Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới chương trình giáo dục phổ thông theo Thông tư số 32/2018/TT-BGDĐT, năng lực giao tiếp và hợp tác được xác định là một trong ba năng lực chung cốt lõi cần phát triển cho học sinh (HS). Theo ước tính, khoảng 40% HS tự đánh giá năng lực giao tiếp và hợp tác của mình ở mức trung bình, trong khi gần 36% ở mức yếu, cho thấy sự cần thiết phải có các biện pháp phát triển năng lực này trong dạy học. Đặc biệt, môn Toán, với vai trò quan trọng trong phát triển tư duy logic và kỹ năng giải quyết vấn đề, cũng góp phần hình thành năng lực giao tiếp toán học – một thành phần thiết yếu của năng lực giao tiếp và hợp tác.

Luận văn tập trung nghiên cứu các biện pháp phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác cho HS trong dạy học hình học lớp 6 tại các trường THCS trên địa bàn thành phố Hải Phòng trong năm 2023. Mục tiêu cụ thể là xây dựng và thực nghiệm các biện pháp nhằm nâng cao khả năng nghe hiểu, đọc hiểu, trình bày và hợp tác trong quá trình học hình học, từ đó góp phần nâng cao kết quả học tập môn Toán. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc hỗ trợ giáo viên tổ chức các hoạt động dạy học hiệu quả, đồng thời giúp HS phát triển toàn diện các kỹ năng giao tiếp và hợp tác cần thiết trong học tập và cuộc sống.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết về năng lực, giao tiếp và hợp tác trong giáo dục, đặc biệt là trong dạy học môn Toán. Theo chương trình giáo dục phổ thông tổng thể 2018, năng lực được hiểu là tổ hợp các thuộc tính tâm lý được hình thành và phát triển qua quá trình học tập, cho phép cá nhân thực hiện thành công các hoạt động nhất định. Năng lực giao tiếp và hợp tác được định nghĩa là khả năng truyền đạt ý tưởng hiệu quả và làm việc cùng người khác để đạt mục tiêu chung.

Trong lĩnh vực Toán học, năng lực giao tiếp toán học bao gồm khả năng sử dụng ngôn ngữ toán học kết hợp với ngôn ngữ tự nhiên để diễn đạt các nội dung, ý tưởng và giải pháp toán học một cách logic, chính xác và tự tin. Năng lực hợp tác thể hiện qua việc HS phối hợp với thầy cô và bạn bè trong các hoạt động học tập, chia sẻ ý kiến và cùng nhau giải quyết vấn đề.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: năng lực giao tiếp toán học, năng lực hợp tác trong dạy học, ngôn ngữ toán học (ký hiệu, hình vẽ, thuật ngữ), và các thành phần năng lực giao tiếp và hợp tác như nghe hiểu, đọc hiểu, trình bày, thảo luận và làm việc nhóm.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận, điều tra khảo sát và thực nghiệm sư phạm. Nguồn dữ liệu chính bao gồm khảo sát 25 giáo viên và 160 học sinh lớp 6 tại các trường THCS trên địa bàn quận Hồng Bàng, Hải Phòng. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu thuận tiện tại các trường đại diện cho thực trạng dạy học hình học lớp 6.

Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phương pháp thống kê mô tả, so sánh kết quả trước và sau thực nghiệm nhằm đánh giá hiệu quả các biện pháp đề xuất. Thời gian nghiên cứu kéo dài trong năm học 2022-2023, bao gồm giai đoạn khảo sát thực trạng, xây dựng biện pháp, tổ chức thực nghiệm và đánh giá kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng năng lực giao tiếp và hợp tác của HS: Khoảng 40% HS tự đánh giá năng lực giao tiếp và hợp tác ở mức trung bình, 35,6% ở mức yếu, chỉ 10% ở mức tốt. Gần 83% HS gặp khó khăn trong việc diễn đạt ý tưởng toán học cho người khác hiểu, 48,7% chưa trình bày bài toán hình học một cách chính xác và logic.

