Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện chương trình giáo dục phổ thông 2018, hoạt động dạy học và quản lý hoạt động dạy học ở các trường trung học phổ thông (THPT) đã và đang trải qua những thay đổi sâu sắc nhằm phát triển phẩm chất, năng lực và định hướng nghề nghiệp cho học sinh. Năm học 2022-2023 là năm đầu tiên triển khai chương trình này tại các trường THPT trên toàn quốc, trong đó có các trường thuộc quận Hoàn Kiếm, thành phố Hà Nội. Mặc dù có nhiều thuận lợi về điều kiện cơ sở vật chất và đội ngũ giáo viên, các trường vẫn gặp phải nhiều khó khăn trong việc tổ chức và quản lý hoạt động dạy học theo yêu cầu mới, dẫn đến việc chưa thực sự phát huy hiệu quả trong phát triển phẩm chất và năng lực học sinh.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc khảo sát thực trạng quản lý hoạt động dạy học tại các trường THPT quận Hoàn Kiếm, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao chất lượng dạy học theo định hướng chương trình giáo dục phổ thông 2018. Phạm vi nghiên cứu bao gồm hai trường THPT tiêu biểu của quận trong năm học 2022-2023 với tổng số 75 đối tượng khảo sát gồm cán bộ quản lý, giáo viên và tổ trưởng chuyên môn. Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để các nhà quản lý giáo dục có thể áp dụng các giải pháp quản lý hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông trong giai đoạn đổi mới.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý giáo dục hiện đại, đặc biệt là lý thuyết về quản lý hoạt động dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh. Hai lý thuyết trọng tâm được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết vùng phát triển gần (ZPD) của L. Vygotsky: Nhấn mạnh vai trò của sự hỗ trợ từ người dạy trong việc giúp học sinh phát triển các chức năng tâm lý chưa hoàn thiện, từ đó nâng cao năng lực học tập và phát triển phẩm chất cá nhân.

  2. Mô hình đường phát triển năng lực của R. Glaser: Tập trung vào việc đánh giá đồng bộ năng lực đầu vào của học sinh, xác định mục tiêu dạy học, lựa chọn quy trình dạy học phù hợp và đánh giá kết quả học tập nhằm điều chỉnh quá trình dạy học hiệu quả.

Các khái niệm chính bao gồm: phẩm chất (yêu nước, nhân ái, chăm chỉ, trung thực, trách nhiệm), năng lực chung (tự chủ, tự học; giao tiếp, hợp tác; giải quyết vấn đề, sáng tạo) và năng lực chuyên biệt (ngôn ngữ, tính toán, khoa học, công nghệ, tin học, thẩm mỹ, thể chất). Quản lý hoạt động dạy học được hiểu là quá trình tác động có kế hoạch của cán bộ quản lý nhằm đảm bảo hoạt động dạy học phát triển các phẩm chất và năng lực theo yêu cầu chương trình.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý thuyết và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ khảo sát 75 đối tượng gồm 2 hiệu trưởng, 3 phó hiệu trưởng, 10 tổ trưởng chuyên môn và 60 giáo viên tại hai trường THPT Việt Đức và Trần Phú thuộc quận Hoàn Kiếm trong năm học 2022-2023.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp thống kê toán học để xử lý số liệu khảo sát, kết hợp phân tích định tính từ các phiếu quan sát, phỏng vấn và ý kiến chuyên gia.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong năm học 2022-2023, bao gồm giai đoạn khảo sát thực trạng, phân tích dữ liệu, đề xuất biện pháp và đánh giá tính khả thi của các biện pháp quản lý.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về yêu cầu đổi mới: Khoảng 70% cán bộ quản lý và giáo viên nhận thức đúng về mục tiêu phát triển phẩm chất và năng lực theo chương trình giáo dục phổ thông 2018, tuy nhiên chỉ khoảng 55% trong số đó áp dụng hiệu quả trong thực tế giảng dạy.

  2. Thực trạng xây dựng và thực hiện kế hoạch dạy học: Chỉ có khoảng 60% giáo viên xây dựng kế hoạch dạy học theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực, trong khi việc tổ chức thực hiện kế hoạch còn nhiều hạn chế với tỷ lệ thực hiện đầy đủ chỉ đạt khoảng 50%.

  3. Đổi mới phương pháp dạy học và hình thức tổ chức: Khoảng 65% giáo viên áp dụng các phương pháp dạy học tích cực, tuy nhiên việc khai thác cơ sở vật chất và thiết bị dạy học hiện đại chỉ đạt khoảng 40%, ảnh hưởng đến hiệu quả phát triển năng lực học sinh.

  4. Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập: Việc đổi mới kiểm tra, đánh giá theo hướng đánh giá năng lực và phẩm chất học sinh mới chỉ được thực hiện ở mức 45%, còn lại chủ yếu vẫn theo hình thức truyền thống.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên chủ yếu do năng lực quản lý của cán bộ quản lý và năng lực chuyên môn của giáo viên chưa đồng đều, thiếu các biện pháp quản lý đồng bộ và hiệu quả. So với các nghiên cứu trong ngành giáo dục, kết quả này tương đồng với thực trạng chung của nhiều địa phương khi mới bắt đầu triển khai chương trình giáo dục phổ thông 2018. Việc chưa khai thác hiệu quả cơ sở vật chất và thiết bị dạy học hiện đại cũng là một điểm nghẽn lớn, làm giảm khả năng tổ chức các hoạt động học tập tích cực và trải nghiệm thực tế cho học sinh.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ áp dụng các phương pháp dạy học tích cực, biểu đồ so sánh mức độ thực hiện kế hoạch dạy học và biểu đồ đánh giá đổi mới kiểm tra, đánh giá giữa hai trường khảo sát. Bảng tổng hợp ý kiến cán bộ quản lý và giáo viên về các khó khăn trong quản lý cũng giúp minh họa rõ hơn các vấn đề tồn tại.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng năng lực quản lý cho cán bộ quản lý: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về quản lý hoạt động dạy học theo yêu cầu chương trình giáo dục phổ thông 2018, nhằm nâng cao nhận thức và kỹ năng quản lý. Thời gian thực hiện trong vòng 1 năm, do Sở Giáo dục và Đào tạo Hà Nội phối hợp với các trường đại học tổ chức.

