I. Toàn cảnh công tác quản lý thuế GTGT tại TP
Quản lý thuế giá trị gia tăng (GTGT) là một nhiệm vụ trọng tâm, đóng vai trò quyết định đến sự ổn định và phát triển của nguồn quản lý thu ngân sách nhà nước tại Cẩm Phả. Là một thành phố công nghiệp trọng điểm của tỉnh Quảng Ninh, Cẩm Phả có tốc độ phát triển kinh tế nhanh chóng, kéo theo sự gia tăng về số lượng doanh nghiệp tại Cẩm Phả. Điều này đặt ra yêu cầu cao đối với Chi cục Thuế Cẩm Phả trong việc đảm bảo thu đúng, thu đủ và kịp thời các khoản thuế vào ngân sách. Thuế giá trị gia tăng không chỉ là nguồn thu lớn mà còn là công cụ điều tiết vĩ mô, khuyến khích sản xuất, xuất khẩu và đảm bảo môi trường kinh doanh công bằng. Luận văn của tác giả Phạm Đức Trung (2019) đã chỉ ra rằng, trong cơ cấu thu ngân sách tại địa phương, thuế GTGT luôn chiếm một tỷ trọng đáng kể, phản ánh sức khỏe của nền kinh tế và hiệu quả hoạt động của cơ quan thuế. Công tác quản lý thuế tại đây bao gồm nhiều nghiệp vụ phức tạp, từ tuyên truyền, hỗ trợ người nộp thuế, quản lý kê khai thuế GTGT, đến thanh tra, kiểm tra và xử lý nợ đọng. Việc hoàn thiện các quy trình này không chỉ giúp chống thất thu thuế GTGT mà còn tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp thực hiện tốt nghĩa vụ thuế, góp phần xây dựng một hệ thống tài chính minh bạch và bền vững. Trong bối cảnh cải cách hành chính thuế đang diễn ra mạnh mẽ, việc phân tích thực trạng và đề xuất giải pháp cho công tác quản lý thuế GTGT tại Cẩm Phả là vô cùng cấp thiết.
1.1. Vai trò của thuế giá trị gia tăng đối với ngân sách
Thuế giá trị gia tăng là một loại thuế gián thu, được coi là một trong những nguồn thu ổn định và quan trọng nhất của ngân sách nhà nước. Tại Cẩm Phả, với đặc thù là thành phố công nghiệp và dịch vụ, nguồn thu từ thuế GTGT phản ánh trực tiếp quy mô và tốc độ tăng trưởng của các hoạt động sản xuất kinh doanh. Theo nghiên cứu, "thuế luôn là nguồn thu chiếm tỷ trọng lớn của Ngân sách Nhà nước (NSNN) và là biện pháp điều tiết vĩ mô nền kinh tế". Việc thực thi hiệu quả chính sách thuế GTGT giúp nhà nước huy động nguồn lực tài chính để đầu tư vào cơ sở hạ tầng, an sinh xã hội và các chương trình phát triển kinh tế. Hơn nữa, cơ chế khấu trừ thuế đầu vào của thuế GTGT còn thúc đẩy các doanh nghiệp sử dụng hóa đơn điện tử và minh bạch hóa các giao dịch, từ đó hạn chế gian lận và nâng cao tính tuân thủ pháp luật thuế.
1.2. Chức năng và bộ máy của Chi cục Thuế Cẩm Phả
Chi cục Thuế Cẩm Phả là cơ quan trực thuộc Cục Thuế tỉnh Quảng Ninh, có chức năng tổ chức thực hiện công tác quản lý thuế, phí, lệ phí và các khoản thu khác thuộc ngân sách nhà nước trên địa bàn. Cơ cấu tổ chức của Chi cục được thiết kế theo mô hình chức năng, bao gồm các đội chuyên trách như Đội Kê khai - Kế toán thuế, Đội Kiểm tra thuế, Đội Quản lý nợ và cưỡng chế nợ thuế. Việc phân công nhiệm vụ rõ ràng giúp nâng cao hiệu quả trong từng khâu quản lý, từ hỗ trợ người nộp thuế đến công tác thanh tra và xử lý vi phạm. Tài liệu gốc cho thấy, Chi cục Thuế Cẩm Phả trực tiếp quản lý các doanh nghiệp ngoài quốc doanh và các hộ kinh doanh trên địa bàn, đây là nhóm đối tượng có số lượng lớn và tiềm ẩn nhiều rủi ro về thuế. Do đó, việc kiện toàn bộ máy và nâng cao năng lực chuyên môn cho cán bộ là yếu tố then chốt để hoàn thành nhiệm vụ được giao.