  2. Khó khăn trong dạy học: 56% giáo viên hiểu sai về năng lực hợp tác, 44% cho biết thiếu biện pháp khuyến khích HS giao tiếp trong giờ học, 36% gặp khó khăn do HS thiếu tự tin, nhút nhát. Thời gian tiết học hạn chế cũng là rào cản đối với việc tổ chức các hoạt động phát triển năng lực.

  3. Hiệu quả các biện pháp thực nghiệm: Sau khi áp dụng các biện pháp như thiết kế hoạt động luyện tập nghe hiểu, đọc hiểu, trình bày chính xác và tổ chức học tập nhóm, kết quả kiểm tra sau thực nghiệm cho thấy sự cải thiện rõ rệt. Tỷ lệ HS đạt mức khá và tốt về năng lực giao tiếp và hợp tác tăng lên khoảng 30%, điểm trung bình môn hình học lớp 6 tăng từ 6,5 lên 7,8 điểm.

  4. Tác động tích cực của hoạt động nhóm: Việc tổ chức học tập theo nhóm giúp HS tăng cường trao đổi, thảo luận và hỗ trợ lẫn nhau, góp phần nâng cao kỹ năng hợp tác và tự tin trình bày ý tưởng. So sánh với lớp đối chứng, lớp thực nghiệm có tỷ lệ HS tham gia phát biểu, tranh luận tăng 25%.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của thực trạng năng lực giao tiếp và hợp tác còn hạn chế là do HS thiếu kỹ năng nghe hiểu, đọc hiểu và trình bày, cùng với tâm lý ngại giao tiếp, sợ sai. Kết quả thực nghiệm cho thấy việc tổ chức các hoạt động luyện tập thường xuyên, phù hợp với đặc điểm nhận thức của HS lớp 6, giúp cải thiện đáng kể năng lực này.

So sánh với các nghiên cứu trong ngành giáo dục, kết quả phù hợp với quan điểm rằng phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác cần được tích hợp liên tục trong quá trình dạy học, không chỉ qua các bài giảng mà còn qua các hoạt động tương tác nhóm. Việc sử dụng ngôn ngữ toán học kết hợp với ngôn ngữ tự nhiên là yếu tố then chốt giúp HS diễn đạt ý tưởng rõ ràng và logic.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ HS đạt các mức năng lực trước và sau thực nghiệm, bảng thống kê điểm trung bình môn hình học giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng, cũng như biểu đồ thể hiện mức độ tham gia thảo luận của HS.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường thiết kế hoạt động luyện tập nghe hiểu, đọc hiểu: Giáo viên cần xây dựng các câu hỏi, bài tập ngắn nhằm rèn luyện kỹ năng nghe và đọc hiểu các nội dung hình học trong mỗi tiết học. Mục tiêu nâng tỷ lệ HS đạt mức khá trở lên về kỹ năng này trong vòng 1 học kỳ. Chủ thể thực hiện: giáo viên Toán lớp 6.

  2. Rèn luyện kỹ năng trình bày chính xác, logic: Tổ chức các hoạt động cho HS phát biểu, viết bài giải, trình bày ý tưởng theo từng bước giải toán. Đặt mục tiêu tăng 20% số HS trình bày bài toán rõ ràng, mạch lạc sau 6 tháng. Chủ thể thực hiện: giáo viên và tổ chuyên môn.

  3. Tổ chức học tập theo nhóm và dự án: Khuyến khích HS làm việc nhóm, thảo luận và hợp tác giải quyết các bài toán thực tiễn, dự án học tập liên quan đến hình học. Mục tiêu nâng cao kỹ năng hợp tác và tự tin giao tiếp trong nhóm trong năm học. Chủ thể thực hiện: giáo viên, nhà trường.

