Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh hội nhập quốc tế và đổi mới giáo dục toàn diện, hoạt động giáo dục trải nghiệm và hướng nghiệp ngày càng được chú trọng nhằm phát triển năng lực tự chủ cho học sinh phổ thông. Tại trường Phổ thông Liên cấp Song ngữ Wellspring, quận Long Biên, Hà Nội, hoạt động này được triển khai từ năm học 2018 theo định hướng phát triển năng lực tự chủ, góp phần nâng cao phẩm chất và kỹ năng thực tiễn cho học sinh. Tuy nhiên, thực trạng quản lý hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp tại trường còn nhiều hạn chế như tổ chức chưa hiệu quả, học sinh chưa phát huy tính chủ động sáng tạo, giáo viên còn mơ hồ về phương pháp tổ chức. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp cho học sinh trường Wellspring, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp để nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động theo định hướng phát triển năng lực tự chủ. Nghiên cứu tập trung khảo sát trong giai đoạn 2022-2023 tại trường PTLC Song ngữ Wellspring, quận Long Biên, Hà Nội, với đối tượng là cán bộ quản lý, giáo viên, học sinh và phụ huynh. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần hoàn thiện công tác quản lý giáo dục trải nghiệm, hướng nghiệp, đồng thời hỗ trợ phát triển năng lực tự chủ cho học sinh, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông 2018.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên ba lý thuyết chính: Lý thuyết Hoạt động, Lý thuyết Tương tác xã hội và Lý thuyết Kiến tạo. Lý thuyết Hoạt động nhấn mạnh rằng tâm lý hình thành thông qua hoạt động thực tiễn, do đó hoạt động trải nghiệm là phương thức giáo dục hiệu quả để phát triển nhân cách và năng lực học sinh. Lý thuyết Tương tác xã hội của L. Vưgôtxki chỉ ra vai trò của sự hỗ trợ và hợp tác trong quá trình học tập, khẳng định sự cần thiết của môi trường xã hội trong giáo dục. Lý thuyết Kiến tạo nhấn mạnh người học là chủ thể tích cực trong việc tự xây dựng tri thức thông qua tương tác và kinh nghiệm cá nhân. Ngoài ra, lý thuyết học từ trải nghiệm của David A. Kolb được vận dụng để thiết kế các hoạt động giáo dục trải nghiệm có định hướng, giúp học sinh chuyển hóa kinh nghiệm thành kiến thức và kỹ năng thực tiễn. Các khái niệm chính bao gồm: quản lý giáo dục, hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp, năng lực tự chủ và phát triển năng lực tự chủ.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Phương pháp lý luận gồm phân tích, so sánh, tổng hợp các tài liệu chuyên ngành về quản lý giáo dục trải nghiệm và hướng nghiệp. Phương pháp thực tiễn gồm khảo sát bằng phiếu hỏi với cỡ mẫu khoảng 150 người gồm cán bộ quản lý, giáo viên, học sinh và phụ huynh tại trường PTLC Song ngữ Wellspring; phỏng vấn sâu với các cán bộ quản lý và giáo viên chủ chốt; quan sát sư phạm các hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp; và nghiên cứu sản phẩm giáo dục. Phân tích số liệu sử dụng thống kê mô tả với tỷ lệ phần trăm và điểm trung bình để đánh giá thực trạng. Ngoài ra, phương pháp chuyên gia được áp dụng để đánh giá tính cấp thiết và khả thi của các biện pháp đề xuất. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 9/2022 đến tháng 12/2023.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp: Khoảng 85% cán bộ quản lý và giáo viên nhận thức đúng về vai trò và ý nghĩa của hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp trong phát triển năng lực tự chủ cho học sinh. Tuy nhiên, chỉ khoảng 60% phụ huynh và 55% học sinh có nhận thức đầy đủ về hoạt động này.

  2. Thực hiện mục tiêu hoạt động: Mức độ thực hiện các mục tiêu về phát triển năng lực tự chủ trong hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp đạt trung bình 70%, trong đó học sinh THCS đạt 75%, học sinh THPT đạt 65%.

  3. Nội dung và hình thức tổ chức: Nội dung hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp được tổ chức đa dạng với các hình thức như câu lạc bộ, trò chơi, dã ngoại, hội thi. Tuy nhiên, chỉ khoảng 50% hoạt động được tổ chức theo định hướng phát triển năng lực tự chủ, còn lại mang tính hình thức hoặc chưa phù hợp với đặc điểm học sinh.

  4. Phương pháp tổ chức và kiểm tra đánh giá: Phương pháp tổ chức chủ yếu là phương pháp giải quyết vấn đề và làm việc nhóm, chiếm khoảng 60% tổng số hoạt động. Công tác kiểm tra, đánh giá hiệu quả hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp còn hạn chế, chỉ khoảng 45% giáo viên thực hiện đánh giá theo hướng phát triển năng lực tự chủ.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp tại trường PTLC Song ngữ Wellspring đã được quan tâm và triển khai với nhiều hình thức phong phú, góp phần phát triển năng lực tự chủ cho học sinh. Tuy nhiên, sự khác biệt về nhận thức giữa các nhóm đối tượng và mức độ thực hiện mục tiêu còn chưa đồng đều, phản ánh sự cần thiết phải nâng cao nhận thức và kỹ năng tổ chức cho giáo viên, phụ huynh và học sinh. So sánh với các nghiên cứu trong ngành giáo dục phổ thông, mức độ thực hiện mục tiêu và phương pháp tổ chức tại trường Wellspring tương đối cao nhưng vẫn còn khoảng cách so với các trường tiên tiến trong khu vực. Việc kiểm tra, đánh giá hiệu quả hoạt động còn hạn chế có thể do thiếu công cụ đánh giá phù hợp và kỹ năng đánh giá của giáo viên chưa được đào tạo bài bản. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ nhận thức của từng nhóm đối tượng, biểu đồ tròn phân bố các hình thức tổ chức hoạt động và bảng tổng hợp điểm trung bình mức độ thực hiện mục tiêu theo cấp học, giúp minh họa rõ nét thực trạng và các điểm cần cải thiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và năng lực tổ chức cho cán bộ quản lý, giáo viên và phụ huynh: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về quản lý và tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp theo định hướng phát triển năng lực tự chủ, nhằm nâng tỷ lệ nhận thức đúng lên trên 90% trong vòng 1 năm. Chủ thể thực hiện là Ban Giám hiệu và Phòng Giáo dục quận Long Biên.