II. Thách thức lớn trong quản lý thuế GTGT tại Cẩm Phả
Mặc dù đạt được nhiều kết quả tích cực, công tác quản lý thuế GTGT tại Cẩm Phả vẫn đối mặt với không ít thách thức. Vấn đề nổi cộm nhất là tình trạng thất thu thuế GTGT, đặc biệt trong khu vực doanh nghiệp ngoài quốc doanh. Luận văn của Phạm Đức Trung (2019) nhấn mạnh: "đây cũng là bộ phận có sự hiểu biết và chưa có ý thức chấp hành pháp luật về thuế, gây thất thu khá lớn về thuế". Các hành vi gian lận ngày càng tinh vi, phổ biến là mua bán hóa đơn bất hợp pháp để khấu trừ và hoàn thuế GTGT Cẩm Phả, kê khai doanh thu thấp hơn thực tế. Bên cạnh đó, nhiều doanh nghiệp còn gặp phải các sai sót khi kê khai thuế do chưa nắm vững các chính sách thuế mới hoặc do hệ thống kế toán còn yếu kém. Tình trạng nợ đọng thuế vẫn còn tồn tại, gây áp lực lên công tác quản lý thu ngân sách. Những thách thức này đòi hỏi Chi cục Thuế Cẩm Phả phải có những giải pháp đồng bộ và quyết liệt, từ việc tăng cường công tác thanh tra thuế đến đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin để quản lý rủi ro một cách hiệu quả, đảm bảo môi trường kinh doanh lành mạnh và công bằng cho mọi doanh nghiệp tại Cẩm Phả.
2.1. Phân tích tình trạng thất thu thuế GTGT từ doanh nghiệp
Tình trạng thất thu thuế GTGT là một trong những vấn đề nhức nhối nhất. Nguyên nhân chính xuất phát từ ý thức tuân thủ pháp luật thuế của một bộ phận doanh nghiệp chưa cao. Các hành vi phổ biến bao gồm không xuất hóa đơn khi bán hàng, ghi giá trên hóa đơn thấp hơn giá giao dịch thực tế để giảm số thuế phải nộp. Đặc biệt, tình trạng "mua, bán hóa đơn GTGT để khai khấu trừ, hoàn thuế" vẫn diễn biến phức tạp, gây thiệt hại lớn cho ngân sách nhà nước. Các doanh nghiệp này thường tìm cách hợp thức hóa chi phí đầu vào không có thật, làm giảm số thuế GTGT phải nộp hoặc làm tăng số thuế được hoàn. Việc phát hiện và xử lý các hành vi này đòi hỏi cơ quan thuế phải có nghiệp vụ chuyên sâu và sự phối hợp chặt chẽ với các cơ quan chức năng khác.
2.2. Các sai sót phổ biến khi kê khai và quyết toán thuế
Bên cạnh các hành vi gian lận có chủ đích, nhiều doanh nghiệp tại Cẩm Phả cũng thường xuyên mắc phải các sai sót khi kê khai thuế. Các lỗi này có thể xuất phát từ việc không cập nhật kịp thời các chính sách thuế mới, hiểu sai quy định về thời điểm ghi nhận doanh thu, xác định sai thuế suất hoặc kê khai khấu trừ các chi phí không hợp lệ. Những sai sót này không chỉ dẫn đến việc nộp thiếu thuế mà còn khiến doanh nghiệp đối mặt với các khoản phạt chậm nộp và các rủi ro về thuế trong các kỳ thanh tra, kiểm tra sau này. Việc thực hiện quyết toán thuế GTGT cuối năm cũng là một quy trình phức tạp, đòi hỏi sự cẩn trọng và chính xác cao để tránh những điều chỉnh không đáng có từ cơ quan thuế.
