Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực cho học sinh trung học cơ sở (THCS) ngày càng được chú trọng trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ thông tại Việt Nam. Theo Thông tư số 32/2018/TT-BGDĐT, hoạt động trải nghiệm không còn là hoạt động tự chọn mà trở thành hoạt động giáo dục bắt buộc, nhằm giúp học sinh phát triển toàn diện về phẩm chất và năng lực. Tại cụm 1, huyện Kim Bảng, tỉnh Hà Nam, gồm 5 trường THCS với tổng số 2.369 học sinh và 152 cán bộ quản lý, giáo viên, nhân viên, hoạt động trải nghiệm đã được triển khai nghiêm túc trong năm học 2021-2023.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng quản lý hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực cho học sinh các trường THCS thuộc cụm 1, huyện Kim Bảng, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp, nâng cao hiệu quả hoạt động trải nghiệm, góp phần phát triển phẩm chất và năng lực học sinh. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào khối 6 và khối 7 của 5 trường THCS trong cụm, khảo sát trong năm học 2021-2023.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho công tác quản lý hoạt động trải nghiệm, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, đồng thời hỗ trợ các nhà quản lý, giáo viên và các bên liên quan trong việc tổ chức, chỉ đạo và đánh giá hoạt động trải nghiệm một cách hiệu quả, phù hợp với yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông 2018.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình giáo dục trải nghiệm nổi bật như:

  • Lý thuyết học tập trải nghiệm của Kolb (1984): Học tập là quá trình chuyển hóa kinh nghiệm thành kiến thức và năng lực thông qua các giai đoạn trải nghiệm cụ thể, quan sát, hình thành khái niệm và thử nghiệm trong thực tiễn.
  • Quan điểm giáo dục trải nghiệm của John Dewey: Nhấn mạnh vai trò của kinh nghiệm thực tế trong việc phát triển tư duy và phẩm chất học sinh.
  • Khái niệm quản lý giáo dục: Quản lý là hoạt động có kế hoạch, có mục đích của chủ thể quản lý nhằm điều khiển và phối hợp các nguồn lực để đạt mục tiêu giáo dục.
  • Phẩm chất và năng lực học sinh: Phẩm chất gồm các đặc điểm đạo đức như yêu nước, nhân ái, trung thực, trách nhiệm; năng lực bao gồm năng lực tự học, giao tiếp, giải quyết vấn đề và các năng lực chuyên môn.
  • Mô hình quản lý hoạt động trải nghiệm: Bao gồm các khâu lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra, đánh giá hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ 5 trường THCS thuộc cụm 1, huyện Kim Bảng, với đối tượng khảo sát gồm 37 cán bộ quản lý, 127 giáo viên và 2.369 học sinh.
  • Phương pháp chọn mẫu: Sử dụng phương pháp chọn mẫu toàn bộ cán bộ quản lý và giáo viên, mẫu đại diện học sinh khối 6 và 7 trong năm học 2021-2023.
  • Phương pháp phân tích: Kết hợp phân tích định tính và định lượng, sử dụng thống kê mô tả, phân tích so sánh tỷ lệ phần trăm, xử lý số liệu bằng phần mềm thống kê.
  • Công cụ nghiên cứu: Bảng hỏi khảo sát, phỏng vấn sâu cán bộ quản lý, giáo viên; phân tích hồ sơ, kế hoạch, quyết định liên quan đến hoạt động trải nghiệm.
  • Timeline nghiên cứu: Khảo sát thực trạng trong năm học 2021-2023, phân tích và đề xuất biện pháp trong năm 2023.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng nhận thức về hoạt động trải nghiệm: Khoảng 85% cán bộ quản lý và giáo viên nhận thức đúng về mục tiêu và vai trò của hoạt động trải nghiệm trong phát triển phẩm chất và năng lực học sinh. Tuy nhiên, khoảng 15% còn chưa nhận thức đầy đủ, ảnh hưởng đến chất lượng tổ chức.
  2. Thực hiện mục tiêu hoạt động trải nghiệm: Các trường đã thực hiện khá đồng bộ các mục tiêu phát triển phẩm chất như yêu nước, trung thực, trách nhiệm với tỷ lệ đạt trên 80%. Năng lực tự học và giao tiếp được phát triển qua hoạt động trải nghiệm với mức độ đạt khoảng 75%.
  3. Nội dung và phương thức tổ chức: Nội dung trải nghiệm tập trung vào 4 nhóm chính: khám phá bản thân, hướng đến xã hội, hướng đến tự nhiên và hướng nghiệp. Phương thức tổ chức đa dạng nhưng còn hạn chế về sự linh hoạt và sáng tạo, chỉ khoảng 70% giáo viên áp dụng hiệu quả các phương thức khám phá, thể nghiệm, cống hiến và nghiên cứu.
  4. Kiểm tra, đánh giá hoạt động trải nghiệm: Việc kiểm tra, đánh giá còn mang tính hình thức, chưa có bộ tiêu chí rõ ràng và công cụ đánh giá phù hợp. Chỉ khoảng 60% trường có kế hoạch kiểm tra, đánh giá cụ thể và thực hiện nghiêm túc.
  5. Yếu tố ảnh hưởng: Các yếu tố chủ quan như năng lực tổ chức của giáo viên, nhận thức của cán bộ quản lý và cha mẹ học sinh ảnh hưởng lớn đến hiệu quả quản lý. Yếu tố khách quan như cơ sở vật chất, kinh phí và sự phối hợp giữa các lực lượng cũng là những thách thức đáng kể.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy hoạt động trải nghiệm tại các trường THCS cụm 1, huyện Kim Bảng đã đạt được những kết quả tích cực trong việc phát triển phẩm chất và năng lực học sinh, phù hợp với mục tiêu chương trình giáo dục phổ thông 2018. Tuy nhiên, hạn chế về nhận thức chưa đồng đều và năng lực tổ chức của giáo viên còn yếu đã ảnh hưởng đến hiệu quả thực hiện. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, tình hình tương tự khi nhiều trường còn gặp khó khăn trong việc xây dựng kế hoạch, tổ chức và đánh giá hoạt động trải nghiệm một cách bài bản.