  2. Đổi mới và nâng cao năng lực chuyên môn cho giáo viên: Triển khai các chương trình tập huấn về phương pháp dạy học tích cực, kỹ thuật dạy học và đánh giá năng lực học sinh, đặc biệt chú trọng các môn học mới và hoạt động trải nghiệm. Thời gian thực hiện liên tục trong năm học, do Ban Giám hiệu và tổ chuyên môn chịu trách nhiệm.

  3. Tăng cường đầu tư và khai thác hiệu quả cơ sở vật chất, thiết bị dạy học: Lập kế hoạch rà soát, bổ sung thiết bị dạy học hiện đại, đồng thời xây dựng quy trình sử dụng và bảo trì thiết bị nhằm phục vụ tốt cho hoạt động dạy học. Thời gian thực hiện trong 6 tháng đầu năm học, do phòng thiết bị và Ban Giám hiệu phối hợp thực hiện.

  4. Đổi mới công tác kiểm tra, đánh giá học sinh: Xây dựng bộ tiêu chí, chỉ số đánh giá năng lực và phẩm chất học sinh phù hợp với yêu cầu chương trình, đồng thời tổ chức tập huấn cho giáo viên về các phương pháp đánh giá đa dạng, khách quan. Thời gian thực hiện trong năm học, do tổ chuyên môn và Ban Giám hiệu phối hợp triển khai.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục: Giúp nâng cao năng lực quản lý hoạt động dạy học theo chương trình giáo dục phổ thông 2018, từ đó xây dựng các kế hoạch và biện pháp quản lý hiệu quả.

  2. Giáo viên THPT: Cung cấp kiến thức về đổi mới phương pháp dạy học, tổ chức hoạt động học tập và đánh giá học sinh theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực.

  3. Nhà nghiên cứu giáo dục: Là tài liệu tham khảo quan trọng để nghiên cứu sâu hơn về quản lý giáo dục và đổi mới chương trình giáo dục phổ thông.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục địa phương: Hỗ trợ trong việc xây dựng chính sách, kế hoạch và hướng dẫn triển khai chương trình giáo dục phổ thông 2018 tại các trường THPT.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động dạy học theo CTGDPT 2018 có điểm gì khác biệt so với chương trình cũ?
    Quản lý theo CTGDPT 2018 tập trung phát triển phẩm chất, năng lực và định hướng nghề nghiệp cho học sinh, thay vì chỉ truyền đạt kiến thức. Điều này đòi hỏi sự đổi mới trong xây dựng kế hoạch, phương pháp dạy học và đánh giá kết quả học tập.

  2. Làm thế nào để nâng cao năng lực quản lý cho cán bộ quản lý trường THPT?
    Thông qua các khóa đào tạo chuyên sâu, tập huấn kỹ năng quản lý đổi mới, đồng thời áp dụng các mô hình quản lý hiện đại và thực tiễn tại trường học.

  3. Phương pháp dạy học tích cực được áp dụng như thế nào trong thực tế?
    Phương pháp này khuyến khích học sinh tham gia chủ động vào các hoạt động khám phá, luyện tập và thực hành, sử dụng đa dạng hình thức tổ chức như thảo luận nhóm, dự án, trải nghiệm thực tế.

  4. Kiểm tra, đánh giá học sinh theo CTGDPT 2018 có gì mới?
    Đánh giá không chỉ dựa trên điểm số mà còn kết hợp nhận xét, tự đánh giá và đánh giá đồng đẳng, tập trung vào sự tiến bộ và phát triển năng lực của học sinh.

  5. Các trường THPT cần chuẩn bị gì để triển khai hiệu quả CTGDPT 2018?
    Cần chuẩn bị đội ngũ giáo viên đủ năng lực, cơ sở vật chất, thiết bị dạy học hiện đại, xây dựng kế hoạch dạy học phù hợp và đổi mới công tác kiểm tra, đánh giá theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý hoạt động dạy học theo yêu cầu chương trình giáo dục phổ thông 2018 tại các trường THPT quận Hoàn Kiếm, Hà Nội.
  • Khảo sát thực trạng cho thấy nhiều điểm mạnh nhưng cũng còn tồn tại hạn chế trong nhận thức, tổ chức và quản lý hoạt động dạy học.
  • Đã đề xuất 4 nhóm biện pháp quản lý thiết thực nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động dạy học, phù hợp với điều kiện thực tế của các trường.
  • Các biện pháp được đánh giá có tính khả thi và cấp thiết, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông trong giai đoạn đổi mới.
  • Đề nghị các nhà quản lý giáo dục, cán bộ quản lý và giáo viên tích cực áp dụng các giải pháp này trong thời gian tới để đạt được mục tiêu phát triển phẩm chất và năng lực học sinh theo chương trình mới.

Hành động tiếp theo là triển khai các biện pháp đề xuất trong năm học 2023-2024 và tiến hành đánh giá hiệu quả để điều chỉnh, hoàn thiện công tác quản lý hoạt động dạy học. Các nhà quản lý và giáo viên được khuyến khích tham khảo và áp dụng kết quả nghiên cứu nhằm nâng cao chất lượng giáo dục tại đơn vị mình.