2.3. Hạn chế trong công tác quản lý và thu hồi nợ thuế
Công tác quản lý nợ và cưỡng chế thu hồi nợ thuế vẫn còn một số hạn chế. Bảng số liệu "Tình hình nợ thuế GTGT của DNNQD trên địa bàn Cẩm Phả từ năm 2014 - 2018" trong tài liệu nghiên cứu cho thấy số nợ thuế vẫn còn tồn tại và có xu hướng biến động. Một số doanh nghiệp cố tình chây ì, không thực hiện nghĩa vụ thuế đúng hạn. Trong khi đó, các biện pháp đôn đốc và cưỡng chế đôi khi chưa đủ mạnh hoặc chưa được triển khai kịp thời. Việc phân loại nợ thuế để có biện pháp xử lý phù hợp cũng là một thách thức, đòi hỏi cán bộ thuế phải theo dõi sát sao tình hình tài chính và hoạt động của doanh nghiệp. Nâng cao hiệu quả thu hồi nợ không chỉ giúp tăng thu ngân sách mà còn đảm bảo tính nghiêm minh của pháp luật.
III. Giải pháp nâng cao hiệu quả công tác thanh tra thuế GTGT
Để giải quyết các thách thức hiện hữu, việc tăng cường công tác thanh tra thuế được xem là giải pháp cốt lõi. Một hệ thống thanh tra, kiểm tra hiệu quả sẽ giúp răn đe các hành vi gian lận, phát hiện kịp thời các sai sót khi kê khai thuế và truy thu các khoản thuế bị thất thoát cho ngân sách. Kinh nghiệm từ Cục Thuế Hà Nội cho thấy, việc "ứng dụng công nghệ thông tin vào công tác thanh tra, kiểm tra thuế" giúp sàng lọc các doanh nghiệp có rủi ro về thuế cao để tập trung nguồn lực kiểm tra. Tại Cẩm Phả, Chi cục Thuế Cẩm Phả cần đẩy mạnh áp dụng các phần mềm phân tích dữ liệu, đối chiếu thông tin từ nhiều nguồn để xác định các dấu hiệu bất thường trong hồ sơ kê khai thuế GTGT của doanh nghiệp. Đồng thời, cần xây dựng quy trình thanh tra chuyên nghiệp, minh bạch, tập trung vào các ngành nghề, lĩnh vực có nguy cơ thất thu cao. Việc phối hợp liên ngành, đặc biệt với cơ quan công an, trong việc điều tra và xử lý các vụ việc mua bán hóa đơn điện tử bất hợp pháp cũng là một yếu tố quan trọng để đảm bảo tính nghiêm minh của pháp luật và tạo ra một môi trường tuân thủ pháp luật thuế tốt hơn.
3.1. Ứng dụng công nghệ để phát hiện sớm rủi ro về thuế
Chuyển đổi số là xu hướng tất yếu trong quản lý thuế hiện đại. Cơ quan thuế cần đầu tư vào hệ thống công nghệ thông tin để tự động phân tích hồ sơ khai thuế, so sánh các chỉ tiêu tài chính của doanh nghiệp với trung bình ngành và phát hiện các dấu hiệu bất thường. Ví dụ, một doanh nghiệp có tỷ suất lợi nhuận gộp thấp bất thường hoặc có số thuế GTGT đầu vào được khấu trừ tăng đột biến so với doanh thu có thể là đối tượng cần được đưa vào diện giám sát trọng điểm. Việc xây dựng một cơ sở dữ liệu lớn (Big Data) về người nộp thuế, tích hợp thông tin từ các cơ quan như hải quan, ngân hàng, sở kế hoạch và đầu tư sẽ giúp công tác phân tích rủi ro về thuế trở nên chính xác và hiệu quả hơn, giúp tối ưu hóa thuế và giảm thiểu thất thu.
