I. Tổng Quan Sự Trỗi Dậy Của Trung Quốc Thành Cường Quốc Biển
Trung Quốc, từng được Napoleon gọi là 'gã khổng lồ đang ngủ', đã trỗi dậy mạnh mẽ, đặc biệt từ năm 1978. Chính sách cải cách mở cửa của Đặng Tiểu Bình đã biến tiềm năng thành sức mạnh, đặt nền móng cho những thành tựu đáng kinh ngạc. Với mức tăng trưởng GDP trung bình 9.8% từ năm 1979 (Lin, 2013), Trung Quốc đã đưa hơn 600 triệu người thoát nghèo và vượt qua Nhật Bản để trở thành nền kinh tế lớn thứ hai thế giới vào năm 2010 (Dickie, 2011). Sự phát triển kinh tế và quân sự này đã đưa Trung Quốc sánh ngang với các cường quốc. Sức mạnh kinh tế ngày càng tăng đã cho phép Trung Quốc xây dựng một cường quốc biển, mở rộng sự hiện diện và khẳng định các yêu sách lãnh thổ. Từ những năm 2000, chiến lược hàng hải của Bắc Kinh ngày càng rõ ràng, với mục tiêu “xây dựng một cường quốc hàng hải mạnh mẽ”. Việc ĐCSTQ hiện thực hóa “Giấc mơ Trung Hoa” gắn liền với mục tiêu cường quốc biển và năng lực hải quân (PLAN). Trung Quốc hiện có đủ ý chí và phương tiện để thúc đẩy sự gia tăng nhanh chóng của PLAN. Điều này tác động đáng kể đến khu vực và toàn cầu, thách thức lợi ích và vị thế của Hoa Kỳ. Luận văn này tập trung vào quá trình phát triển chiến lược cường quốc biển của Trung Quốc từ năm 1978, và tác động của nó đến Hoa Kỳ và khu vực. Trọng tâm là tìm hiểu quá trình xây dựng chiến lược cường quốc biển kể từ khi Đặng Tiểu Bình thực hiện chính sách cải cách, bao gồm các chính sách hàng hải, chiến lược hải quân và những chuyển đổi trong chính sách đối ngoại.
1.1. Vai Trò Của Cải Cách Mở Cửa Trong Phát Triển Hàng Hải
Chính sách cải cách mở cửa của Đặng Tiểu Bình đóng vai trò then chốt trong sự trỗi dậy của Trung Quốc, bao gồm cả sự phát triển thành một cường quốc biển. Việc mở cửa nền kinh tế thu hút đầu tư nước ngoài, thúc đẩy thương mại và tăng trưởng kinh tế, tạo nguồn lực để đầu tư vào lực lượng hải quân và cơ sở hạ tầng hàng hải. Cải cách cũng tạo điều kiện cho việc tiếp thu công nghệ và kỹ năng từ nước ngoài, giúp nâng cao năng lực đóng tàu và phát triển các hệ thống vũ khí tiên tiến. Kinh tế Trung Quốc được thúc đẩy từ chính sách này, tạo đà để phát triển quân sự. Cải cách đã cho phép Trung Quốc chuyển đổi từ một nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung sang một nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, tạo ra một môi trường năng động và cạnh tranh hơn.
1.2. Giấc Mơ Trung Hoa và Tham Vọng Cường Quốc Biển
“Giấc Mơ Trung Hoa” là một khái niệm do Tập Cận Bình đưa ra, thể hiện khát vọng phục hưng dân tộc và đưa Trung Quốc trở lại vị thế cường quốc trên thế giới. Mục tiêu cường quốc biển là một phần không thể thiếu của “Giấc Mơ Trung Hoa”, vì nó cho phép Trung Quốc bảo vệ lợi ích quốc gia, mở rộng ảnh hưởng và khẳng định vị thế trên trường quốc tế. Sự trỗi dậy của Hải quân PLA là công cụ chính để hiện thực hóa tham vọng này. “Giấc Mơ Trung Hoa” thúc đẩy tinh thần chủ nghĩa dân tộc và ý chí quyết tâm xây dựng một cường quốc mạnh mẽ, có khả năng đối phó với các thách thức và bảo vệ chủ quyền Hàng hải.