  4. Đào tạo, bồi dưỡng giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn về phương pháp phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác trong dạy học Toán, đặc biệt là hình học lớp 6. Mục tiêu 100% giáo viên Toán lớp 6 được bồi dưỡng trong năm học. Chủ thể thực hiện: phòng giáo dục, trường THCS.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên Toán THCS: Nhận được các biện pháp cụ thể để phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác cho HS trong dạy học hình học, giúp nâng cao hiệu quả giảng dạy và kết quả học tập.

  2. Nhà quản lý giáo dục: Có cơ sở để xây dựng chính sách, kế hoạch bồi dưỡng giáo viên và tổ chức các hoạt động hỗ trợ phát triển năng lực cho HS theo chương trình giáo dục mới.

  3. Nghiên cứu sinh, học viên cao học ngành giáo dục: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, cơ sở lý luận và thực nghiệm sư phạm trong lĩnh vực phát triển năng lực học sinh, đặc biệt trong dạy học Toán.

  4. Phụ huynh học sinh: Hiểu rõ hơn về vai trò của năng lực giao tiếp và hợp tác trong học tập môn Toán, từ đó phối hợp với nhà trường hỗ trợ con em phát triển kỹ năng cần thiết.

Câu hỏi thường gặp

  1. Năng lực giao tiếp và hợp tác trong dạy học hình học lớp 6 là gì?
    Là khả năng nghe hiểu, đọc hiểu, trình bày ý tưởng toán học và phối hợp với thầy cô, bạn bè trong các hoạt động học tập hình học, giúp HS tiếp thu kiến thức hiệu quả và phát triển kỹ năng xã hội.

  2. Tại sao năng lực giao tiếp toán học quan trọng?
    Năng lực này giúp HS diễn đạt các nội dung toán học một cách logic, chính xác, từ đó nâng cao khả năng tư duy, lập luận và giải quyết vấn đề trong môn Toán.

  3. Các biện pháp nào giúp phát triển năng lực giao tiếp và hợp tác cho HS?
    Bao gồm thiết kế hoạt động luyện tập nghe hiểu, đọc hiểu, rèn luyện trình bày chính xác, tổ chức học tập nhóm và dự án, cùng với bồi dưỡng giáo viên về phương pháp dạy học phát triển năng lực.

  4. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả các biện pháp này?
    Thông qua khảo sát ý kiến HS, giáo viên, so sánh kết quả kiểm tra trước và sau thực nghiệm, cũng như quan sát mức độ tham gia thảo luận, hợp tác trong lớp học.

  5. HS gặp khó khăn khi giao tiếp toán học thì nên làm gì?
    Cần được luyện tập thường xuyên qua các hoạt động nghe, đọc, trình bày và thảo luận; giáo viên cần tạo môi trường học tập thân thiện, khuyến khích HS tự tin chia sẻ ý kiến và hỗ trợ lẫn nhau.

Kết luận

  • Năng lực giao tiếp và hợp tác là yếu tố then chốt trong phát triển toàn diện HS, đặc biệt trong dạy học hình học lớp 6.
  • Thực trạng hiện nay cho thấy nhiều HS còn hạn chế về năng lực này, ảnh hưởng đến kết quả học tập môn Toán.
  • Các biện pháp thiết kế hoạt động luyện tập nghe hiểu, đọc hiểu, trình bày và tổ chức học tập nhóm đã được xây dựng và thực nghiệm thành công, nâng cao năng lực giao tiếp và hợp tác cho HS.
  • Đề xuất cần tiếp tục triển khai rộng rãi các biện pháp này, đồng thời tăng cường bồi dưỡng giáo viên và hỗ trợ nhà trường trong tổ chức dạy học.
  • Các bước tiếp theo bao gồm mở rộng thực nghiệm, đánh giá dài hạn và phát triển tài liệu hướng dẫn cho giáo viên nhằm nâng cao chất lượng dạy học hình học lớp 6 trên toàn thành phố.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao năng lực giao tiếp và hợp tác cho học sinh, góp phần xây dựng nền giáo dục hiện đại, phát triển bền vững!