3.2. Chuẩn hóa quy trình kiểm tra tại trụ sở người nộp thuế
Kiểm tra tại trụ sở người nộp thuế là một nghiệp vụ quan trọng nhằm xác minh tính trung thực của các số liệu đã kê khai. Để nâng cao hiệu quả, cần chuẩn hóa quy trình từ khâu lập kế hoạch, ban hành quyết định kiểm tra đến khâu thực hiện và lập biên bản kết luận. Cán bộ thanh tra cần được trang bị đầy đủ kiến thức chuyên môn, kỹ năng phân tích sổ sách kế toán và kỹ năng giao tiếp. Nội dung kiểm tra cần tập trung vào các vấn đề trọng yếu như tính hợp pháp của hóa đơn đầu vào, sự phù hợp giữa chi phí và hoạt động sản xuất kinh doanh, tính chính xác của doanh thu kê khai. Một quy trình chuyên nghiệp, khách quan không chỉ giúp truy thu thuế mà còn hỗ trợ người nộp thuế nhận ra các sai sót để khắc phục.
3.3. Phối hợp liên ngành trong xử lý vi phạm về hóa đơn
Các hành vi vi phạm liên quan đến hóa đơn, đặc biệt là hóa đơn điện tử, ngày càng tinh vi và thường liên quan đến nhiều đối tượng, nhiều địa bàn. Do đó, Chi cục Thuế Cẩm Phả không thể hoạt động đơn độc mà cần "phối hợp chặt chẽ với các cơ quan hữu quan, đặc biệt là với công an trong việc xác minh điều tra". Sự phối hợp này giúp nhanh chóng làm rõ các đường dây mua bán hóa đơn bất hợp pháp, thu thập đầy đủ chứng cứ để xử lý nghiêm theo quy định của pháp luật, kể cả truy cứu trách nhiệm hình sự. Việc công khai các trường hợp vi phạm cũng có tác dụng răn đe mạnh mẽ, góp phần làm trong sạch môi trường kinh doanh và nâng cao ý thức chấp hành pháp luật của cộng đồng doanh nghiệp.
IV. Cách hỗ trợ doanh nghiệp và cải cách hành chính thuế
Bên cạnh các biện pháp thanh tra, kiểm tra, việc tăng cường hỗ trợ người nộp thuế và đẩy mạnh cải cách hành chính thuế là giải pháp mang tính bền vững để nâng cao ý thức tuân thủ tự nguyện. Một môi trường thuế minh bạch, dễ hiểu và dễ thực hiện sẽ giảm thiểu các sai sót khi kê khai thuế và tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp tại Cẩm Phả phát triển. Kinh nghiệm từ Cục Thuế TP. Hồ Chí Minh cho thấy việc "chủ động triển khai chương trình hỗ trợ doanh nghiệp khởi nghiệp" mang lại hiệu quả cao. Theo đó, Chi cục Thuế Cẩm Phả cần đa dạng hóa các hình thức tuyên truyền, phổ biến chính sách thuế mới, đặc biệt là các quy định về hóa đơn điện tử theo Thông tư 78/2021/TT-BTC và Nghị định 123/2020/NĐ-CP. Việc hiện đại hóa các quy trình, cho phép kê khai thuế GTGT và nộp thuế hoàn toàn trực tuyến sẽ giúp tiết kiệm thời gian và chi phí cho doanh nghiệp. Đồng thời, cần công khai, minh bạch và đơn giản hóa thủ tục hoàn thuế GTGT Cẩm Phả để hỗ trợ dòng vốn cho các doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp xuất khẩu.
4.1. Tăng cường tuyên truyền phổ biến chính sách thuế mới
Công tác tuyên truyền không chỉ dừng lại ở việc đăng tải thông tin trên website. Cơ quan thuế cần chủ động tổ chức các buổi hội thảo, đối thoại trực tiếp với doanh nghiệp, xây dựng các tài liệu hướng dẫn dễ hiểu, video minh họa về các chính sách thuế mới. Đặc biệt, với sự ra đời của các quy định quan trọng như Nghị định 123/2020/NĐ-CP về hóa đơn, chứng từ và Thông tư 78/2021/TT-BTC hướng dẫn thi hành, việc cung cấp thông tin kịp thời và giải đáp vướng mắc là cực kỳ quan trọng. Một hệ thống hỗ trợ đa kênh (điện thoại, email, mạng xã hội) sẽ giúp doanh nghiệp tiếp cận thông tin nhanh chóng, từ đó thực hiện đúng nghĩa vụ thuế và tránh các rủi ro pháp lý không đáng có.
