sản xuất thống nhất, tạo điều kiện thuận lợi cho dòng chảy hàng hóa, dịch vụ, đầu tư và lao động. Hợp tác thương mại ASEAN không chỉ giới hạn trong khu vực mà còn mở rộng ra các đối tác bên ngoài, thông qua các hiệp định thương mại tự do (FTA) với các quốc gia và khu vực khác như Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Australia, New Zealand và Ấn Độ. Điều này giúp ASEAN trở thành một trung tâm thương mại quan trọng trong khu vực châu Á - Thái Bình Dương.

Việt Nam là một thành viên tích cực và có vai trò quan trọng trong hợp tác thương mại ASEAN. Với vị trí địa lý chiến lược, nền kinh tế năng động và chính sách hội nhập sâu rộng, Việt Nam đóng vai trò cầu nối quan trọng giữa ASEAN và các đối tác thương mại khác. Việt Nam đã tích cực tham gia vào các sáng kiến và chương trình hợp tác thương mại trong ASEAN, góp phần thúc đẩy tự do hóa thương mại, giảm thiểu hàng rào phi thuế quan và tạo thuận lợi cho thương mại. Theo tài liệu gốc, "Với vai trò cầu nối quan trọng giữa ASEAN và Trung Quốc, Việt Nam đã... góp phần quan trọng trong sáng kiến mới về hợp tác ASEAN - Trung Quốc". Việt Nam cũng là một trong những quốc gia đi đầu trong việc thực hiện các cam kết trong AEC và các FTA của ASEAN. Việc Việt Nam tham gia vào các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới như CPTPP và RCEP càng khẳng định vai trò quan trọng của Việt Nam trong hợp tác thương mại khu vực.

Một trong những thách thức lớn nhất đối với hợp tác thương mại ASEAN là các rào cản phi thuế quan (NTB). Các NTB bao gồm các quy định về tiêu chuẩn kỹ thuật, quy trình kiểm dịch, quy tắc xuất xứ và các thủ tục hành chính phức tạp. Theo nhiều nghiên cứu, các rào cản phi thuế quan có thể gây ra chi phí thương mại lớn hơn so với thuế quan. Việc hài hòa hóa các tiêu chuẩn và quy định giữa các quốc gia thành viên là một nhiệm vụ khó khăn nhưng cần thiết để giảm thiểu các rào cản này. Bên cạnh đó, việc đơn giản hóa các thủ tục hành chính, tăng cường tính minh bạch và ứng dụng công nghệ thông tin trong hoạt động thương mại cũng là những giải pháp quan trọng để tạo thuận lợi cho thương mại trong khu vực.

Sự khác biệt về trình độ phát triển kinh tế và năng lực cạnh tranh giữa các quốc gia thành viên ASEAN tạo ra những thách thức không nhỏ đối với hợp tác thương mại. Các nước phát triển hơn như Singapore, Malaysia và Thái Lan có lợi thế về công nghệ, vốn và nguồn nhân lực chất lượng cao, trong khi các nước kém phát triển hơn như Campuchia, Lào và Myanmar gặp khó khăn trong việc cạnh tranh trên thị trường khu vực. Sự chênh lệch này có thể dẫn đến tình trạng phân hóa và bất bình đẳng trong khu vực. Để giải quyết vấn đề này, cần có các chính sách hỗ trợ và chương trình hợp tác kỹ thuật để giúp các nước kém phát triển nâng cao năng lực cạnh tranh và hội nhập sâu rộng hơn vào chuỗi giá trị khu vực.

Việc hài hòa hóa các quy định và tiêu chuẩn giữa các quốc gia thành viên ASEAN là một trong những giải pháp quan trọng nhất để giảm thiểu rào cản thương mại. Điều này đòi hỏi sự nỗ lực và cam kết của tất cả các quốc gia thành viên trong việc thống nhất các quy trình, tiêu chuẩn và quy định liên quan đến thương mại hàng hóa, dịch vụ và đầu tư. Cần tăng cường hợp tác kỹ thuật và trao đổi thông tin giữa các cơ quan quản lý để đạt được sự đồng thuận và thống nhất trong các quy định. Bên cạnh đó, việc đơn giản hóa các thủ tục hành chính, ứng dụng công nghệ thông tin và thiết lập các cơ chế một cửa quốc gia cũng là những biện pháp quan trọng để tạo thuận lợi cho thương mại và giảm chi phí cho doanh nghiệp.

Để nâng cao năng lực cạnh tranh và hội nhập sâu rộng hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu, các quốc gia thành viên ASEAN cần tập trung vào việc phát triển chuỗi giá trị khu vực. Điều này đòi hỏi sự hợp tác chặt chẽ giữa các doanh nghiệp trong khu vực để tận dụng lợi thế so sánh của từng quốc gia và tạo ra các sản phẩm và dịch vụ có giá trị gia tăng cao hơn. Theo báo cáo nghiên cứu, "việc phát triển chuỗi giá trị khu vực sẽ giúp ASEAN tăng cường khả năng cạnh tranh và thu hút đầu tư nước ngoài". Cần có các chính sách hỗ trợ và chương trình khuyến khích để thúc đẩy sự liên kết giữa các doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SMEs), trong khu vực. Bên cạnh đó, việc đầu tư vào nghiên cứu và phát triển (R&D), chuyển giao công nghệ và đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao cũng là những yếu tố then chốt để nâng cao năng lực cạnh tranh của ASEAN.

