Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới chương trình giáo dục phổ thông, vai trò của giáo viên trung học phổ thông (THPT) trở nên đặc biệt quan trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng giáo dục. Theo ước tính, tỉnh Lạng Sơn có khoảng 720 lượt giáo viên tham gia các lớp bồi dưỡng năng lực trong năm học 2018-2019, thể hiện sự quan tâm đến việc nâng cao trình độ chuyên môn và nghiệp vụ của đội ngũ giáo viên. Tuy nhiên, thực tế phối hợp giữa trường trung học phổ thông và trường đại học sư phạm trong công tác bồi dưỡng năng lực giáo viên còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong việc xác định cơ chế, hình thức và nội dung phối hợp. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng phối hợp giữa hai loại hình trường này trong bồi dưỡng năng lực giáo viên ở tỉnh Lạng Sơn, từ đó đề xuất các biện pháp nâng cao hiệu quả phối hợp, góp phần nâng cao năng lực nghề nghiệp cho giáo viên THPT. Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 4/2019 đến tháng 6/2020, khảo sát tại các trường THPT tiêu biểu của tỉnh như Việt Bắc, Hoàng Văn Thụ, Cao Lộc, Đồng Đăng, Lộc Bình, Na Dương, Tràng Định, Bình Độ, Bắc Sơn, Vũ Lễ. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc cải thiện chất lượng bồi dưỡng, nâng cao năng lực giáo viên, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông và góp phần phát triển giáo dục tỉnh Lạng Sơn nói riêng và cả nước nói chung.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về phát triển năng lực giáo viên và phối hợp đào tạo, bồi dưỡng giáo viên. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết năng lực nghề nghiệp giáo viên: Năng lực được hiểu là tổ hợp các thuộc tính cá nhân bao gồm kiến thức, kỹ năng và thái độ, cho phép giáo viên thực hiện thành công các nhiệm vụ chuyên môn trong điều kiện cụ thể. Khung năng lực giáo viên THPT bao gồm các khái niệm chính như phát triển chuyên môn, nghiệp vụ; xây dựng môi trường giáo dục; phát triển mối quan hệ giữa nhà trường, gia đình và xã hội; sử dụng ngoại ngữ và công nghệ thông tin trong dạy học.

  2. Mô hình phối hợp đào tạo và bồi dưỡng giáo viên: Phối hợp giữa trường trung học phổ thông và trường đại học sư phạm được hiểu là sự thống nhất về mục tiêu, nội dung, hình thức nhằm đạt hiệu quả cao trong bồi dưỡng năng lực giáo viên. Mô hình này bao gồm các nội dung phối hợp: xác định mục tiêu và nội dung bồi dưỡng; quản lý hoạt động giảng dạy và học tập; quản lý điều kiện phục vụ bồi dưỡng; kiểm tra, đánh giá quá trình bồi dưỡng.

Các khái niệm chuyên ngành quan trọng gồm: phối hợp, bồi dưỡng, năng lực, năng lực chuyên môn và năng lực nghề nghiệp của giáo viên THPT.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp sau:

  • Phương pháp nghiên cứu lý luận: Phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa các tài liệu liên quan đến phối hợp bồi dưỡng năng lực giáo viên nhằm xây dựng khung lý luận cho đề tài.

  • Phương pháp điều tra thực tiễn: Thu thập dữ liệu qua bảng hỏi (anket) với 35 cán bộ quản lý và 85 giáo viên, giảng viên tại các trường THPT và trường đại học sư phạm trên địa bàn tỉnh Lạng Sơn. Phỏng vấn sâu và quan sát các hoạt động phối hợp bồi dưỡng cũng được thực hiện để bổ sung thông tin.

  • Phương pháp xử lý số liệu: Sử dụng thống kê mô tả, tính điểm trung bình mức độ thực hiện các hoạt động phối hợp, phân tích định lượng để đánh giá thực trạng.

  • Phương pháp chuyên gia: Xin ý kiến các chuyên gia giáo dục để đánh giá tính cần thiết và khả thi của các biện pháp phối hợp đề xuất.

Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 4/2019 đến tháng 6/2020, với phạm vi khảo sát tại 11 trường THPT tiêu biểu của tỉnh Lạng Sơn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng hoạt động bồi dưỡng năng lực giáo viên: Trong năm học 2018-2019, tỉnh Lạng Sơn tổ chức 12 lớp bồi dưỡng với 720 lượt giáo viên tham gia, tập trung vào các chuyên đề như phát triển chuyên môn, nghiệp vụ; xây dựng môi trường giáo dục; năng lực đánh giá kết quả giáo dục; sử dụng ngoại ngữ và công nghệ thông tin. Tỷ lệ giáo viên tham gia bồi dưỡng đạt khoảng 85% so với tổng số giáo viên THPT.