4.2. Hiện đại hóa quy trình kê khai và nộp thuế điện tử
Việc triển khai nộp thuế điện tử (NTĐT) và khai thuế qua mạng (KTQM) đã mang lại những lợi ích rõ rệt. Tuy nhiên, cần tiếp tục nâng cấp hệ thống hạ tầng công nghệ thông tin để đảm bảo hoạt động ổn định, an toàn và thân thiện với người dùng. Mục tiêu là tiến tới một hệ sinh thái thuế số, nơi người nộp thuế có thể thực hiện mọi giao dịch với cơ quan thuế trên một nền tảng duy nhất. Việc này không chỉ giảm gánh nặng hành chính cho doanh nghiệp mà còn giúp cơ quan thuế có được dữ liệu tức thời để phục vụ công tác quản lý, phân tích rủi ro về thuế và hoạch định chính sách.
4.3. Đơn giản hóa thủ tục hoàn thuế GTGT tại Cẩm Phả
Hoàn thuế GTGT là một chính sách quan trọng nhằm khuyến khích xuất khẩu và đầu tư. Tuy nhiên, quy trình hoàn thuế phức tạp có thể gây khó khăn về dòng vốn cho doanh nghiệp. Do đó, cần tiếp tục rà soát, đơn giản hóa hồ sơ, thủ tục hoàn thuế GTGT Cẩm Phả. Việc áp dụng cơ chế quản lý rủi ro trong xét duyệt hoàn thuế, thực hiện "hoàn trước, kiểm sau" đối với các doanh nghiệp có lịch sử tuân thủ tốt là một hướng đi đúng đắn. Rút ngắn thời gian xử lý hồ sơ và giải quyết hoàn thuế sẽ tạo điều kiện thuận lợi, giúp doanh nghiệp quay vòng vốn nhanh hơn, thúc đẩy hoạt động sản xuất kinh doanh, từ đó đóng góp trở lại cho quản lý thu ngân sách.
V. Bài học thực tiễn về quản lý thu ngân sách nhà nước
Việc hoàn thiện công tác quản lý thuế GTGT là một quá trình liên tục, đòi hỏi sự học hỏi và đúc kết kinh nghiệm. Phân tích thực tiễn tại Chi cục Thuế Cẩm Phả và các địa phương khác mang lại những bài học quý giá. Tài liệu nghiên cứu cho thấy, mặc dù đối mặt với nhiều khó khăn, Chi cục Thuế Cẩm Phả vẫn hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ thu ngân sách, "hàng năm đều hoàn thành dự toán được giao và đạt tỷ lệ cao". Điều này chứng tỏ sự nỗ lực của đội ngũ cán bộ thuế và hiệu quả của các giải pháp đã triển khai. Tuy nhiên, để phát triển bền vững, cần học hỏi kinh nghiệm từ các đơn vị đi đầu. Kinh nghiệm của Hà Nội về siết chặt công tác thanh tra thuế dựa trên rủi ro và kinh nghiệm của TP. Hồ Chí Minh về cải cách hành chính thuế, lấy người nộp thuế làm trung tâm là những mô hình đáng tham khảo. Việc kết hợp hài hòa giữa quản lý chặt chẽ và hỗ trợ người nộp thuế sẽ là chìa khóa để tối ưu hóa thuế, đảm bảo nguồn thu ổn định và thúc đẩy sự phát triển của cộng đồng doanh nghiệp tại Cẩm Phả.
5.1. Kinh nghiệm từ Cục Thuế Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh
Cục Thuế Hà Nội chú trọng vào việc xây dựng hệ thống phân tích rủi ro chuyên sâu, coi đây là kim chỉ nam cho hoạt động thanh tra, kiểm tra. Cách làm này giúp cơ quan thuế tập trung nguồn lực vào những nơi có nguy cơ cao nhất, tăng hiệu quả phát hiện vi phạm. Trong khi đó, Cục Thuế TP. Hồ Chí Minh lại đi đầu trong việc cải cách thủ tục, áp dụng các phương pháp quản lý mới như hóa đơn điện tử có mã xác thực và đẩy mạnh các chương trình hỗ trợ doanh nghiệp. Bài học rút ra là cần phải linh hoạt, kết hợp cả hai phương pháp: vừa tăng cường kiểm soát để đảm bảo kỷ cương, vừa tạo điều kiện thuận lợi để nuôi dưỡng nguồn thu.