Việc thiếu bộ tiêu chí đánh giá rõ ràng và công cụ kiểm tra phù hợp làm giảm tính khách quan và hiệu quả của công tác đánh giá, điều này cũng được phản ánh trong các nghiên cứu trước đây. Ngoài ra, cơ sở vật chất và nguồn lực tài chính chưa đáp ứng đủ cũng là nguyên nhân khách quan hạn chế sự đa dạng và sáng tạo trong tổ chức hoạt động trải nghiệm.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ nhận thức đúng về hoạt động trải nghiệm của cán bộ quản lý, giáo viên và cha mẹ học sinh; bảng so sánh mức độ thực hiện các mục tiêu phẩm chất và năng lực; biểu đồ phân bố các phương thức tổ chức hoạt động trải nghiệm được áp dụng tại các trường.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường tuyên truyền, nâng cao nhận thức: Tổ chức các buổi tập huấn, hội thảo cho cán bộ quản lý, giáo viên, cha mẹ học sinh và học sinh về tầm quan trọng và mục tiêu của hoạt động trải nghiệm nhằm nâng cao nhận thức đồng bộ. Thời gian thực hiện: trong năm học 2023-2024. Chủ thể thực hiện: Phòng GD&ĐT huyện Kim Bảng phối hợp với các trường.
  2. Phân cấp quản lý và phối hợp chặt chẽ: Xây dựng cơ chế phân công, phân nhiệm rõ ràng giữa các bộ phận trong trường, đồng thời tăng cường phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội trong tổ chức hoạt động trải nghiệm. Thời gian: triển khai ngay trong năm học 2023-2024. Chủ thể: Ban giám hiệu các trường.
  3. Đa dạng hóa phương thức tổ chức: Khuyến khích giáo viên áp dụng linh hoạt các phương thức khám phá, thể nghiệm, cống hiến và nghiên cứu, đồng thời tổ chức các hoạt động trải nghiệm sáng tạo phù hợp với điều kiện thực tế. Thời gian: liên tục trong các năm học. Chủ thể: Giáo viên và tổ chuyên môn.
  4. Xây dựng bộ tiêu chí và công cụ đánh giá: Thiết kế bộ tiêu chí đánh giá rõ ràng, phù hợp với mục tiêu phát triển phẩm chất và năng lực, kết hợp các hình thức đánh giá đa dạng như quan sát, trắc nghiệm, sản phẩm học tập. Thời gian: hoàn thiện trong năm học 2023-2024. Chủ thể: Phòng GD&ĐT và các trường.
  5. Huy động nguồn lực và cải thiện cơ sở vật chất: Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất, thiết bị dạy học phục vụ hoạt động trải nghiệm, đồng thời huy động các nguồn lực xã hội hỗ trợ tổ chức hoạt động. Thời gian: kế hoạch dài hạn từ 2023-2026. Chủ thể: Nhà trường, chính quyền địa phương và các tổ chức xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục: Giúp nâng cao năng lực quản lý, xây dựng kế hoạch và chỉ đạo tổ chức hoạt động trải nghiệm hiệu quả, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục.
  2. Giáo viên trung học cơ sở: Cung cấp kiến thức, phương pháp tổ chức và đánh giá hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh.
  3. Phòng Giáo dục và Đào tạo: Là tài liệu tham khảo để xây dựng chính sách, hướng dẫn và tổ chức tập huấn cho các trường trong huyện và tỉnh.
  4. Cha mẹ học sinh và cộng đồng: Hiểu rõ vai trò, trách nhiệm và cách phối hợp với nhà trường trong việc hỗ trợ hoạt động trải nghiệm, góp phần phát triển toàn diện cho học sinh.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hoạt động trải nghiệm theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực là gì?
    Là hoạt động giáo dục bắt buộc trong nhà trường phổ thông, giúp học sinh phát triển các phẩm chất như yêu nước, trung thực, trách nhiệm và năng lực tự học, giao tiếp, giải quyết vấn đề thông qua trải nghiệm thực tế.