II. Phân Tích Các Giai Đoạn Phát Triển Chiến Lược Biển 1978 2019
Chiến lược cường quốc biển của Trung Quốc trải qua nhiều giai đoạn phát triển từ năm 1978 đến 2019, mỗi giai đoạn được định hình bởi các nhà lãnh đạo khác nhau và bối cảnh quốc tế khác nhau. Giai đoạn đầu (thời Đặng Tiểu Bình) tập trung vào phát triển kinh tế và hợp tác hàng hải. Giai đoạn tiếp theo (thời Giang Trạch Dân và Hồ Cẩm Đào) chứng kiến sự tăng cường đầu tư vào Hải quân PLA và nghiên cứu biển. Giai đoạn cuối (thời Tập Cận Bình) đánh dấu sự đẩy mạnh xây dựng cường quốc biển, với các hoạt động quyết đoán hơn ở Biển Đông. Sự chuyển đổi chiến lược hải quân Trung Quốc từ “phòng thủ gần bờ” sang “phòng thủ xa bờ” và “kết hợp phòng thủ xa bờ và bảo vệ biển xa” phản ánh tham vọng ngày càng lớn của Trung Quốc. Các chính sách đối ngoại Trung Quốc liên quan đến biển cũng thay đổi theo thời gian, từ hợp tác và giải quyết tranh chấp hòa bình đến khẳng định chủ quyền một cách mạnh mẽ hơn. Điều này cho thấy sự điều chỉnh linh hoạt của Trung Quốc trong việc theo đuổi mục tiêu chiến lược biển.
2.1. Từ Phòng Thủ Gần Bờ Đến Phòng Thủ Xa Bờ
Sự chuyển đổi chiến lược hải quân từ “phòng thủ gần bờ” sang “phòng thủ xa bờ” đánh dấu sự thay đổi quan trọng trong tư duy chiến lược của Trung Quốc. “Phòng thủ gần bờ” tập trung vào việc bảo vệ bờ biển và các khu vực lân cận, trong khi “phòng thủ xa bờ” mở rộng phạm vi hoạt động của Hải quân PLA ra các vùng biển xa hơn, bao gồm cả Ấn Độ Dương và Thái Bình Dương. Việc phát triển các tàu sân bay và tàu đổ bộ lớn là minh chứng cho sự thay đổi này. Chiến lược này cũng liên quan đến việc xây dựng các căn cứ hải quân ở nước ngoài, cho phép Trung Quốc duy trì sự hiện diện quân sự ở các khu vực chiến lược. Sự thay đổi này được thúc đẩy bởi nhu cầu bảo vệ lợi ích kinh tế và an ninh biển của Trung Quốc ở các khu vực xa xôi.
2.2. Vai Trò Của Tập Cận Bình Trong Xây Dựng Cường Quốc Biển
Dưới thời Tập Cận Bình, việc xây dựng cường quốc biển đã trở thành một ưu tiên hàng đầu. Tập Cận Bình đã nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phát triển Hải quân PLA và tăng cường khả năng kiểm soát các vùng biển xung quanh Trung Quốc, đặc biệt là Biển Đông. Chính sách “Vành đai và Con đường” cũng được sử dụng để tăng cường ảnh hưởng của Trung Quốc ở các quốc gia ven biển và đảm bảo tiếp cận các nguồn tài nguyên quan trọng. Việc xây dựng các đảo nhân tạo ở Biển Đông và quân sự hóa các đảo này đã gây ra căng thẳng trong khu vực và bị nhiều quốc gia lên án. Tập Cận Bình đã sử dụng chủ nghĩa dân tộc để củng cố sự ủng hộ của công chúng đối với chính sách chiến lược biển của mình.
III. Tác Động Ảnh Hưởng Chiến Lược Biển Đến Khu Vực Quốc Tế
Sự trỗi dậy của Trung Quốc thành cường quốc biển có tác động sâu rộng đến khu vực Châu Á-Thái Bình Dương và quốc tế. Sự gia tăng sức mạnh quân sự của Trung Quốc đã làm thay đổi cán cân quyền lực trong khu vực, dẫn đến sự cạnh tranh chiến lược với Hoa Kỳ và các cường quốc khác. Tranh chấp lãnh thổ ở Biển Đông và Biển Hoa Đông đã gia tăng căng thẳng và đe dọa ổn định khu vực. Chính sách đối ngoại Trung Quốc ngày càng quyết đoán, thể hiện qua việc khẳng định chủ quyền và tăng cường ảnh hưởng kinh tế. Các quốc gia ven biển Đông Nam Á đang phải đối mặt với những thách thức trong việc bảo vệ chủ quyền và lợi ích của mình trong bối cảnh sự trỗi dậy của Trung Quốc. Hoa Kỳ và các đồng minh đang tìm cách đối phó với sự trỗi dậy của Trung Quốc thông qua các biện pháp ngoại giao, quân sự và kinh tế.