Hành lang kinh tế Đông - Tây (EWEC) là một dự án hợp tác thành công giữa các nước Việt Nam, Lào, Thái Lan và Myanmar. Dự án này đã cải thiện đáng kể kết nối giao thông và thương mại giữa các nước thành viên, đồng thời tạo ra cơ hội phát triển kinh tế cho các khu vực dọc theo hành lang. Thành công của EWEC cho thấy tầm quan trọng của việc đầu tư vào cơ sở hạ tầng và cải thiện kết nối khu vực. Cần tiếp tục đầu tư vào các dự án kết nối hạ tầng khác như đường bộ, đường sắt, cảng biển và sân bay để tạo điều kiện thuận lợi hơn nữa cho thương mại và đầu tư trong ASEAN. Theo các chuyên gia, những dự án như EWEC góp phần quan trọng vào việc tạo ra một thị trường chung và cơ sở sản xuất thống nhất trong ASEAN.

Sáng kiến về thương mại điện tử (TMĐT) xuyên biên giới ASEAN là một ví dụ điển hình cho thấy tiềm năng của hợp tác trong lĩnh vực công nghệ số. Sáng kiến này nhằm mục đích tạo ra một môi trường pháp lý và quy định thuận lợi cho TMĐT xuyên biên giới, đồng thời hỗ trợ các doanh nghiệp, đặc biệt là SMEs, tham gia vào thị trường TMĐT khu vực. TMĐT xuyên biên giới giúp các doanh nghiệp tiếp cận thị trường rộng lớn hơn, giảm chi phí và tăng hiệu quả hoạt động. Cần tiếp tục đầu tư vào phát triển hạ tầng kỹ thuật số, nâng cao kỹ năng số cho người dân và doanh nghiệp, và xây dựng các nền tảng TMĐT khu vực để thúc đẩy TMĐT xuyên biên giới trong ASEAN. Sáng kiến TMĐT của ASEAN là một bước tiến quan trọng trong việc xây dựng một nền kinh tế số khu vực.

Trong tương lai, ASEAN cần tập trung vào việc tăng cường liên kết chuỗi cung ứng khu vực và thúc đẩy thương mại xanh. Điều này đòi hỏi sự hợp tác chặt chẽ giữa các doanh nghiệp, chính phủ và các tổ chức khu vực để xây dựng các chuỗi cung ứng bền vững và thân thiện với môi trường. Cần có các chính sách khuyến khích và hỗ trợ để thúc đẩy việc sử dụng các công nghệ và quy trình sản xuất sạch hơn, giảm thiểu khí thải và bảo vệ tài nguyên thiên nhiên. Thương mại xanh không chỉ mang lại lợi ích cho môi trường mà còn giúp các doanh nghiệp nâng cao uy tín và tiếp cận thị trường quốc tế. ASEAN cần trở thành một khu vực tiên phong trong việc thúc đẩy thương mại xanh và phát triển bền vững.

Trong bối cảnh thế giới đang đối mặt với nhiều biến động và thách thức như đại dịch, xung đột thương mại và bất ổn chính trị, ASEAN cần củng cố vai trò trung tâm và tăng cường khả năng ứng phó với các cú sốc bên ngoài. Điều này đòi hỏi sự đoàn kết, hợp tác và phối hợp chặt chẽ giữa các quốc gia thành viên để bảo vệ lợi ích chung của khu vực. ASEAN cần chủ động tham gia vào các diễn đàn và cơ chế khu vực và quốc tế để thể hiện tiếng nói và bảo vệ quyền lợi của mình. Bên cạnh đó, việc tăng cường khả năng tự cường của nền kinh tế khu vực, đa dạng hóa thị trường và chuỗi cung ứng, và thúc đẩy đổi mới sáng tạo cũng là những biện pháp quan trọng để ứng phó với các biến động toàn cầu.

Bài viết đã điểm qua những cơ hội to lớn và những thách thức không nhỏ trong hợp tác thương mại ASEAN. Cơ hội đến từ vị trí địa lý chiến lược, nguồn lực dồi dào và quá trình hội nhập kinh tế sâu rộng. Thách thức đến từ các rào cản thương mại, sự khác biệt về trình độ phát triển và những biến động toàn cầu. Việc nhận diện rõ những cơ hội và thách thức này là bước đầu tiên để xây dựng một chiến lược hợp tác hiệu quả. ASEAN cần tận dụng tối đa lợi thế của mình và chủ động ứng phó với những khó khăn để đạt được mục tiêu phát triển bền vững.

Để đạt được mục tiêu xây dựng một ASEAN thịnh vượng, cần có sự hợp tác và hành động mạnh mẽ từ tất cả các bên liên quan. Các chính phủ cần tạo ra một môi trường pháp lý và chính sách thuận lợi cho thương mại và đầu tư. Các doanh nghiệp cần chủ động tham gia vào chuỗi giá trị khu vực và đổi mới sáng tạo để nâng cao năng lực cạnh tranh. Các tổ chức khu vực cần đóng vai trò điều phối và hỗ trợ để thúc đẩy hợp tác và hội nhập. Chỉ khi tất cả các bên cùng chung tay hành động, ASEAN mới có thể vượt qua những thách thức và hiện thực hóa tiềm năng của mình. Hợp tác và hành động vì một ASEAN thịnh vượng là trách nhiệm của tất cả chúng ta.