  2. Phối hợp giữa trường THPT và trường đại học sư phạm: Mức độ phối hợp được đánh giá ở mức trung bình với điểm trung bình khoảng 2.1 trên thang 3. Các nội dung phối hợp như xác định mục tiêu, nội dung bồi dưỡng và quản lý hoạt động giảng dạy có mức độ thực hiện tốt hơn so với phối hợp quản lý điều kiện phục vụ và kiểm tra đánh giá.

  3. Các yếu tố ảnh hưởng đến phối hợp: Nhận thức của cán bộ quản lý và năng lực quản lý được đánh giá là yếu tố chủ quan quan trọng nhất, ảnh hưởng đến hiệu quả phối hợp. Về khách quan, nội dung, hình thức và phương pháp bồi dưỡng chưa thực sự phù hợp với nhu cầu thực tế của giáo viên, cùng với hạn chế về cơ sở vật chất, thiết bị công nghệ thông tin tại các trường THPT.

  4. Kết quả học lực và hạnh kiểm của học sinh: Tỷ lệ học sinh có học lực giỏi và khá đạt 63,1%, hạnh kiểm tốt chiếm 78,3%, cho thấy chất lượng giáo dục có sự cải thiện song vẫn còn tiềm năng nâng cao thông qua bồi dưỡng giáo viên hiệu quả hơn.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trong phối hợp chủ yếu do chưa có cơ chế phối hợp rõ ràng, thiếu sự đồng bộ trong xây dựng nội dung và tổ chức bồi dưỡng. So với các nghiên cứu ở các tỉnh khác và các mô hình quốc tế, tỉnh Lạng Sơn còn thiếu sự liên kết chặt chẽ giữa trường đại học sư phạm và trường THPT trong việc xây dựng chương trình bồi dưỡng phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông. Việc thiếu nguồn nhân lực có năng lực tham gia bồi dưỡng và cơ sở vật chất hạn chế cũng làm giảm hiệu quả phối hợp. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện mức độ thực hiện các nội dung phối hợp và bảng so sánh tỷ lệ giáo viên tham gia bồi dưỡng theo chuyên đề.

Kết quả nghiên cứu khẳng định tầm quan trọng của việc nâng cao nhận thức và năng lực quản lý của cán bộ quản lý giáo dục, đồng thời đổi mới nội dung, hình thức và phương pháp bồi dưỡng để phù hợp với nhu cầu thực tế của giáo viên. Việc ứng dụng công nghệ thông tin trong bồi dưỡng cũng cần được tăng cường nhằm tiết kiệm chi phí và nâng cao hiệu quả.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng cơ chế phối hợp rõ ràng và đồng bộ: Các cấp quản lý giáo dục cần ban hành quy chế phối hợp cụ thể giữa trường THPT và trường đại học sư phạm, phân công nhiệm vụ rõ ràng, đảm bảo sự chủ động và trách nhiệm của từng bên. Thời gian thực hiện: trong năm học tiếp theo. Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Lạng Sơn.

  2. Đổi mới nội dung và phương pháp bồi dưỡng: Xây dựng chương trình bồi dưỡng dựa trên nhu cầu thực tế của giáo viên, tập trung vào các năng lực chuyên môn, kỹ năng ứng dụng công nghệ thông tin và phương pháp dạy học tích cực. Áp dụng đa dạng hình thức bồi dưỡng trực tiếp kết hợp trực tuyến. Thời gian: triển khai trong 2 năm tới. Chủ thể: Trường đại học sư phạm phối hợp với các trường THPT.

  3. Nâng cao năng lực quản lý của cán bộ quản lý giáo dục: Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn nâng cao năng lực quản lý, nhận thức về phối hợp bồi dưỡng cho cán bộ quản lý các trường THPT và phòng giáo dục. Thời gian: trong 1 năm. Chủ thể: Sở Giáo dục và Đào tạo.

  4. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất và thiết bị công nghệ thông tin: Đầu tư trang thiết bị, nâng cấp phòng học, thư viện điện tử, hệ thống mạng internet tại các trường THPT để phục vụ công tác bồi dưỡng trực tuyến và tự học của giáo viên. Thời gian: kế hoạch 3 năm. Chủ thể: UBND tỉnh, Sở Giáo dục và Đào tạo.