3.1. Căng Thẳng Ở Biển Đông Phân Tích Nguyên Nhân Hậu Quả
Tranh chấp chủ quyền ở Biển Đông là một trong những điểm nóng nguy hiểm nhất trên thế giới. Trung Quốc tuyên bố chủ quyền đối với phần lớn Biển Đông, dựa trên cái gọi là “đường chín đoạn”, một yêu sách không được luật pháp quốc tế công nhận. Việc Trung Quốc xây dựng các đảo nhân tạo và quân sự hóa các đảo này đã vi phạm luật pháp quốc tế và làm gia tăng căng thẳng trong khu vực. Các quốc gia ven biển Đông Nam Á, như Việt Nam, Philippines, Malaysia và Brunei, cũng có yêu sách chủ quyền ở Biển Đông và đã phản đối hành động của Trung Quốc. Sự can thiệp của Hoa Kỳ và các cường quốc khác vào Biển Đông đã làm phức tạp thêm tình hình và làm tăng nguy cơ xung đột. An ninh biển khu vực đang bị đe dọa bởi những hành động của Trung Quốc.
3.2. Phản Ứng Của Hoa Kỳ Và Các Cường Quốc Với Chiến Lược Biển
Sự trỗi dậy của Trung Quốc thành cường quốc biển đã thu hút sự chú ý của Hoa Kỳ và các cường quốc khác. Hoa Kỳ coi sự trỗi dậy của Trung Quốc là một thách thức đối với vị thế bá quyền của mình và đã tăng cường sự hiện diện quân sự ở khu vực Châu Á-Thái Bình Dương để đối phó với Trung Quốc. Hoa Kỳ cũng đã thúc đẩy các liên minh với các quốc gia trong khu vực, như Nhật Bản, Australia và Ấn Độ, để kiềm chế sự trỗi dậy của Trung Quốc. Nhật Bản cũng tăng cường chi tiêu quân sự và hợp tác an ninh với Hoa Kỳ để đối phó với mối đe dọa từ Trung Quốc. Ấn Độ cũng đang phát triển lực lượng hải quân của mình và tăng cường quan hệ với các quốc gia khác để đối phó với sự trỗi dậy của Trung Quốc. Các cường quốc này đang tìm cách duy trì tự do hàng hải và cân bằng quyền lực trong khu vực.
IV. Vành Đai Con Đường Công Cụ Mở Rộng Ảnh Hưởng Của Trung Quốc
Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI) là một dự án cơ sở hạ tầng khổng lồ do Trung Quốc khởi xướng, nhằm kết nối Trung Quốc với các quốc gia khác ở Châu Á, Châu Phi và Châu Âu. BRI được coi là một công cụ quan trọng để Trung Quốc mở rộng ảnh hưởng kinh tế và chính trị trên toàn thế giới. Các dự án cơ sở hạ tầng trong BRI bao gồm các cảng biển, đường sắt, đường bộ và các dự án năng lượng. BRI có thể giúp Trung Quốc tiếp cận các nguồn tài nguyên quan trọng và mở rộng thị trường xuất khẩu. Tuy nhiên, BRI cũng gây ra lo ngại về gánh nặng nợ nần cho các quốc gia tham gia và các vấn đề về môi trường. Ảnh hưởng địa chính trị của BRI là rất lớn và có thể làm thay đổi cục diện thế giới.
4.1. Đầu Tư Cơ Sở Hạ Tầng Biển Lợi Ích Và Rủi Ro
Đầu tư cơ sở hạ tầng biển là một phần quan trọng của BRI, bao gồm việc xây dựng và nâng cấp các cảng biển, đường sắt và đường bộ kết nối các cảng biển với đất liền. Các dự án này có thể giúp cải thiện khả năng kết nối và thúc đẩy thương mại giữa Trung Quốc và các quốc gia khác. Tuy nhiên, các dự án này cũng có thể gây ra rủi ro về môi trường, như ô nhiễm biển và phá hủy hệ sinh thái biển. Việc xây dựng các cảng biển có thể tạo ra lợi thế chiến lược cho Trung Quốc, cho phép nước này kiểm soát các tuyến đường biển quan trọng. Các quốc gia tham gia cần đánh giá kỹ lưỡng lợi ích và rủi ro trước khi tham gia các dự án đầu tư cơ sở hạ tầng biển.