  2. Đổi mới nội dung và phương pháp tổ chức hoạt động: Xây dựng kế hoạch hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp phù hợp với đặc điểm lứa tuổi và điều kiện thực tế của trường, tăng cường các hoạt động tự chủ, sáng tạo, chiếm ít nhất 70% tổng số hoạt động trong 2 năm tới. Giáo viên chủ nhiệm và tổ chuyên môn chịu trách nhiệm triển khai.

  3. Phát triển công cụ và quy trình kiểm tra, đánh giá hiệu quả: Áp dụng bộ công cụ đánh giá năng lực tự chủ dựa trên tiêu chí định lượng và định tính, tổ chức đánh giá định kỳ 2 lần/năm để theo dõi tiến độ và hiệu quả hoạt động. Ban Kiểm tra chất lượng giáo dục phối hợp với giáo viên thực hiện.

  4. Tăng cường phối hợp giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng: Thiết lập mạng lưới phối hợp với phụ huynh, các tổ chức xã hội, doanh nghiệp địa phương để khai thác nguồn lực hỗ trợ hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp, đảm bảo ít nhất 3 đối tác tham gia mỗi năm. Ban Giám hiệu và Hội Cha mẹ học sinh là đầu mối thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục: Giúp hiểu rõ cơ sở lý luận và thực tiễn quản lý hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý tại các trường phổ thông.

  2. Giáo viên phổ thông: Cung cấp phương pháp tổ chức và đánh giá hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp theo định hướng phát triển năng lực tự chủ, hỗ trợ đổi mới phương pháp giảng dạy.

  3. Phụ huynh học sinh: Nâng cao nhận thức về vai trò của hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp trong phát triển năng lực tự chủ của con em, từ đó phối hợp hiệu quả với nhà trường.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý giáo dục: Là tài liệu tham khảo quý giá về nghiên cứu thực trạng và đề xuất biện pháp quản lý giáo dục trải nghiệm, hướng nghiệp trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp là gì và tại sao quan trọng?
    Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp là các hoạt động giáo dục ngoài giờ học nhằm giúp học sinh phát triển phẩm chất, kỹ năng và năng lực thực tiễn. Nó quan trọng vì giúp học sinh phát triển năng lực tự chủ, sáng tạo và chuẩn bị tốt cho tương lai nghề nghiệp.

  2. Làm thế nào để tổ chức hoạt động trải nghiệm hiệu quả?
    Cần xây dựng kế hoạch phù hợp với đặc điểm học sinh, sử dụng phương pháp đa dạng như làm việc nhóm, giải quyết vấn đề, sắm vai, kết hợp với đánh giá định kỳ để điều chỉnh hoạt động.

  3. Ai là người chịu trách nhiệm quản lý hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp?
    Cán bộ quản lý nhà trường, giáo viên chủ nhiệm, giáo viên phụ trách hoạt động trải nghiệm và phụ huynh học sinh phối hợp chặt chẽ để tổ chức và giám sát hoạt động.

  4. Làm sao đánh giá hiệu quả hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp?
    Sử dụng kết hợp đánh giá định tính (quan sát, phỏng vấn, tự đánh giá) và định lượng (số giờ tham gia, sản phẩm hoạt động), đồng thời lấy ý kiến từ nhiều bên liên quan để có cái nhìn toàn diện.

  5. Những khó khăn thường gặp khi quản lý hoạt động trải nghiệm là gì?
    Bao gồm nhận thức chưa đồng đều, thiếu kỹ năng tổ chức và đánh giá của giáo viên, nguồn lực hạn chế, sự phối hợp chưa chặt chẽ giữa nhà trường và gia đình, cũng như các hoạt động còn mang tính hình thức.

Kết luận

  • Hoạt động giáo dục trải nghiệm, hướng nghiệp tại trường PTLC Song ngữ Wellspring đã được triển khai với nhiều hình thức đa dạng, góp phần phát triển năng lực tự chủ cho học sinh.
  • Thực trạng quản lý còn tồn tại hạn chế về nhận thức, tổ chức và đánh giá, ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động.
  • Các biện pháp đề xuất tập trung vào nâng cao năng lực tổ chức, đổi mới nội dung và phương pháp, phát triển công cụ đánh giá và tăng cường phối hợp các lực lượng giáo dục.
  • Nghiên cứu có thể làm cơ sở cho các trường phổ thông khác trong việc quản lý hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp theo định hướng phát triển năng lực tự chủ.
  • Đề nghị các nhà quản lý, giáo viên và phụ huynh phối hợp thực hiện các giải pháp trong vòng 1-2 năm tới để nâng cao chất lượng giáo dục trải nghiệm, hướng nghiệp.

Hành động tiếp theo: Các đơn vị giáo dục nên tổ chức hội thảo, tập huấn và xây dựng kế hoạch triển khai cụ thể dựa trên các đề xuất của nghiên cứu nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp cho học sinh phổ thông.