  2. Tại sao cần quản lý hoạt động trải nghiệm trong trường THCS?
    Quản lý giúp tổ chức hoạt động trải nghiệm có kế hoạch, hiệu quả, đảm bảo mục tiêu phát triển phẩm chất và năng lực học sinh được thực hiện đồng bộ và bền vững.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý hoạt động trải nghiệm hiện nay là gì?
    Bao gồm nhận thức chưa đồng đều của giáo viên và phụ huynh, năng lực tổ chức của giáo viên còn hạn chế, thiếu bộ tiêu chí đánh giá rõ ràng, cơ sở vật chất và nguồn lực tài chính chưa đáp ứng đủ.

  4. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả hoạt động trải nghiệm?
    Cần xây dựng bộ tiêu chí đánh giá rõ ràng, kết hợp đánh giá thường xuyên, đánh giá qua sản phẩm học tập, quan sát hành vi và ý kiến phản hồi từ học sinh, giáo viên và phụ huynh.

  5. Ai là người chịu trách nhiệm chính trong quản lý hoạt động trải nghiệm?
    Hiệu trưởng nhà trường là chủ thể chính, phối hợp với các bộ phận, giáo viên, học sinh và cha mẹ học sinh để tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra hoạt động trải nghiệm.

Kết luận

  • Hoạt động trải nghiệm là yếu tố quan trọng trong chương trình giáo dục phổ thông 2018, góp phần phát triển phẩm chất và năng lực học sinh THCS.
  • Thực trạng quản lý hoạt động trải nghiệm tại cụm 1, huyện Kim Bảng đã đạt được nhiều kết quả tích cực nhưng còn tồn tại hạn chế về nhận thức, năng lực tổ chức và điều kiện thực hiện.
  • Các yếu tố chủ quan và khách quan đều ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý, đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ giữa nhà trường, gia đình và xã hội.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý cụ thể nhằm nâng cao nhận thức, đa dạng hóa phương thức tổ chức, xây dựng bộ tiêu chí đánh giá và cải thiện cơ sở vật chất.
  • Tiếp tục nghiên cứu, triển khai và đánh giá hiệu quả các biện pháp trong các năm học tiếp theo để góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện cho học sinh THCS.

Call-to-action: Các nhà quản lý giáo dục, giáo viên và các bên liên quan cần phối hợp chặt chẽ, áp dụng các biện pháp đề xuất để nâng cao hiệu quả hoạt động trải nghiệm, góp phần phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực cho học sinh trung học cơ sở.