  5. Xây dựng hệ thống đánh giá và phản hồi hiệu quả bồi dưỡng: Thiết lập hệ thống đánh giá kết quả bồi dưỡng dựa trên tiêu chí năng lực nghề nghiệp, thu thập phản hồi từ giáo viên để điều chỉnh chương trình và phương pháp bồi dưỡng kịp thời. Thời gian: triển khai ngay trong năm học tới. Chủ thể: Trường đại học sư phạm và các trường THPT.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các cấp: Giúp hiểu rõ vai trò và cách thức phối hợp hiệu quả giữa các cơ sở đào tạo và bồi dưỡng giáo viên, từ đó xây dựng kế hoạch và chính sách phù hợp.

  2. Giáo viên trung học phổ thông: Nắm bắt được các nội dung, phương pháp bồi dưỡng năng lực, nâng cao nhận thức và kỹ năng nghề nghiệp đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục.

  3. Giảng viên trường đại học sư phạm: Tham khảo để phát triển chương trình bồi dưỡng phù hợp với nhu cầu thực tế của giáo viên phổ thông, đồng thời nâng cao hiệu quả phối hợp với các trường THPT.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý giáo dục, giáo dục học: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về phối hợp đào tạo, bồi dưỡng giáo viên, làm tài liệu tham khảo cho các đề tài nghiên cứu liên quan.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao phối hợp giữa trường THPT và trường đại học sư phạm trong bồi dưỡng năng lực giáo viên lại quan trọng?
    Phối hợp giúp đảm bảo nội dung bồi dưỡng sát với thực tế giảng dạy, nâng cao chất lượng giáo viên, đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông. Ví dụ, việc phối hợp giúp xây dựng chương trình bồi dưỡng phù hợp với năng lực cần thiết của giáo viên.

  2. Những khó khăn chính trong phối hợp hiện nay là gì?
    Khó khăn gồm thiếu cơ chế phối hợp rõ ràng, hạn chế về cơ sở vật chất, phương pháp bồi dưỡng chưa phù hợp, và năng lực quản lý của cán bộ còn hạn chế. Tại Lạng Sơn, nhiều trường THPT chưa có đủ thiết bị công nghệ để tổ chức bồi dưỡng trực tuyến hiệu quả.

  3. Phương pháp bồi dưỡng nào được khuyến nghị áp dụng?
    Kết hợp bồi dưỡng trực tiếp và trực tuyến, sử dụng phương pháp dạy học tích cực như dạy học theo dự án, thảo luận nhóm, và tự học có hướng dẫn. Phương pháp này giúp giáo viên chủ động tiếp thu và áp dụng kiến thức vào thực tế.

  4. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả bồi dưỡng năng lực giáo viên?
    Đánh giá qua các bài kiểm tra kiến thức, kỹ năng, phản hồi của giáo viên, và quan sát sự thay đổi trong thực tiễn giảng dạy. Ví dụ, sử dụng phiếu khảo sát và đánh giá kết quả học tập sau khóa bồi dưỡng.

  5. Ai là chủ thể chịu trách nhiệm chính trong phối hợp bồi dưỡng?
    Sở Giáo dục và Đào tạo, trường đại học sư phạm và các trường THPT cùng phối hợp, trong đó Sở GDĐT đóng vai trò chỉ đạo, trường đại học sư phạm xây dựng chương trình và tổ chức bồi dưỡng, trường THPT tổ chức thực hiện và quản lý giáo viên tham gia.

Kết luận

  • Phối hợp giữa trường trung học phổ thông và trường đại học sư phạm trong bồi dưỡng năng lực giáo viên ở tỉnh Lạng Sơn còn nhiều hạn chế, đặc biệt về cơ chế phối hợp và điều kiện vật chất.
  • Năng lực quản lý của cán bộ và nhận thức về phối hợp là yếu tố chủ quan ảnh hưởng lớn đến hiệu quả bồi dưỡng.
  • Nội dung và phương pháp bồi dưỡng cần đổi mới, phù hợp với yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông và nhu cầu thực tế của giáo viên.
  • Đề xuất các biện pháp cụ thể nhằm xây dựng cơ chế phối hợp đồng bộ, nâng cao năng lực quản lý, đổi mới nội dung và phương pháp bồi dưỡng, đầu tư cơ sở vật chất và thiết bị công nghệ thông tin.
  • Tiếp tục nghiên cứu, khảo nghiệm và điều chỉnh các biện pháp phối hợp trong giai đoạn tiếp theo để nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên THPT, góp phần phát triển giáo dục tỉnh Lạng Sơn và cả nước.

Call-to-action: Các cơ quan quản lý giáo dục, trường đại học sư phạm và trường THPT cần phối hợp chặt chẽ triển khai các giải pháp đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả bồi dưỡng năng lực giáo viên, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông trong thời gian tới.