4.2. Chiến Lược Chuỗi Ngọc Trai Và An Ninh Hàng Hải
Chiến lược “chuỗi ngọc trai” là một thuật ngữ dùng để mô tả mạng lưới các căn cứ quân sự và cảng biển mà Trung Quốc đang xây dựng ở Ấn Độ Dương. Các căn cứ này có thể cho phép Trung Quốc kiểm soát các tuyến đường biển quan trọng và bảo vệ lợi ích kinh tế của mình ở khu vực này. Chiến lược này gây ra lo ngại cho Ấn Độ và các quốc gia khác, vì nó có thể đe dọa an ninh hàng hải và tự do hàng hải. Trung Quốc bác bỏ những cáo buộc rằng chiến lược “chuỗi ngọc trai” mang tính quân sự và khẳng định rằng các căn cứ này chỉ phục vụ mục đích thương mại và nhân đạo. Tuy nhiên, nhiều nhà phân tích tin rằng chiến lược này là một phần trong nỗ lực của Trung Quốc để trở thành một cường quốc toàn cầu.
V. Triển Vọng Tương Lai Của Trung Quốc Như Một Cường Quốc Biển
Tương lai của Trung Quốc như một cường quốc biển vẫn còn nhiều điều chưa chắc chắn. Sự trỗi dậy của Trung Quốc đang gặp phải sự phản đối từ Hoa Kỳ và các quốc gia khác, những người lo ngại về ảnh hưởng ngày càng tăng của Trung Quốc. Tranh chấp lãnh thổ ở Biển Đông tiếp tục là một nguồn căng thẳng và có thể dẫn đến xung đột. Kinh tế Trung Quốc đang đối mặt với những thách thức, như nợ công và sự chậm lại của tăng trưởng. Tuy nhiên, Trung Quốc vẫn có những lợi thế, như lực lượng hải quân mạnh mẽ, nền kinh tế lớn và quyết tâm chính trị cao. Trung Quốc có thể tiếp tục trỗi dậy thành một cường quốc biển hàng đầu, nhưng con đường phía trước sẽ không dễ dàng. Quan hệ quốc tế sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc định hình tương lai của Trung Quốc.
5.1. Các Yếu Tố Quyết Định Sức Mạnh Biển Của Trung Quốc
Nhiều yếu tố sẽ quyết định liệu Trung Quốc có thể duy trì đà trỗi dậy và trở thành một cường quốc biển thực sự hay không. Trong số đó có việc tiếp tục phát triển Hải quân PLA, nâng cao năng lực công nghệ và đảm bảo nguồn cung cấp tài nguyên ổn định. Khả năng giải quyết tranh chấp lãnh thổ một cách hòa bình và xây dựng quan hệ tốt đẹp với các quốc gia láng giềng cũng rất quan trọng. Sự ổn định chính trị và kinh tế Trung Quốc cũng sẽ đóng vai trò quan trọng. Quan trọng nhất, Trung Quốc cần chứng minh rằng sự trỗi dậy của mình là hòa bình và không đe dọa an ninh của các quốc gia khác.
5.2. Hướng Đến Hợp Tác Hàng Hải Hay Đối Đầu Quân Sự
Tương lai của khu vực Châu Á-Thái Bình Dương phụ thuộc vào việc liệu Trung Quốc có chọn con đường hợp tác hàng hải hay đối đầu quân sự. Nếu Trung Quốc chọn con đường hợp tác, nước này có thể đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy hòa bình, ổn định và thịnh vượng trong khu vực. Tuy nhiên, nếu Trung Quốc chọn con đường đối đầu, nước này có thể làm gia tăng căng thẳng và dẫn đến xung đột. Việc giải quyết tranh chấp lãnh thổ một cách hòa bình và tôn trọng luật pháp quốc tế là rất quan trọng để tránh đối đầu quân sự. Chính sách đối ngoại Trung Quốc sẽ quyết định hướng đi của khu vực.