5.2. Kết quả thực tiễn và thành tựu tại Chi cục Thuế Cẩm Phả
Số liệu từ giai đoạn 2016-2018 cho thấy những kết quả đáng ghi nhận trong công tác quản lý thu ngân sách tại Cẩm Phả. Cụ thể, "tổng thu từ nội địa năm 2016 mức thực hiện vượt dự toán cao nhất đối với tổng thu nội địa lên đến 141%". Các năm tiếp theo, Chi cục cũng liên tục hoàn thành vượt mức dự toán được giao. Những thành tựu này là minh chứng cho sự chỉ đạo quyết liệt của lãnh đạo và nỗ lực không ngừng của toàn thể cán bộ công chức. Đây là nền tảng vững chắc để Chi cục tiếp tục triển khai các giải pháp cải cách sâu rộng hơn trong giai đoạn tới, hướng tới một nền hành chính thuế hiện đại, minh bạch và hiệu quả.
VI. Định hướng hoàn thiện quản lý thuế GTGT trong tương lai
Để đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế và hội nhập, công tác quản lý thuế GTGT tại Cẩm Phả cần tiếp tục được hoàn thiện theo hướng hiện đại, chuyên nghiệp và hiệu quả. Định hướng trọng tâm trong giai đoạn tới là đẩy mạnh chuyển đổi số toàn diện, coi đây là công cụ đột phá để nâng cao năng lực quản lý. Việc áp dụng 100% hóa đơn điện tử theo Nghị định 123/2020/NĐ-CP và Thông tư 78/2021/TT-BTC sẽ tạo ra một cơ sở dữ liệu khổng lồ, minh bạch, giúp cơ quan thuế kiểm soát chặt chẽ doanh thu và chống thất thu thuế GTGT hiệu quả. Song song với công nghệ, yếu tố con người vẫn giữ vai trò quyết định. Cần "tăng cường đào tạo, bồi dưỡng cán bộ thanh tra, kiểm tra", nâng cao cả về chuyên môn lẫn đạo đức công vụ. Quan trọng hơn cả là sự thay đổi trong tư duy quản lý, chuyển từ vai trò cơ quan quản lý sang vai trò phục vụ, đồng hành cùng sự phát triển của doanh nghiệp tại Cẩm Phả, đảm bảo tuân thủ pháp luật thuế trên tinh thần tự nguyện.
6.1. Chuyển đổi số và áp dụng hóa đơn điện tử toàn diện
Tương lai của quản lý thuế gắn liền với chuyển đổi số. Việc triển khai thành công hệ thống hóa đơn điện tử là bước đi nền tảng. Từ dữ liệu hóa đơn, cơ quan thuế có thể xây dựng các mô hình phân tích nâng cao, sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) để dự báo rủi ro, nhận diện các mạng lưới gian lận và tự động hóa các quy trình kiểm tra. Mục tiêu là xây dựng một hệ thống quản lý thuế thông minh, kết nối liên thông với các ngành khác, giảm thiểu sự can thiệp thủ công và tạo ra một môi trường giao dịch minh bạch. Điều này không chỉ giúp tối ưu hóa thuế thu được mà còn giảm chi phí tuân thủ cho người nộp thuế.
6.2. Nâng cao năng lực cán bộ và thay đổi tư duy quản lý
Công nghệ dù hiện đại đến đâu cũng không thể thay thế hoàn toàn con người. Do đó, đầu tư vào phát triển nguồn nhân lực là nhiệm vụ chiến lược. Cán bộ thuế cần được đào tạo lại để thích ứng với môi trường làm việc số, trang bị các kỹ năng phân tích dữ liệu và quản lý rủi ro. Đồng thời, cần xây dựng một văn hóa công vụ mới, trong đó "thay đổi tư duy, không chỉ coi thuế là nghĩa vụ thuế mà còn phải coi là quyền lợi của người nộp thuế". Khi cơ quan thuế thực sự là người bạn đồng hành, cung cấp dịch vụ hỗ trợ người nộp thuế một cách chuyên nghiệp và tận tâm, niềm tin và sự tuân thủ tự nguyện của doanh nghiệp sẽ được nâng cao một cách bền vững.
